Reize door het aapenland (onder pseudoniem J.A. Schasz)

Regelnummers proza verbergen

Tiende hoofdstuk
Het reces

722Toen de Vergadering weder bij een gekomen was, bragt de President⁷²² 723de Zaak ter baan, waarover men handelen zou, met een bijgevoegd 724zeer ernstig verzoek, dat men toch elkander met bedaardheid ver- 725staan, en met reden overtuigen zou.

726Nommer een merkte aan, dat het Conciliatoir, (om naamlijk alle 727de Aapen, behalven de Leden der Vergadering de staarten afte- 728kappen,) wel een Conciliatoir genaamd kon worden ten opzigten 729der verschilhebbende Partijen, maar geenzins met betrekking tot de 730zaak als zaak; want deeze bleef er even wreed, even onäaplijk door,⁷³⁰ 731- ja! dat meer was, men bragt juist door dit Conciliatoir de erkende 732wreedheid te meer aan den dag, om dat men zig zelve van de afkap- 733ping uitsloot.

734Nommer vijf verdeedigde zig hier op met te zeggen, Dat, wat hem 735betrof, hij zeer wel in het Conciliatoir kon toestemmen, om de rust 736der Vergadering te behouden; maar dat hij anders zijn staart, voor 737't algemeene welzijn, zeer gaarne ten besten gaf.

738Nommer zeven, die het Conciliatoir had voorgeslagen, nam toen 739het woord.

740Wanneer men, zei hij, het afhakken der staarten op zig zelve be-

722 bragt ter baan: stelde aan de orde.

730 onäaplijk: cf. onmenselijk.

[p. 82]

741schouwt, dan is het eene schreeuwende wreedheid, die de Aaplijk- 742heid in 't aangezigt vliegt.

743Maar wanneer men in opmerking neemt, dat de opoffering onzer 744Staarten, de bereiking van dat groote en verheven doeleinde, (de 745Menschwording,) ten gevolge heeft, dat is het een kleinigheid, waar- 746toe elke redenlijke Aap greetig besluiten zal.

747Indien men nu echter zulk een heilzaam werk zag agterblijven, 748enkel en alleen, om dat twee of drie Perzoonen, zo vast aan staarten 749verkleefd zijn, dat zij liever de Aapen Aapen willen laaten blijven, 750dan afstand doen van deeze hunne slingerende agterëinden, - is 751dan de beste weg niet deeze, dat men deeze weinige hunne staarten 752laat behouden? - en uit dit licht beschouwd zijnde, is dan de voor- 753stelling van het Conciliatoir niet ten volle gerechtvaardigd?

754Nommer twee
Maar welk eene mislij ke vertooning zal het maaken, wij gestaarte⁷⁵⁴ 755Aapenhoofden bij onze staartlooze Committenten?⁷⁵⁵

756Nommer zeven
Is het niet billijk dat een Opperbewindsäap iets meer hebbe dan een 757burgerlijke Aap?⁷⁵⁷

758Nommer twee
Zekerlijk! maar moet die meerderheid juist in een langen staart⁷⁵⁸ 759bestaan?

760Nommer zeven
Om dat er een staart is neemen wij de staart; was er een ander Lid, 761wij zouden het er ook voor neemen.

762Nommer een
Immers zegt het gezond oordeel, dat de meerderheid in wijsheid,⁷⁶² 763eerlijkheid en deugd bestaan moet.

754 mislijke: onaangename.

755 Committenten: lastgevers. Versta: het apenvolk waarvan zij zichzelf als de gekozen representanten beschouwen.

757 een burgerlijke Aap: een ‘gewone’ burger-aap, een aap-citoyen zogezegd.

758 meerderheid: superioriteit (hoewel de interpretatie van dit woord verderop juist moeilijkheden zal geven).

762 Immers: toch zeker.

[p. 83]

764Nommer vijf
o! Dat is volgens de Staatkunde van de Wijsgeeren! - Maar moeten 765wij de Menschen niet ten voorbeeld neemen? -

766Nommer zeven
Gewis, -

767Nommer vijf
Wel nu! dan is een staart meerderheid genoeg.

768Nommer een
Is de meening niet, om den voortreflijken Mensch gelijkvormig te⁷⁶⁸ 769worden? - en zullen wij hier door niet de gebreken der Sterve- 770lingen overnemen, met ter zijde stelling van hunne deugden? -

771Nommer vijf
Wilt gij dan van de Aapen maaken 't geen de Menschen nooit wor- 772den kunnen?

773Nommer een
Wanneer wij met verlies van onze staarten, evenwel Aapen moeten 774blijven, wat reden is er dan, om ze te laaten afhakken? - Want 775waarlijk allen, die de meerderheid in hunnen staat zoeken, zijn niet 776anders dan Aapen, of nog minder! - en gelust ons den Aapenstaat, 777dan is de staart volstrekt onöntbeerlijk; want wat is een Aap zonder 778staart?

779Nommer zeven
En waant gij dan, dat de verstandigste Menschen, wanneer zij eene 780algemeene afkapping van staarten noodzaaklijk keurden, zij geene 781meerderheid in het behouden hunner eigen staart zouden zoeken, 782wanneer zij die met zo veel welvoeglijkheid behouden konden? - en 783evenwel, het zijn de verstandigsten!

768 den voortreflijken Mensch: de nadruk valt hier op het tweede woord dat, naar de zienswijze van nr. 1, een beperking inhoudt van het streven naar gelijkheid aan de mens.

[p. 84]

784Nommer een
Maar geenzins de eerlijksten. Een egt Bewindsman moet door de 785begaafdheeden en deugden zijner ziel den Rang, dien hij bekleed, 786verdienen, versieren en doen gelden - Dit is de instelling der Natuur⁷⁸⁶ 787en der Goden, en overäl, waar de staarten, - dat wil zeggen, de 788klederen den Man maaken, moeten wij ons zorgvuldig wagten, om 789er een voorbeeld aan te neemen.

790Dit verschilstuk werd vervolgens zeer breedvoerig behandeld. 791De meeste Leden, die het afkappen der staarten als wreedheid be- 792schouwden, wanneer er hunne einden onder begreepen waren, 793noemden het eene edelmoedige opoffering voor het algemeene wel- 794zijn, toen zij vernamen dat hunne hooge waardigheeden vorderden 795dat zij hunne staarten behielden. - Zelf begonnen zij er sterk op 796aantedringen, dat het voorgestelde Conciliatoir werd aangenomen. 797Zij vonden nu eene menigte drangredenen uit, die de spoedige af-⁷⁹⁷ 798hakking ten uiterste noodzaaklijk maakten.

799Vermits ik dergelijke zaaken zeer menigvuldig gezien had, ver- 800wonderde ik mij er in 't geheel niet over.

801Men delibereerde nu wel bedaardelijk, doch echter niet minder 802ernstig. De Aaplievenheid en Grootschheid waren hier in 't worstel-⁸⁰² 803perk. De eene Partij beweerde, dat men een voortreflijk Mensch 804kan weezen, in weerwil van alle uiterlijkheden, en dat men, om eene 805ingebeelde glorie, geen gansch Geslacht behoorde te bederven. 806Want, duuwde deeze Aaplievende Partij de andere toe; om dat gij⁸⁰⁶ 807iets meer zoud hebben dan uwe Medeäapen, daarom alleen wilt gij 808hen de staarten doen verliezen! - had gij verdiensten, gij zoud het 809pleit voor de staarten opvatten, en u evenwel doen uitmunten.

810De andere Partij hield staande, dat men om Mensch te weezen, 811noodwendig de uitterlijke gedaante moest bezitten, om dat al het

786 versieren: eer aandoen, een sieraad zijn voor.

797 drangredenen: sterke beweegredenen.

802 Aaplievenheid: cf. menslievendheid.
Grootschheid: trots, hoogmoed.

806 duuwde toe: wierp voor de voeten, verweet; cf. volgend citaat uit een reisverslag van Frans Hemsterhuis aan C. Ploos van Amstel uit 1785, gepubliceerd in Vaderlandsche Letteroefeningen, 1791, Mengelwerk, p. 479-488: ‘hy (een professor uit Dresden, P.B.)... duwde my wyders toe, dat de Hollanders en Franschen, met al schoonmaaken en vernissen hunner Schilderyen, te weegbragten, dat, binnen vyftig jaaren, de kostbaarste Stukken niets meer van den oorspronglyken Meester zouden vertoonen dan het bloote paneel.’

[p. 85]

812inwendige schoon, van verstand, eerlijkheid, deugd, enz. in 't geheel 813niet meer in den smaak viel. Dat het Plan was om de Aapen tot 814Menschen te maaken, dat wil zeggen, tot Menschen zo als zij wee- 815zenlijk bestonden, en niet zo als de pluizende wijsgeerte die af-⁸¹⁵ 816schetste. Dat de Menschen geen Staarten hadden; dat de Staarten 817eene Hoofdonderscheiding uitmaakte, en dat dus de Staarten af- 818gehakt moesten worden. Dat zij, uit toegeevenheid, en niet uit glorie,⁸¹⁸ 819het Conciliatoir wilden aanneemen, want de Staart was, volgens hun 820eigen stelling, veel meer een bewijs van minderheid dan van meer-⁸²⁰ 821derheid. Het woord meerderheid hadden zij, wel is waar, ten opzigte 822van de behouding der Staart gebezigd, doch het was blootlijk in den⁸²² 823zin van onderscheiding optevatten, enz.

824Dan! men kon het op verre na niet eens worden. Het gevolg was, 825dat de Vergadering andermaal op Reces scheidde, en dat er twee 826Cabaalen ontstonden, waarvan de eene zig Nommerééniaanen, en⁸²⁶ 827de andere zig Nommervijfiaanen noemde.

828Ik stond verbaasd dat men hier ook het gebruik der uitgangen⁸²⁸ 829op iaanen kende: zekerlijk dagt ik, zal men hier ook wel woorden 830bezigen die op isten en otten uitgaan, - en wee onzer dan.⁸³⁰

831Ik voor mij kon mij zeer gevoeglijk buiten deeze Partijschap 832houden, vermits ik geen eigenlijke Aapenstaart had.⁸³²

815 pluizende: uiteenrafelende, navorsende; zie WNTXII, 2858.

818 glorie: eer(zucht).

820 meerderheid: WNT IX, 403-404, geeft als oudste betekenis meerderheid in kwantitatieve zin (cf. ‘met meerderheid van stemmen’); daarna en daarnaast de kwalitatieve betekenis van superioriteit. Het lijdt echter geen twijfel dat deze laatste interpretatie binnen de kontekst van r. 758 vv. meer voor de hand ligt dan de numerieke betekenis. De rechtvaardiging a posteriori door de Vijfianen is een sofisme.

822 blootlijk: louter.

826 Cabaalen: partijen (met de bijgedachte aan conspiratie en intriges; dus: kliek, côterie; zie WNT III, 1946).

828 uitgangen op iaanen: gelijk Voetianen, Coccejanen, Lampianen, Arminianen, Socinianen.

830 die op isten en otten: allusie op de partijnamen Orangisten en Patriotten. Cf. Het land der willekeurigen, p. 91: ‘'t Is of 't een vloek van den Hemel was, dat alle Isten en Aanen zulk een verdoemd spel in de waereld maaken.’

832 eigenlijke: eigenlijk gezegde; Schasz' bedoeling wordt pas duidelijk op p. 86.