Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 101]

Elfde hoofdstuk.
Van de Volkoomenheid der Geschiedenisse in een Tooneelspel.

Met de Volkoomenheid der Geschiedenisse in een Tooneelspel, verstaan wy zodanig eene, waar aan t' eenemaal niets, dat tot de behoorlyke kennisse van dezelve noodig is, ontbreekt noch overschiet.

Om hier in niet te doolen moeten wy in de Geschiedenisse, die men mede gevoeglyk inhoud noemen kan, aanmerken, een Begin, Midden en Einde.

Want het behoorlyk Begin ontbreekende, zal de Aanschouwer, 't gevolg niet begrypende, 't zelve met verdriet aanhooren.

Het Einde ontbreekende, zal hy onvergenoegd heen gaan, als niet weetende ten welken einde men zo veel werk over hoop gehaald heeft.

[p. 102]

Maar het Midden ontbreekende, (dat ik niet geloove te kunnen geschieden, als van iemand, die krankzinnig is,) zal zulk een Tooneelspel nooit zonder verfoeijing beschouwd worden.

Tot voorbeeld zullen wy den Edipus van Sophocles, door den Heere van den Vondel overgezet, voorneemen.

Indien den Aanschouwer niet bericht was, dat Edipus, uit vrees voor 't Orakel, geboden was om te brengen; dat hy door medelyden gered en onbekend opgevoed was; dat hy daar naa zynen Vader op een driesprong ter neêr gemaakt hadt, 't raadzel uitgevonden, en daar door zyne eigene Moeder getrouwd had; zo zoude daar een behoorlyk begin ontbreeken, en de Aanschouwer al 't geene daar uit spruit met verdriet aanhooren. 't Is wel waar, dat zomtyds in bekende Geschiedenissen dit kan overgeslagen worden, zonder dat het veel Aanschouwers gewaar worden; maar 't blyft evenwel een gebrek voor zo veel den Maaker aanbelangt, ten zy hy het ten dien inzichte gemaakt heeft, om voor niemand te

[p. 103]

doen vertoonen, als voor die, die de geschiedenis weeten: want het zal voor die geenen, die dit niet weeten altyd gebreklyk zyn, al wilde de Maaker voorstaan, dat zy 't behoorden te weeten. Zo van gelyken geweeten wierdt al 't geene hier vooren aangeroerd is; als mede, dat hy voor dien bekend wierdt, die zynen Vader verslagen en zyne Moeder beslaapen had, en om wien de plaagen van pest over die Stad niet ophielden, en men zag noch wist niet, dat hy zich zelven bande en zyne oogen uitgroef, of ten minsten, dat hy zich strafte, zo zoude daar een behoorlyk einde ontbreeken, en de Aanschouwer zoude onvergenoegd heen gaan; maar indien men nu al wist, dat 'er een man was, die zynen Vader vermoord en zyne Moeder beslaapen hadt, waarom de pest in Theben zo in zwang ging, en men zag daar na, dat Edipus zich strafte, zonder dat men bericht was, dat hy die zelve Man was, zo zoude men Begin noch Eind kennen, en zulk een Tooneelstuk zonder hoofd of staart oordeelen, om dat Begin en Einde maar genoemd wordt, ten

[p. 104]

aanzien van dat Midden, dat die twee aan malkander hecht, ja daar zou geen Geschiedenis in zo een Toneelstuk zyn; ook is 't niet te gelooven, dat 'er zulke Geschiedenissen zyn, daar 't Midden in ontbreekt: daar 't Begin ontbreekt zyn wel eenigen, als Didoods Dood^(a); maar den Dichter, hoewel kwaalyk, beeldde zich in, dat de Aanschouwer de Geschiedenis te vooren wist, en ik twyfel niet of men vindt die misslagen by groote Meesters.

Daar 't Einde ontbreekt zyn 'er mede weinig, voornaamlyk by lieden van maar zeer weinig oordeel. Eene schiet my in, van de Juffer in de kleêrben. Een klucht, daar men vraagt of het al begint als 't gedaan is; want men meent te zullen zien, wat dat uitwerken zal, dat die Juffer nu weg gevoert is, en den Maaker wil niet anders doen zien, als dat zy maar weggevoerd is.

Van 't overvloedige, dat in het Begin,

(a) Treurspel, in vroeger tyd van den Heere Mr. Andries Pels, een der voornaamste Ledon van dit Kunstgenootschap, gedicht.

[p. 105]

Midden of Einde zomtyds een misslag is, zyn zeer veele voorbeelden.

Van 't eerste, dat 'er in 't Begin overschiet, hebben wy een voorbeeld in de Gedwongen Vriendt^(b), daar Astolfo veel van 't voorige geschiede verhaaldt, dat om de Geschiedenisse, die vertoond wordt, te weeten niet noodig is.

Van 't overvloedige in 't Midden, is een voorbeeldt in de Medea van Jan Vos, daar Hipsyphilé t'eenemaal overtollig is, en niets doet om 't Begin aan 't Einde te brengen, en buiten dat de Geschiedenis volkoomen zoude zyn.

Van 't laatste zyn veele voorbeelden, zelf by groote Meesters. In de Medea van Jan Vos onder anderen is overvloedig het gansche Vyfde Bedryf, dat maar in klaagen en rouwmaaken over de ongelukken in de Geschiedenisse bestaat.

Deeze volkoomenheid in de Geschiedenisse, moet niet alleen waargenomen wor-

(b) Door Izaak Vos, uit het Spaansch berymd.

[p. 106]

den in de Hoofdgeschiedenisse of Hoofdpersoonazien, maar ook in alle dingen en persoonazien, die eenig voornaam werk in dezelve voornaame Geaschiedenisse doen: want een geheele inhoud van een mindere Geschiedenisse is dikwils maar een gedeelte van de voornaame Geschiedenisse.