Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Docilita. Leersaemheyt.

Een Iongh Maegdeken, in 't wit slechtlijck gekleet, staende met beyde armen oopen, als of zy iet wilde omarmen, dat haer van vooren getoont wert, sich met een eerbiedigh bewijs, daer nae buygende, hebbende een spiegel voor de borst, in plaets van eedele gesteenten.

Het hoofd hulsel sal schoon en heerlijck geciert wesen, waer op seer aerdig een Peroquijn, zijnde een kleine slagh van Papegajen, sal gemaeckt wesen of een Exter, onder de Voeten salse een Vercken hebben.

De Leersaemheyt is niet anders als een snellicheyt des verstands en een vaerdige kennisse van voorgestelde dingen. Aristoteles wil datse is een gauwicheyd en vaerdigheyd van de overweginge, zijnde van hem genaemt naersticheyt, gauwicheyt en scherpsinnicheyd des verstands: welck verstand, gelijck Galenus seyt, wort veroorsaeckt, om dat de herssenen teer en dun zijn, gelijck de bottigheyd komt van de dicke herssenen: en voor soo veel de Leersaemheyt een Maeghdeken wort geschildert, geschiet, om dat de Ieughd saerte en teedere herssenen heeft, en dat uyt oorsake van haere vochticheyd: en daerom seght Argenterius, de kinderen zijn vaerdigh en licht om te leeren, maer de Oude seer swaer en onbequaem. En dit geschiet ook mette Planten, hoe jonger die selve zijn, hoe beter die zijn te buygen, en tot soodanigen rechticheyt te brengen, als men begeert: Anders wort zy oock jongh gemaeckt, om dat in de jeughd de geesten veel vaerdiger en wackerder zijn, als opgetrocken zijnde van 't dunste en 't heetste bloed; gelijck mede de jeughd be-

[p. 284]

quaemer is, totte noodige oeffeningen, van dingen die zy leert. Waer over dieselve Argenterius de oorsaecken van de Leersaemheyt stelt, seggende, d'eerste is de vochtigheyt en sachtigheyt van de herssenen, gelijck geseyt is: de tweede oorsaecke is, het gebouw en maeckinge desselven. Waer over Galenus seyt, zy zijn in 't verstand gequetst, diewelcke of te grooten of te kleynen hoofd hebben. De derde reden is, de humeuren en de geesten: 't welck van Aristoteles mede is bevestight, seggende, die Dieren zijn eedelst van verstand, diewelcke een suyver en dun bloed hebben. De vierde reed en is de oefninge, want hy seyt dat het gebruyck de alderbeste Leermeester is, om te leeren en te onderwijsen, 't welck Hippocrates, Galenus en Plato wijtloopigh verhaelen.

Het slechte en witte kleed met het bewijs van sich te vernederen en buygen voor een ander, druckt uyt, dat de Leersaemheyt lichtelijck aenneemt wat stoffe of konst het zy, 't zy geleertheyt of handwerck.

Zy hout de armen open, om alles te omvatten, om uyt te drucken, de vaerdigheyt, niet alleen van te ontfangen, al 't geene haer van 't verstand wort voorgestelt, maer oock van alles wat haer slechts wort vertoont. De Spiegel draeghtse voor de borst, om dat, gelijck de Spiegel alle gedaenten aenneemt die haer worden vertoont, alsoo neemt de leerlingh de beeldenis van alle dingen aen. Waer over Argenterius seyt: De herssenen nement niet anders aen, als het oogh de verwen, en de Spiegel de gedaenten.

De schoone vercieringe op 't hoofd, bediet de schoonheydt van 't verstand en de kracht van de memorie, want nae Quintiliani seggen, zijn de teyckens, van de Leersaeme, twee, te weten de memorie of geheugnisse, en de naevolginge; maer de memorie, heeft twee Deughden, te weten om lichtlijck te vatten en vastelijck te bewaeren. Van 't eerste seyt Aristoteles, die sacht van vlees zijn, zijn bequaemst om te begrijpen, en van 't tweede seyt hy, die zijn seer verstandigh dievvelcke de hersenen van dicke gedeelten hebben, en van koude en drooge temperatuyre of gemaetigtheyt. Tot welckers bevestinge Avicenna seyt, ten eersten heeft de aentreckende kracht vochtigheyt van noode, maer de behoudende kracht, drooghte.

Op 't hoofd houdse seer aerdig een Peroquet of Papegaeytjen, om dat dese Vogelen seer leersaem zijn, om de spraecke te leeren, en de Menschlijcke stemme nae te bootsen: waer van M. della Casa aldus singht:

De bonte Papegaey geciert met vreemde veeren,
Die kan als vreemdeling, ons Moeders taele leeren.

Van den Exter seyt Plinius, datse veel eerder spreecken, vermaeck hebbende in de woorden, diese leeren, en zy oefnen sich naerstelijck om de Menschlijcke spraecke uyt te drucken. En dat dese naebootsinge noodigh is aen de Leersaemheyt, seyt Quintilianus.

Zy hout een Swijn of Varcken onder de voeten, om datse de bottigheyt veracht en met voeten treet. Waer over Pierius seyt, dat de Oude hebben gewilt, dat het Varcken een beeld soude zijn van de bottigheyt: gelijck oock by de Gesicht-kenners het voorhoofd van een Vercken, te weten kort en steylhayrigh, een klaer teycken is van de onleersaemheyt en grovigheyt des verstands. Wesende dit Dier het botste en plompste van alle andere, en gantsch onleersaem.