Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1971)

Informatie terzijde

Titelpagina van Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants
Afbeelding van Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des VerstantsToon afbeelding van titelpagina van Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (14.75 MB)

XML (2.78 MB)

tekstbestand






Genre

proza

Subgenre

vertaling
non-fictie/naslagwerken (alg.)
non-fictie/kunstgeschiedenis


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

(1971)–Dirck Pietersz. Pers–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Fine. Einde.

Een stock oud sittend Man, met neergestreckte hoofdhayren, en een grauwe baerd, gekleet in geel en groen, hebbende om 't hoofd een krans van veyl of klimops bladeren, en aen sijn slincker syde een Sonne, die van 't Oosten opgeresen zijnde, nu alreede haere straelen uyten Westen schiet: houdende in sijne hand een Piramide, alwaer in 't midden tien M staen, en in sijn slincker hand een vierkant tafereel, daer een griexsche letter Ω Omega op geteyckent staet.

Dese Naeme Einde, kan verscheyden saecken beteyckenen. In den eersten kanse bedieden de laeste en uyterste merckpael van alle dingen, en in desen sin setse Petrarcha, als hy seyt:

 
De Hemel die dus keert en dreyt,
 
Wat Eind' is haer op 't laest bereyt?

Het kan den Dood uytbeelden, wesende het Einde van alles wat leven heeft ontfangen. En daerom seyt dieselve Poeet: O Heere van mijn Begin en Einde! Men soude konnen seggen

[pagina 114]
[p. 114]

dat het Einde het doel en wit is van alle geschapene dingen, te weeten, een voorstel of uyterste oorsaecke, waer nae soo wel de Konst als de Natuire haere werckinge voeght. Want de werckinge die geen Einde noch rust beooght, is ledigh en vergeefs. In dese twee beteickenissen isse van Seneca verstaen in den XII Sentbrief, terwijl hy besigh is om het Einde te beschrijven, soo seyt hy, dat het is, de Merck pael en uytroeyinge van alle dingen. In den derden sin wortse van Aristoteles verstaen, te weeten, dat het Einde het goed is, om welckers oorsaecke alle dingen, 't zy door de Konst, of door de Natuire worden gemaeckt: Maer hy voeghter dit by, dat de dingen die by avontuyr of geval geschieden, niet geschieden tot een seecker wit of Einde. In 't eerste boeck van de bovennatuerlijcke konsten, bevestight hy, dat het Einde de oorsaecke is waer door alle bewegingen en werckingen geschieden. Siet hier dan de werckingen ten aensien de konsten, en de bewegingen ten aensien de natuere. En in 't I boeck van de deelen der gedierten seyt hy, dat het Einde is het gene, waer in sich de beweginge bepaelt, indiense gantsch geene verhinderinge heeft. En het Einde wort in alle dingen, die in de Werreld voorvallen, eerst overdacht, alhoewel het nochtans het laetste is van 't geene men uytvoert. En gelijck het Einde een naeme heeft van voltreckinge, om dat dat besteck, dat alreede in 't gemoed begrepen was, nu uytgevoert en voltrocken is, alsoo is het oock de oorsaecke, die alle andere oorsaecken beweeght om 't selve in sijn geheel, of ten Einde te brengen, en wort alsoo het Einde gedient van al de drie andere oorsaecken, te weten van de formale, dat is van de gestalte, van de materiale, dat is van de stoffe, en van de efficiente, dat is die de uytvoeringe werckt, overmits alle dese drie gebruyckt worden, alleen om het werck ten Einde te krijgen.

Doch hier by is aen te mercken, dat of wel het Einde en de eindlijcke oorsaecke, souden mogen eene selfde saecke genaemt worden, soo zijnse nochtans onder haer selve verscheyden, want die saecke diemen in der daed verkregen heeft, wort Einde genoemt. Maer aleer zy tot het werck gebracht word, heeft zy den naem van eindlijcke oorsaecke: en hier op gaet de bepaelingh die de Philosooph doet in II Physica text. XXIX, en in het 5 vande Metaphysica, seggende, dat het is de oorsaecke, waerom alle dingen gemaeckt worden, alsoo dat wy sullen seggen uyt verscheyden spreucken van Aristoteles, dat het Einde niet om andere oorsaecken, maer dat alle andere saecken om het Einde gemaeckt worden. Waerover Averroes, dit alles uytleggende, seyt: 't Is bekent, dat dit de eindlijcke oorsaecke is, waer door alle wesentlijcke dingen geschieden, en 't is soodanige saecke, welckers wesen niet is in eenigh dingh, om eens anders oorsaex wille in dat selve, maer alle andere oorsaecken die daer in bestaen, zijn om desselfs wille, te weeten, agens het werckende, materia de stoffe, en forma de gedaente, wesende agens het werckende, voor de stoffe en gedaente, &c. Wesende dan de konsten verscheyden, soo moeten oock haere Einden verscheyden zijn, door dien zy door het Einde onderscheyden worden: Want eenige beschouwen alleen de dingen door 't gemoed, en dese vestigen haer Einde in de overdenckinge van de natuerlijcke dingen, diewelcke van de Griecken Theoreticae, dat is, spieglende dingen genaemt werden. En van dese slagh is de Physiologia of Natuyr-Reedeningh, welckers Einde is de overweginge van de natuerlijcke dingen, sonder eenige lichaemlijcke werckinge. Andere stellen haer Einde, in de werckinge, doch geen handwerck nae latende, en dese wierden Practicae, dat is Daedwerckende konsten genaemt, en van dese slagh zijn, het speelen op instrumenten, danssen en diergelijcke. Andere laeten van haer arbeyd eenigh handwerck nae, en die worden Picticae, dat is werckkonsten, genaemt. En daer zijn oock eenige andere konsten, die geen gemaeckt werck maecken, maer zijn daer alleen op uyt, om dat te verkrijgen, als daer zijn Visschers, Vogelvangers en Iaegers om wild te vangen.

Men moet geloven, dat soo wel de Natuere, als de andere voornoemde konsten, wanneerse niet verhindert worden, niet anders te kennen geven, noch iet anders tot haer Einde hebben, als de volmaecktheyt, gelijck Aristoteles seyt; waer over de Mensche, wesende onder alle geschapene dingen de allervolmaecktste, moet voor sijn wit en Einde hebben, de volmaecktheyt des levens: aengesien hy niet is van eene slechte natuere, maer t'saemen gevoeght van alle de hoe-

[pagina 115]
[p. 115]

danigheden des levens van die onder den Hemel gevonden worden. En daerom sal 't oock noodigh zijn, dat de vermogentheden der ziele, (om welckers wille wy Menschen zijn, en mede deelachtigh van alle natueren der levendige dingen, die men soude mogen noemen) oock haere Einden of goederen hebben: En dat dese Einden gemeenlijck met haere drie vermogentheden of hoedanigheden der ziele, die in ons zijn, over een komen: welcke goederen zijn het nutlijcke, 't welck siet op de krachtgevende vermogentheyd: het vermaecklijcke, 't welck behoort tot het begeerlijcke en het eerlijcke, dat de reeden of het reedelijcke deel toegevoeght is. 't Welck de Heydensche Philosophen oock wel verstaen hebben, diewelcke daerom, haer leven, seer gelijck, nae de instortinge van de Reeden hebben bestiert. Maer dit is niet genoegh aen een Christen, diewelcke boven het natuerlijcke licht, noch verlicht wort van een veel grooter licht, 't welck is het gelove, door het welcke hy verstaet, dat sijn allereedelste Einde, is de Hemelsche gelucksaligheyt, waer nae hy, door 't middel van eene Christelijcke volmaecktheyt, alle sijne handelingen behoort te rechten, en niet leven als een die berooft is van dat allereedelste deel, en leven nae de sinnen. Anders souden de planten en onreedelijcke Dieren, indiense eenige verkiesinge begrijpen kosten, wanschapen zijn en tegens de natuere aen wercken, soo die met haer wesen vernoegende, dese in 't leven het leven verwierp, wanneer zy een grooter volmaecktheyd souden hooren.

Daerom wort het Einde by een stockoud Man vertoont, overmits dees Ouder naest aen de Dood is, wesende het Einde van alle Dieren: gelijck mede alle geschapene dingen veroudende, en door den tijd vernielt wordende, uytgeblust en vernietight worden, gelijck Petrarcha seyt: Al het sterflijcke wort door den tijd afgebroocken.

Met voor over-eind-staende hayren en een grauwen baerd, wort hy gemaelt: want boven dat dese den Ouderdom te kennen geven, soo bediedense mede, dat de stock-oude Man, die op 't tipjen van sijne werckingen is gekomen, nu oock geen werck maeckt van de vercieringe des lichaems, hebbende geen meer gedachten, die hem opstoocken totte beschoulijckheyt van de Werreltsche dingen.

Met licht groen is hy gekleet, om uyt te drucken, de gelijckheyt van d'Ouderdom met den Winter, overmits, wanneer de Sonne op 't verdste van ons afwijckt, en ons de kortste dagen maeckt, de boomen als dan, door de koude en rijp, geen voetsel meer aen de bladers geven, maer de vochtigheyd in sich selve trecken, waer over dieselve niet hebbende de levende vochtigheyt, die haer in 't leven onderhiel, als dan wierpen zy uyt de beminde stam een licht groen mos, waer mede zy klaerlijck te verstaen geven, datse op 't Einde van haer leven en van alle haere kracht berooft zijn: even gelijck een stock-oud Man, daer de natuerlijcke vochtigheyt in gebreeckt, slap en machtloos wesende, nae sijn Einde loopt.

't Hoofd word hem met een krans van klimopblaeders omslingert, overmits Pierius 't selve voor een teycken van d'Ouderdom stelt, om datmen dieselve altijt om boomen, of oude, by nae vervallene, gebouwen en steenen siet opklimmen: gelijck mede, waer dese klimop aenraeckt, soo trecktse de natuerlijcke vochtigheydt nae haer, en door haere menichte van blaederen, en van alle syden uytgespreyde wortelen, soo slaet en ontstelt zy de boomen, haer berovende van haere vochtigheyd, sulx dat zy verdroogen, en doet de timmeringen allenskens verwoesten en ten val storten.

Het sitten vertoont, dat hy als afgemat is, van sijne langhduerige reyse, en dat hy sijne voeten nu niet langer konnende gebruycken, ruste soeckt voor het uyterste deel van sijne reyse, als nae by zijnde, om weder te keeren, totte stoffe waer van hy gemaeckt is. Dat aen sijn slincker syde een Sonne is, die uyten Oosten geresen zijnde, nu alreede in 't Westen gedaelt is, is om te vertoonen, dat sijne dagh is verloopen: gelijck als een Mensche die als nu sijnen loop voleint hebbende, alle sijne dingen, hoedanigh die oock mogen wesen, nae 't Einde schickt.

Hy hout in de rechter hand een Spits of Piramide, geteyckent, als geseyt is, met tien M, overmits Pierius seyt, dat dit het Einde of de volmaecktheyd van 't werck, en de opgehoopte maete bediet: overmits Myrias, 't welck het getal van tien duysent is, de

[pagina 116]
[p. 116]

merckpael stelt: en dat dit getal vermenichvuldight, door de Eenheyt, het grootste en volmaecktste is: In voegen dat het beginsel genomen van de Eenheyd, de voet of grond van de Piramide, eindight in tien duysent; en gelijck men in Philo de Iode leest, soo eindight zy in de langhte en breede van hondert voeten, 't welck verdubbelt zijnde nae de natuere van het quadraet of vierkant, soo moeter uyt komen, gelijck geseyt is, het allervolmaecktste getal. Daer wort geseyt dat dit het Einde bediet, en daerom vertoonen wy dat hy in sijne slincker hand eene griexsche Ω Omega heeft, wesende de laeste letter van 't Alphabet, door 't welck alle geschaepene dingen werden verklaert: en door 't welck Godt oock seyt in de Openbaeringe: Ick ben de Alpha en Omega, het Begin en het Einde. En daerom danck ick dien Grooten en Almachtigen God, dat hy my oock in dit werck niet heeft verlaeten, 't welck ick totten Einde toe, tot zijnder Eeren hebbe voltrocken. Waer over ick niet magh seggen als David in sijnen LXXIII Psalm, Waerom hebdy my ten Einde toe verstooten? maer ick love en prijse God, die daer is mijn Begin en Einde.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken