Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Eta in Generale. d'Ouder in 't gemeen.

Een Vrouwe met een Waepenrock van verscheyden verwen, wiens kleed in drie deelen gedeelt is, 't eerste sal wesen van weerschijn, het tweede van goud, het laeste als oock rontom nae beneden, sal 't wesen van verwe als de verslenste en verdorde bladers, die haer kracht verloren hebbende, op der aerde leggen, hebbende den arm om hoogh, en in de rechter hand de Sonne, in de slincker de Maene, doch moet de rechter hand hooger staen als d'ander: onder dieselve hand sal een Basiliscus over einde staen. Doch de beeldnisse hier van, drucken wy op 't laeste van onse beschrijvinge uyt, ten einde een geestigh Schilder die kan afmaelen, nae de maniere, als die van veele Schrijvers is afgebeeld.

D'Ouder nae de meeninge der Philosophen is een dispositie of gesteltheyt van het ziellijcke gedeelte, dat door sijn eygen complexie of aert voortkomt: toegeeygent aen de natuyrlijcke werckingen van de oorspronghlijcke hette en vochtigheyt, die veroorsaeckt is, door seeckere instortinge die door den omtreck van den tijd is afgemeten, wassende, staende, daelende, en mercklijck afnemende.

D'Ouder wort van veelen in verscheyden manieren gedeelt. Eenige segghen datter maer drie zijn, andere viere, andere vijf jae ses en seven. Maer als men dese vijf gevoelens overleyt, soo salmen bevinden datse niet verscheelen, maer zijn al van een gemeen gevoelen. Die geene dan die daer seggen, datter maer drie Ouderdommen zijn, dat zijn meest d'oude Philosophen geweest, die den Mensch aenmerckten, als een natuyrlijcke saecke, die in zijne beweginge een begin, midden en einde hadde, gelijck Aristoteles seght. En daerom stelden zy voor 't eerste de Kindsheyt, voor 't midden de Ieughd, voor 't eynde de Ouderdom. De tweede meeninge, die aldergemeenst schijnt te wesen, is van Hippocrates, Galenus, Avicenna en van de beste Medicijns, gevolght, die wy mede verstaen in onse beeldnisse te volgen, die het Ouder in vier deelen onderscheyt, te weeten in Kindsheyt, Iongelinghschap, Manbaerheyt en Ouderdom. Dese zijn aldus van Galenus bepaelt.

De Kindsheyt is dees Ouder, waer in het lichaem wast, om dat daer in de hette en de vochtigheyt, wackerheyt verkrijgen, nemende meer voedsel aen alsser verteert wordt. En daerom seyt Isidorus dat de Kindsheyt wort geseyt van het wassen en voortteelen.

De Ionghelingschap of Ieughd is debloeme van d'Ouder en de Ieugdigheyt, waer in de Mensch ophoud van wassen, en nu begint andere behulpigh te zijn.

De Manbaerheyt of bejaertheyt is, wanneer de Mensch volmaeckt en in de hette en

[p. 396]

vochtigheyt volkomen is, en 't geene door de hette wort verteert, komt met het voetsel, dat hy nuttight, over een.

D'Ouderdom is die tijd, waer in de Mensch allenskens verteert en afgaet, want de hette en het bloed nemen in hem af, en de koude en drooghte nemen aen. De Latinen seggen, dat Senectus heerkomt, van sensuum diminutione, dat is, van de verslappinge der sinnen. Dese vier Ouders, zijn soo wel van de Philosophen als van de Poëten by de vier tijden van 't Iaer vergeleken. Want Isidorus seyt, de Iongelingen van heete en vochte aert, zijn gelijck als die in de bloem des levens zijn: van heete en drooge aert, als de Somer, half koud en droogh als de Herfst. Maer de Oude zijn koud en vochtigh als de winter; gelijck daer van Ovidius in zijn XV boeck Metamorph. verhaelt:

Het Iaer komt over een met d'Ouder van ons leven,
Dat vier gedeelten heeft, en steets wort omgedreven.

De Lent' is als een kind, dat 's Moeders borsten trekt,

t Welck ook het teeder kruyd, tot een nieu leven streckt:

Dat oock den Landman voed door hoope van de vruchten,
Door 't bloeysel van den stam, door 't groeyen der genuchten.

t Klimt tot de Somer aen, en krijgt noch meerder macht,

Een Iongling komter voort en stercker in sijn kracht,

Iae in den meesten brand en 't rijpen van de tijden: (den,
Maer d'Herfst nu op der hand, doet weer de Iaeren glij-

Een Man in vaster stand, van leeden fier en frisch,

Dien 't grijse hayr vermaent, dat hy aen 't daelen is.

Dees Ouder tusschen tween, gematight door de krachten,
Den Winter rent te moet, en d' akelige nachten,

Daer d'Oude Man in trilt, die loom, nu klappertand,

En afgeslooft en dor' janckt nae een beter stand,

Alwaer dit swacke lijf, van al 't gewoel ontslagen,
Keert weer in 's Moeders graf: dus rollen onse dagen.

Ick wil naelaeten te seggen dat dese vier Ouderdommen by de vier deelen des Werrelts, als mede by de vier Elementen, wesende slechte lichaemen, uyt welcke alle dingen gemaeckt zijn, werden vergeleken.

De derde meeninge stelt vijf Ouden, en datselve doet Fernelius in sijn VII b. in 't X cap. dieselve aldus onderscheidende in kindsheit, Ionckheit, Manbaerheit, Ouderdom en afgeslooftheit; uyt welcke meeninge wel schijnt datter eene by komt, doch zy brenght niet nieuws aen, maer zy onderscheyt alleen de Ouderdom en de uytgeleefde Ouderdom. Waer op men kan antwoorden dat de afgeslooftheit is het laeste deel des Ouderdoms, gaende met het eene been in 't graf, maer niet dat dees daerom een ander Ouder is.

Noch isser het gevoelen van M. Terentius Varro, diewelcke verstaet datter mede vijf zijn, maer hy deelt het eerste Ouder in meer deelen.

De vierde meeninge is van Isidorus, die stelt ses Ouden, te weten Onmondigheyt, Kindsheyt, Iongelinghschap, Ieughd, Manbaerheyt en Ouderdom. Maer dit moetmen weeten, dat het aensien van soo grooten Man, ons gevoelen niet tegen is, want hy stelt Onmondigheyt en Kindsheyt voor deelen van de Iongelingschap.

De vijfde en laeste meeninge is van veele Philosophen en Sterrekenders als P. Aponensis verhaelt, die den Mensch in seven Ouderdommen onderscheyden: te weten in Onmondigheyt, Kindsheyt, Ionghelingschap, Ieughd, Manbaerheyt, Ouderdom en afgeslooftheyt; sulx dat gelijck daer zijn seven dagen, waer in alle den tijt besloten wert, dat de Mensch oock alsoo hadde seven Ouden, waer in al onse loop afgelopen en 't leven geeindight wierde. Ten tweeden, soo zijnder oock seven Planeten, waer door de voortteelinge en verdervinge op der aerde geschiet.

Het eerste Ouder dan is de Onmondigheyt, diewelcke van Luna of de Maene geregeert is, en geduyrt tot het sevende Iaer, hoewel andere seggen tot het vierde.

Het tweede is de Kindsheyt, die geregeert wort van Mercurius, een Planeet van Wetenschap en van Reeden, en als nu begintmen de kinderkens te brengen, onder de bestieringe van den Meester, want in dees Ouder beginnen zy allerleye kennisse te vatten, wesende gelijck een Leye of gladde taefel, alwaer de Meester het verstand in druckt; en dit Ouder duyrt 14 Iaeren.

Het derde Ouder wort geregeert van Venus, een Planeet van allerleye playsier en wellusten deses Werrelts, als mede van gulsigheit en geylheit. Daerom schijnt het oock dat de Mensche sich in dees Ouder na alles schickt; en dees Heerschappye duyrt 8 Iaeren.

Het vierde Ouder wort door de Sonne bestiert, als hebbende de vierde plaets in de Werlt, en om dat dese de aldervolmaecktste Planeet is, en de aldermachtighste Liefhebber van 't eerlijcke en van alle deughdelijcke wercken, soo geduyrt zijne regeeringe 19 Iaeren.

De vijfde Ouder is van Mars: en dees tijd

[p. 397]

wort genaemt het Ouder van Hovaerdigheyt, Hooghmoedigheyt en van kyverien. Want de Mensche tracht in dees Ouder, met alle geweld, nae Rijckdom en Eere, soeckende diselve met alle vlijt, oock in d'uyterste gevaer des levens te verkrijgen, begeerigh zijnde om sich een naeme naete laeten; geduyrende dees Ouder 15 Iaeren.

De seste Ouder is nae Iupiter genaemt, waer in de Mensch nae vreede en ruste begeerigh is, berouw hebbende over zijne gebreecken en sonden, die in de vorige Ouden bedreven zijn, loopende tot God, oefnende goede wercken; en dees tijd is van twaelf Iaeren.

Ten laesten komt Saturnus voor den dagh, wesende kout en droogh, een Planeete vol van droefheyt, van diepe gedachten, en van swaermoedigheyt, vol moeylijcke benauwtheyt, en die stelt den Mensch in soodanigen staet, dat hem ontallijcke kranckheeden en ongemacken overvallen, geduyrende 't selve Ouder totte dood toe; 't welck van Aristoteles genaemt is, het uyterste van alle schricklijckheeden.

Dit zijn dan de gevoelens ontrent d'Ouderdom; en alhoewel die van veel vermaerde Mannen en met groote reeden aldus gestelt zijn, soo konnen dieselve nochtans, seer wel, tot viere getrocken worden: En daerom dient gewaerschouwt, dat d'Ouder sich niet altijd in een seker getal van Iaeren laet sluyten: Maer als Galenus seyt, soo isse in het temperament, of in de temperinge van de Natuyre.

En om te keeren totte verklaeringe van onse beeldnisse, seggen wy, dat de Wapen-rock van veele verwen d'Ouder van de Iongelingschap bediet, uytdruckende de vluchtigheyt en wispeltuyrigheyt desselven, gelijck Pierius seyt.

De weerschijne verwe bediet de jeugdige Ouder, die snellijck haer voornemen en gedachten verandert, gelijck Aristoteles seyt, de Iongelingen zijn seer wispeltuyrig, en 't geene waer nae zy hebben verlanght, daer van walgen zy haest. Plato seyt, der Iongelingen manieren worden alle daege dickwijls en menighmael verandert. Theoph. seyt by Stobaeum, 't is swaerlijck iet van den Iongelingen te raemen, haer Ouder is wanckelbaer, sonder recht ooghmerck, en veel veranderingen onderworpen.

Het deel van 't goude kleed bediet de volkomentheyt van de Manbaerheyt, die bequaem is, om alle burgerlijcke saecken en handwercken uyt te voeren.

Het laeste deel van 't kleed, wesende van verslenste blaeders, druckt uyt, dat dees afgaende Ouder oock soo verslenst en verdort, gelijck de blaeders doen, wanneerse van den boom vallen, verliesende haer leven en kracht, door den Winter tijd, gelijckende het Ouder van den ouden Man; gelijck Ariosto verhaelt.

Datse de handen om hoogh houd, hebbende in d'eene hand de Sonne, en in d'ander de Maene, geschiet om veele oorsaecken, ten eersten, om dat, gelijck Orus Apollo verhaelt, wanneer de Oude den Ouderdom wilden uytdrucken, soo maelden zy een Sonne en Maene, wesende dese beyde Planeeten, beginselen van d'Ouder: En om dat de Sonne in den Menschen de sinnen stortede, sonder welcke zy anders niet ziellijck souden konnen zijn, soo storte de Maene daer het wassen in, sonder welck men anders geen Ouder soude konnen vinden.

Wijders om dat de Sonne en de Maene, de drie voornaemste leeden regeeren, waer uyt de drie voornaemste krachten vloeyen, als te weten de Ziellijcke, de Levendige en de Natuyrlijcke: regeerende de Sonne het hoofd, waer in de ziellijcke kracht sit, als mede het Hert, waer in de levende kracht woont: De Maene, daer nae, bestiert de Maege, en de Lever, waer in de natuyrlijcke kracht bestaet, sonder welcke drie krachten, de Mensch niet kost leven; gelijck P. Crinitus verhaelt.

Willende dan een geduyrigh en volmaekt Ouder afbeelden, hebben wy den Basilisc over einde staende afgemaelt, om dat oock de Egyptenaers mede voor d'Ouder een Basilisc stelden: Want hy is oock in haere spraeck Vreon, dat is Basilisc geheeten, jae zy maeckten die van goud, en stelden die haere Goden op 't hoofd. En hierom seyden dese Volcken dat het Ouder, hier door, bediet wierde. En om datter drie soorten van Slangen waeren, soo stierven alle de andere, blijvende de Basilisc alleen onsterflijck, die met zijnen aenblas alle andere doode; sulx dat het scheen dat dese Basilisc het leven en dood in zijne macht hadde: En om dese reeden, wierde hy op 't hoofd van haere Goden gestelt.

[p. 398]

Van de beeldnisse deser Slange beuselen veele Schrijvers, dat hy een witte vlacke op 't hoofd heeft, met een seecker teycken van een Koninx kroone, waer van het oock de Konincklijcke naeme van Basilisc verkregen heeft. Want alle andere Slangen vreesen en eeren dienselven. 't Heeft vleugels, doch die seer kleyn zijn, bewegende 't licchaem met weynigh boghten, maer van 't midden af nae boven toe, staet het recht op; gelijck oock Nicander in zijne dichten te kennen geeft.