Sitebuorren myn eigen paradys

[p. 127]

15 Yn it bûthûs

Dach suske. Hast dyn nocht noch net fan mem har brieven? It komt wol gauris op itselde del, mar dochs ek wer net. Yn dizze brief leit Jan yn it sikehûs, ik tink dat hy dêr it faakst fan ús allegear lein hat. Doe't ik lêsten foar dat akkefytsje mei myn longen nei it sikehûs moast, fregen se wannear't ik der foar de lêste kear west hie. Se wiene bot fernuvere doe't ik sei dat ik noch noait yn in sikehûs lein hie! Trouwens, witsto wol dat pake Jacob op lettere leeftyd in breuk hie? Dy is der nea oan holpen, hy hie ien of oare bân om syn búk dy't it útpûljen fan de terms kearde. Ik fûn dat mar in aaklich idee.

Siteburen 25 september 1956

Beste Bertha

Je zult wel denken, we zijn Bertha daar op Siteburen vergeten, maar zo is het niet hoor. Er is hier de laatste week nogal het een en ander gebeurd. Vorige woensdag ben ik met Jan naar een specialist geweest omdat wij vermoeden dat hij wel voor een breuk geholpen zou moeten worden. Inderdaad was dit ook het geval en is Jan meteen naar het Diaconessenhuis gegaan en ligt daar nu. Je zult wel begrijpen dat het leven er hierdoor danig in de war is geraakt. Iedere dag moet je wel even kijken en dan ben je meteen de hele dag ook kwijt. Bovendien zijn we allemaal wat half geweest, zodat van schrijven niet veel komt. Op 't ogenblik is het hier prachtig weer, het is volop zomer. Wij waarderen het zo, de koeien lopen nog mooi buiten en het gras groeit nog flink. Als 't zo nog een

[p. 128]

tijd blijft maakt dit nog een deel van de slechte zomer goed, maar de berichten zijn nu weer minder mooi. Maar weer afwachten, je hebt alles maar te nemen zoals het komt. Als we nu eerst onze Jan maar weer gezond en wel thuis hebben dan is het voor ons feest. 't Leek me vandaag anders niet zo slecht toe, maar hij is zo ontzettend blij dat hij ons weer ziet. Hij kan daar zo slecht wennen.

Met ons is het goed. De kleine meid begint zo te praten, dat hoort zo grappig. Ze is ook al haast weer twee jaar. Vele groeten en tot schrijfs. Dora

As it hjerstmis reinich en kâld waard stie it fee mei in rûne rêch by de hikke te klomjen, begrutlik fûn ik dat. Ik wie dan ek bliid dat heit se binnen helle. It bûthúsklearmeitsjen wie in feest. De rook fan it strie dat yn 'e stallen útspraat waard. It farske hea dat troch de lûken kaam; it stode as in gek, mar wy joegen der neat om. En dan waarden de kij ien foar ien nei binnen brocht en skeard. As bern makken we it sa yntins mei.

De sturt waard byknipt en kaam mei in stikje raffia en in sturtlearke oan de sturtline oan 'e souder te hingjen. De kij koene de sturt wol frij bewege, foar safier it tou dat taliet, mar as se lizzen giene, bleau de plúm kreas boppe de groppe hingjen. Yn 'e winter waard der ien kear yn 'e wike sturtwosken: op sneontemiddei. Heit hie dan in amer wetter yn 'e hân, dêr dompele er de sturt in pear kear yn en dan sloech er mei de hannen it wetter derút. It wie wichtich dat dy sturt skjin wie, der mocht gjin smoargens yn 'e molke komme, dat koste jild.

Yn it grutbûthús, wy hiene in Fryske stâl, stiene de kij oan wjerskanten mei de kop nei de muorre ta. Oan de muorre sieten de drinkbakjes, potsjes, dy't de kij sels betsjinje koene troch in soarte fan leppel nei ûnderen te triuwen. It wetter yn 'e potsjes kaam út in hiele grutte wetterbak dy't op de bûthússouder stie. Dizze bak waard folpompt mei wetter út 'e feart.

[p. 129]

Dit barde mei in motor dy't yn it bûthûs stie, mar earder moast de bak mei de hân fold wurde.

Achter de stallen rûn de groppe, dêr lieten de bisten alles, wat se sa no en dan kwyt moasten, yn ploffe. Alle dagen moast der mjukse wurde. Mei in grutte holle skeppe, in skyt-skoffel, waard de boel út de groppe skept en yn 'e kroade lege. As de kroade fol wie, ried heit dy nei de rûchskerne ta; dêr leine grutte planken, mjoksplanken, by op. It wie in hiele keunst om mei dy folle, swiere kroade by de skeane bult op te riden. It moast mei in gejuichje, mei in oanloop. Us heit koe dat goed, komselden rekke it tsjil by de planke del. Jan minder, as ik him flokken hearde, wist ik wol hoe let it wie!

Boppe de koppen fan de kij sieten lûken yn de bûthússouder. It hea waard fan de golle op de heasouder smiten en sa nei de lûken ta skood. It begrutte my wol om dy earme bisten, se krigen geregeld in fracht hea op it dak. Mar se waarden der net bot oars fan. Se skodden eefkes mei de kop en begûnen te fretten.

Boer wêze, hie ik noait kinnen; ik hie altyd begrutsjen mei de bisten. As der in ko foar de dea ferkocht wie en yn 'e frachtwein ôffierd wurde soe, naam ik yn stilte ôfskie fan it bist en koe ik wol grine. By ús heit haw ik nea sokke gefoelens bespeurd. Hy hie ek net folle begryp foar sok praat. It wie fee, mear net.

Mei min waar fermakken wy ús in soad yn it bûthús, dêr wiene de minsken dan. Soms mocht ik meihelpe: koekjes fuorje. Mar sa as heit it die, koe ik it net. Hy lei earst in hiele rige koekjes op de earm, fan de hân oant it skouder ta. Dan stapte er by de kij op stâl en smiet in stik as wat fan dy koeken foar de bisten del. As bern priuwdest alles: in stik fan in feekoekje wie bêst te iten. Allegear mineralen! Pulpbrokjes krigen de kij ek wolris; dy fûn ik ek lekker, se smakken swiet.

Mar oanstriid om fan de kuil te priuwen, hie ik net. Kuil

[p. 130]

stonk! Yn grutte bulten lei dat guod ûnder plestik achter hûs. Heit snie it earst yn kreaze plakjes mei in spitlodde, in hiel skerp mes. De rook fan kuil luts hielendal yn 'e klean. Guon boerebern op skoalle rûkten nei kuil, mar dat foel by ús wat ta; ús jassen hongen yn de gong tusken de beide keamers yn. Mem hie der in hekel oan dat de klean nei de pleats rûkten.

As ik achter om sloech, hie ik in overall oan. Op de holle in reade bûsdoek, krekt as mem; dan waard it hier net smoarch. Ik fûn fan alles út: strontfeie, tou flechtsje fan pick-up tou dat heit brûke koe foar de helters fan de keallen.

Ek siet ik graach op de touter dy't oan de bûthúsbalken hong. Koest net sa hiele heech skommelje, sietst al gau mei de fuotten tsjin it plafond oan. It woe dêr prachtich sjonge op dy touter. Waarm en gesellich wie it dan yn it bûthús, heit en mem wiene ticht yn 'e buert, fieldest dy dêr sa feilich.

Of by it melken sjen en besykje op in tuolle te sitten, as dy eefkes op de flier lei. Dat wie in hiele toer. Ik wibele alle kanten op, mar heit siet der op as siet er op in noflike stoel. Us mem hie in tuolle mei in fear derûnder, dy tuolle siet har mei in learen riem om de lea fêstbûn. Dat wie in moderne útfiering fan it sitark by it melken.

Ik sjoch ús mem noch foar my as se de tjems foar it melken klearsette; in soarte fan trechter mei in seef der yn, dy't op de molkbus kaam te stean. Yn de tjems kamen in stik as wat seefkes, en dêrtusken yn in grutte rûne wat. Nei melken waard dy wat fuorsmiten. Gauris waard er troch ús hûn opfretten. Syn terms koene it ding lykwols net fertarre, faak fûnst op it hiem in hûnekeutel mei sa'n wat deryn.

Foar't se begûnen te melken, waarden de achterpoaten fan de ko mei in spanriem fêstsetten; in bân mei twa izeren klemmen dy't om de poaten pasten. Sa koe it bist net skoppe of de amer omrame. Dêrnei waard it jaar fan de ko mei in doekje himmele. Dat doekje siet yn in aparte amer mei wetter en

[p. 131]

gloar. Ik woe fansels ek graach melken leare, soms mocht ik it fan heit of mem eefkes besykje. De hân om in oer en dan fan boppen nei ûnderen ta tichtknipe. Mar it hat tiden duorre foar't der in dripke út kaam. Wat fûn ik heit en mem dan knap, se speten sa hiele strielen molke yn 'e amer. Neimelke neamden se dat. As it melkapparaat it measte derút hitsen hie, waard it lêste flutsje der noch mei de hân út molken.

Ik fûn de âldere kij leaver as de de jongere bisten. De pinken en hokkelingen dy't yn it lytsbûthús stiene, wiene ûnrêstiger. En de bolle, oan de ein fan dy rige by de bûthúsdoar, stie it leechst op myn ranglist. Grut ûntsach hie ik foar dat meunster. Bollen hiene fan dy grouwe koppen en seagen altyd mâl. Se wiene ek sa wyld yn harren bewegen. En it stonk by de bolle folle mear as by de kij.

Strontfeie mocht ik altyd wol dwaan. De stront dy't net yn de groppe telâne kommen wie, moast fan de stâl skrabe wurde. Oars giene de bisten deryn lizzen. Foar it strontfeien mocht net in nije biezem brûkt wurde; dêr waard in âlde ôfsliten biezem foar brûkt.

It oanfeien fan de bûthûsflier barde mei in biezem fan bjirketakken. Ek op de iisbanen waarden dizze biezems brûkt. Keaplju út de Wâlden sutelen der mei: hânskrobbers foar it bjinwurk, lytse hânskrobbers foar de lytse hoekjes en biezems foar de flier. As heit se kocht, siet de stâle der los by, dy moast hy der ynhuffe. De biezem op de kop en dan krekt sa lang mei it ding op de flier slaan oant de stâle fêst yn de bjirketûken siet.

Maitiidsdeis, as it fee der út koe, moast it bûthús skjinmakke wurde. Foar't it himmeljen begûn, waard it hiele bûthús wiet spuite. De boel moast yn de weak setten wurde, want de smoargens fan de winter siet fansels oan alles fêstbakt. It wetter dripke fan de souder, sa dweiltrochwiet wie alles. De oare

[p. 132]

deis waard mei in skeppe de strontboel fan de stallen ôfskrabe en de flier skrobbe. Dêrnei waard alles mei de spuit skjin-spuite. As it opdroege wie, koest it bûthús hast net werom. De betonnen flierren fan de stallen en de groppen wiene glêd en skjin; op de bûthúsflier kamen de âlde giele stientsjes wer foar it ljocht. Dan mocht mem har der op útlibje. De milorren waarden wite en foar de kowerútsjes hong se papieren gerdyntsjes; itselde papier dat se ek op de kastplanken lei, mei sa'n knipte râne deroan. Sa'n skjin bûthús joech fansels wer allegear mooglikheden om te boartsjen. Mei reinich makken we op de stallen keamerkes fan kleden; it koe fan alles wêze: winkeltsjes, in skoalle mei klaslokalen; de nammen fan de kij op de balken koest ynsette by it spul. Ik wit ek noch wol dat wy dêr songen: in sabeare mikrofoan yn 'e hân en dan as in echte artyst oer it poadium flaneare, koest prachtich foar de hannelskudden by de groppe lâns rinne.

As ik yn it bûthûs neat mear útfine koe, fûn ik bûten wol wat om mei te boartsjen. Njonken it bûthús wie bygelyks in grut kuilgat, wol sa'n lytse twa meter djip. Fansels mocht ik dêr net yn, mar wat docht in bern as mem net sjocht? Doe't ik der wer út woe, koe ik net by de kant opklimme. Ik koe gjin greep op de drûge sânige grûn krije. Deabenaud rôp ik om mem, mar se hearde my net. In hiel skoft letter krige se troch dat ik yn it kuilsgat siet en hat se my der mei in ein tou wer útlutsen. Frjemd, as der panyk wie, rôp ik altyd om mem, noait om heit. Wêrom, soest sizze.

By de kuilbult groeiden in soad blommen. ‘Túch,’ sei mem. Blaumelt, dêr't ik ingeltsjes op socht. En leppeltsjedieven, dêr dienen wy altyd in spultsje mei: ‘Pak ris in bledsje!’ En as se dat dan diene skelden wy harren út foar leppeltsjedief.

Foar it bestopjen fan de kuilbulten lei der altyd wol in bult sân op it hiem. Sa'n sânbult wie fansels it moaiste boartersplak datst mar betinke koest: grutte tunnels grave, koekjes

[p. 133]

bakke, sleatten meitsje mei wetter deryn. Wy boarten sa folle yn it sân, dat it sânplak hieltyd breder waard en de bult leger. Us heit sil der grif net altyd bliid mei west ha, dat it sân oer it hiem fersille rekke, mar we krigen noait in rabbelemint.

Mem fertelde dat se my, doe't ik noch mar sa'n pjut wie, faak bûten mei in ein tou oan in spit by de sânbult del sette. ‘Mei al dat wetter om ús hinne wie it fansels net fertroud om sa'n lyts bern los op it hiem omstappe te litten, as ik oan it wurk wie. Mar do fûnst dat noait slim. Sterker noch: do hellest sels it tou út it hok, ast nei bûten ta woest.’

Letter waard der sein dat bern dy't altyd oan tou sitten hiene, dêr rekkenproblemen fan krije koene. Mem hie wat heard (Libelle?) oer in teory fan professor Bladergroen, ûntjouwingspsychologe út Grins. Dy woe ha dat bern, dy't yn harren jeugd te min romte krigen hiene, bygelyks te lang yn 'e boks sitten, letter problemen mei romtlike oriïntaasje krigen. De ynsichten binne letter gâns bysteld. Mar ik haw noait in stjer yn rekkenjen west, dat mem sil har wolris achter it ear klaud ha, doe't se dat hearde.