Album Willem Pée

De jubilaris aangeboden bij zijn zeventigste verjaardag

[p. 13]

Naast W.P. bij een geuze
door Libera Carlier

Vorige vrijdag, te Beersel in het café van Tist Potter, waar ik Willem Pée voor het eerst ontmoette, nu zowat veertien jaar geleden, waar Jan Engelman geflankeerd door twee plenipotentiarissen knielde om zijn verdwaalde stuiver op te rapen en niemand een poging deed om hem te helpen aangezien dat tegen de statuten is, de statuten die iedereen moet kennen en respecteren hoewel ze niet bestaan, wel, vrijdag vroeg Fons Goris ‘gaf jij daar zeevaartkunde’ en ik zei ‘ja, in de beide landstalen’. Toen zuchtte José Neirinck (om hem te pesten zou ik zijn naam met een y moeten schrijven) ‘arme kadetten’ want hij nam het mij persoonlijk kwalijk omdat Gerard er niet was. Alsof ik van Ekeren naar de Mechelse steenweg kan rennen om te zien waarom de telefoon daar heel de dag bezet is of niet wordt opgenomen. ‘Dat is dan wiskunde?’

‘Jewel’, zei ik bescheiden. Dezelfde morgen viel er een Zairees vlak onder mijn ogen in een diepe slaap tijdens mijn denderende cursus. En ik dacht, wat zou Willem Pée in dit geval gedaan hebben? Het werd verrekt stil in de klas. Ze keken alle vijftig naar mij, toen naar het raam (de gedachtenlezers), maar ik begon zeer zacht te spreken, om hem niet te wekken, die zwarte jongen die zo gelukkig zou kunnen zijn in het oerwoud en hier moet vluchten in de bewusteloosheid om niet geteisterd te worden door de bepaalde integraal van de latitude croissante. Willem steekt me een helpende hand toe, want José begint vals te glimmen. Hij zegt dat poëzie, muziek en wiskunde zeer verwant zijn. Kijk naar Herwig Hensen!

Fons herinnert zich nog levendige discussies uit zijn prille jeugd. Zo van ‘oneindig en één is meer dan oneindig’ en, nog straffer, ‘oneindig maal oneindig’ en ik zei hem dat die twisten bij ons in het Hageland gewoonlijk eindigden met de roep ‘al wat je zegt, ben je zelf’ en toen wist ik plotseling hoe ik Willem Pée zou benaderen. Al wat je zegt, ben je zelf! Het is een kreet tot zelfbehoud. Een ultieme poging tot verweer wanneer dwingende argumenten ontbreken of een hoge hartstocht een infantiel vocabularium tot nihil terugbrengt. Het lijkt een

[p. 14]

stoomgil van de onmacht en nochtans is het de volkse neerslag van generatielang gepeil naar het bewust-zijn. W.P. benaderen langs zijn pleidooien en ontmoetingen.

Veertien jaar geleden hadden we een voorzitter, een stel vrienden en wat kennissen gemeen. Misschien ook een vleugje liefde voor dezelfde taal al loop je in de Mijolle met je gevoelens niet al balkende te koop. Nu herdenken we dezelfde doden. Mourir, c'est partir un peu, bij ons.

Maar nog voor de troep kleiner werd, schoven we al dichter naar elkaar toe met opinies en sympathieën (altijd maar in die Koenen-Endepols blaren om te zien waar die verrekte puntjes komen) met sympathieën die steeds vaker parallel liepen. Hij zei: ‘ik vind je werk zeer interessant, bijzonder voor de syntaxis’. Dat vleide me hoewel men ook met veel belangstelling kan opkijken naar de galop van een kreupel paard.

Zijn vader was een geëerd prefect geweest in de school waar ik, overigens lang na zijn tijd, een middelmatig leerling was. Nou ja, ik was de eerste in het zesde studiejaar en het strijkje speelde ook voor mij in de Diesterse Hal en ik kreeg een album met foto's van koningin Astrid waar mijn moeder om huilde (och God dat mens en die kinderkies). In de zesde latijnse ... ik kon toch beter bij de zaak blijven.

Echt gevonden heb ik Willem in Antwerpen op de dag dat Marnix Gijsen daar gehuldigd werd. De salons van Parijs en de Nederlanden zaten vol. Iedereen was gekomen om de Stem uit Amerika te horen en de auteur van ‘De kat in de boom’ te zien. Heel de literaire fractie van de M.C. moest er het woord voeren en toen zei er iemand van de bank dat er te weinig plaats was. Zo namen wij het althans op. (Wij, dat is Willem, Hector Gooris en ik.) We hebben dan de Keizerlei gedaan, de Royal yacht club waar we weeral vrienden zagen, en nogeens de Keizerlei. Hij vroeg: ‘Hector, moest jij daar dan niet blijven?’ (Hector was ere-kabinetschef en lid van alle commissies) ‘Neen’, zei Hector, ‘ik heb een o teveel.’ (Gooris) Toen Hector er niet meer was, zat Teirlinck het liefst naast Willem. Hij lei zijn hand regelmatig op de mouw van zijn geribde, fluwelen jas, snoof de geur op van zijn menigmaal gedoofde sigarenpeuk, vroeg hem vuur (met een lucifer want een aansteker bezoedelt alles) en koesterde zich in de infra-rode bundels vriendschap die W.P. kan uitstralen.

Blij dat V.F. Vanacker aan me gedacht heeft voor dit album. Zo schrijf je nogeens wat. Al wist ik vrijdag nog niet hoe ik een vriend die volop leeft, werkt, ademt en drinkt zou aanspreken. Met zo'n opdracht maakt men zich zorgen omtrent de taal en de toon, temeer

[p. 15]

omdat hij niet wenst gevierd te worden of afgeschreven. Men wordt de jager niet, wel de prooi want met woorden is men steeds kwetsbaar. We leven nu in de cultuur van de computer en zo'n ding kent slechts twee getallen, nul en één, maar die kent het dan ook goed. Ik ken te weinig woorden goed.

Willem Pée heeft me zevenentwintig overdrukken gestuurd.

Al tellende bedrijft men de wetenschap en de statistiek (heeft hij me geleerd toen ik het succes van de Rode Leeuwen sterk overschatte).

Daarvan zijn er dertien ‘voor libera’ en veertien ‘voor libera en jeanne zeer genegen’.

Vinnige stukken zijn alleen voor mij. Statistisch en psychologisch kan men daar al wat mee doen. ‘Ontmoetingen met Camille Huysmans’ is voor ons beiden.

Ik lees: ‘het was een openbaar geheim dat Camille Huysmans, wanneer hij overtuigd was het bij het rechte eind te hebben, geen tegenspraak duldde.’

Jaja, zo ken ik er nog. Germaine ook.

Dit is bijzonder merkwaardig: ‘want hij bekommerde zich niet om wat anderen zeggen maar deed wat hij als juist en rechtvaardig oordeelde’. Merkwaardig, nu de leden van de spellingscommissie vogelvrij verklaard werden en hun aanvoerder, een genaamde Willem Pée uit Bosvoorde, van sluipmoord wordt verdacht.

Merkwaardig maar het brengt mijn praemisse ‘al-wat-je-zegt’ in het gedrang. Aan de andere kant is het mogelijk dat de steller van het kaartje ‘Sluipmoord etc.’ een lustmoordenaar is. Wanneer iemand een opdracht krijgt en zich van die taak kwijt, eerlijk, en trouw aan zijn wetenschappelijke beginselen, die daarna zijn besluiten neerlegt en bereid is om zijn conclusies te rechtvaardigen, kan men moeilijk van sluipmoord betichten tenzij uit kwade trouw, om de sensatie of onwetend zijnde (wat het ergste is).

Willem Pée bekommert zich wél om wat anderen zeggen. Toch als het vrienden zijn of mensen die hij respecteert. Hij vraagt zich af waarom Daisne, ondervoorzitter van de wetenschappelijke spelling (of weet ik veel), ook anti is. Ik had kunnen antwoorden dat de mensen van de Academie een houding hebben aangenomen en consequent blijven maar ik word de laatste tijd nog slomer. Bij L.P. Boon blijft hij onberoerd en van mij zou hij het waarschijnlijk ook aanvaarden, omdat fouten schrijven een verworven recht is waaraan niemand mag te tornen. Waar Camille ons brengt! Hij zou zich waarschijnlijk met even veel passie als Craeybeckx in dat spellingsdebat gestort hebben.

[p. 16]

Willem Pée en ik hebben vaak dezelfde mensen ontmoet, zij het gewoonlijk in een ander verband. Het land is maar een voorschoot groot en zelfs dat kledingstuk wordt tegenwoordig ultra-kort gedragen. Eind 1941 ontmoette ik Huysmans voor het eerst. Ik was toen vijftien en hij was er eigenlijk niet bij. Hij lag daar, een wassen pop, opgebaard in een Leuvense expohall waar ik even binnenliep. Hij lag, gekleed in een duivels habijt onder maçonieke tekens, als symbool van de decadentie voor nazi-sympathisanten. (weer zo'n woord dat waarschijnlijk niet meer bestaat maar waaraan toch eens iets gedaan moet worden.) Drie jaar later kreeg ik van zijn dochter een zeemanszak vol wollen sokken en een handboek tegen V.D. Dat was in London, Eaton Square. Twintig jaar later heb ik met hem de Schelde afgetast.

Ik zal maar een andere overdruk nemen of dat wordt hier een roman. Van Schoor schrijft me wel dat ook andere dan taalkundige disciplines gewenst zijn maar we moeten niet overdrijven. ‘De Ronsese kwestie’ of ‘de ovenpaal, een pleidooi voor gezond verstand’. Mijn vader is van Ronse en toen ik klein was en hij nog niet invaliede speelde hij ‘brood in de oven schieten’. Om te bewijzen dat ik Willem niet zo'n beetje naar de mond praat, zal ik uitleggen hoe dat ging. Vader ging naar het grasperk, lei zich op zijn rug, riep ‘liberatse kom, brood in de oven schieten’. Ik stond op zijn handen, hij plaatste zijn voeten onder mijn oksels en schopte me zo naar het andere eind van de wereld. Hij was midvoor geweest bij de Club en ik zeg je maar dat.

Dit is beter: Een hartelijk ere-saluut voor ‘Eugène de Bock, vlaams uitgever van formaat’. Weer een toeval. Toen Taal en Tongval vanaf 1957 niet meer bij De Sikkel werd uitgegeven, leverde ik daar andere teksten om een bestaande verliespost te bestendigen. Misschien compromitteer ik een paar mensen maar Eugène de Bock heeft me gemaakt. Van Walschap heb ik geleerd, Raymond Herreman heeft me geleid en Willem heeft me gepolijst maar bij Eugène de Bock kwam ik met al mijn problemen terecht. Toen Willem me zes jaar geleden op Mao afvuurde, is dat reisverhaal als laatste boek bij De Sikkel en het Willemsfonds verschenen. What's in a name?

Blancquaert is ongetwijfeld een kei geweest. Die heb ik gemist. Op zee vaart men met Mercatorprojecties en niet met dialectatlassen. Voor Willem Pée is prof. dr. Blancquaert een dwangidee. Bij een slordige telling duikt zijn naam zowat honderd maal op. Wie op een dergelijke, dankbare wijze over zijn leraar schrijft gelooft in de heilige vriendschap. Hetzelfde voor de verhouding leraar-leerling. Wanneer Willem over Gysseling begint, fonkelen zijn ogen zo dat wij er stil en jaloers van

[p. 17]

worden. Een medewerker om trots op te zijn, om in de adelstand te verheffen. Hij houdt van werkers, van denkers, van vorsers (wat kwam hij al die jaren in de M.C. doen?) enfin, hij houdt evenveel van Eugène die maar één diploma heeft (van keurturner) en een adembenemende eruditie en bibliografie als van dr. Gysseling.

Ik lees: ‘hier moet terecht hulde gebracht worden aan de uitzonderlijke geestelijke gaven en de onverdroten ijver van deze geleerde, die ook de zwaarste tegenslag moedig het hoofd heeft geboden’.

Ook bij Vangassen: ‘die tot dat slag van mensen behoorde dat naar wetenschap dorst en over de nodige verstandelijke middelen beschikt en het vereiste doorzettingsvermogen ...’ (nogal wat anders dan dat strijkje van Diest, sufferd.)

Willem Pée houdt van alle geleerden en van een paar schrijvers. Een geleerde is altijd een archeoloog die uit de oudheid nieuwe conclusies trekt en een schrijver is een profeet. Soms een echte.

Toch vertoont prof. dr. W. Pée af en toe bepaalde karakteristieken van auteurs die ik heb gekend. Het absolute van Elsschot bv. Ik heb Willem Pée nooit horen zeggen ‘die of die doet een beetje raar’ maar wel ‘die is compleet krankzinnig’. Na een paar glazen Bourgogne en in het vuur van de opwinding registreerde ik (in mijn hoofd, ik heb geen lintspeler) o.a. volgende ongenuanceerde omschrijvingen: ‘van een grenzeloze luiheid’, ‘een verzameling volslagen idioten’, ‘ze wassen zich nooit’, ‘een pyramide van homofielen’, en, met metaal in zijn stem: ‘daar weet je niets van, zwijg daarover’. Ik kom op glad ijs met mijn oorspronkelijke stelling maar geef toe dat het op deze wereld veel stiller zou zijn als we uitsluitend wilden palaveren over iets wat we kennen, never mind dat geknots der ideeën.

Hij heeft ook het bescheidene van Fritz Francken. De anderen laten voorgaan tot in het licht van de schijnwerper. Om te sterven koos Fritz zelfs de dag uit waarop Streuvels overleed. Bij Teuchert vraagt Willem Pée zich af of men een professor grotere lof kan toezwaaien dan van hem te getuigen dat hij én een goed leraar én een groot vorser was. Wel ja, Willem, dat kan men. Onlangs vroeg een negentigjarige of jij zijn ‘in memoriam’ wou schrijven wanneer het zo ver was en je hebt geantwoord ‘dat beloof ik als jij voor mij hetzelfde doet als ik eerst ga’. Dat leert men in geen atlas linguistique, in geen dikke of dunne van Daele en in geen Sprachreste. Dat is de spontane reactie van een mens.

Wijlen prof. Ina Skoenajeva heeft me in haar ten geleide als je zoon voorgesteld aan het Russische lezerspubliek. Tegenwoordig mogen

[p. 18]

de kinderen een beetje brutalere mond opzetten maar ze zijn nog altijd even trots op hun vader. Er wacht je nog een kwart eeuw van arbeidsgenot (ik hoor Germaine luide zuchten) en ook nog wel een ontgoocheling. De perfectie is nu eenmaal niet van deze tijd en het aantal ‘imbecielen’ neemt maar geleidelijk af.

Ons groepje wordt alsmaar kleiner, Voorzitter, maar we zingen nog meerstemmig, uit volle borst en liefst onder de maatslag van Marcel himself:

Voorwaar, hij ziet er def ... tig ... UIT.