Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Raciocinatione o Discurso. Overweginge of Vertoogh.

Een bedaegde Vrouwe, in purper gekleet, sittende heel bedachtsaem, hebbende op haere knyen een boeck, waer in zy de voorste Vinger van de rechter hand, houd, doch een weynigh open, en mette ander hand een rolleken, waer in geschreven staet, in perfecto quiescit, dat is, zy rust in 't volmaeckte.

De Reeden die wy discours of vertoogh noemen, wort van den Philosooph, in 't III in boeck van de Ziele, het Verstand genaemt, en hy onderscheyt ditselve in tweederleye slagh, d'eene wort passibile, dat is het lijdelijcke, en d'ander agente, dat is, het werckende, geheeten: Het lijdelijcke verstand dan, is het geene, 't welck de gedaenten aenneemt, als mede de fantasien der dingen, en dat van de imaginatie of inbeeldinge: Het werckende verstand, is, dat de dingen toestelt en maeckt, die daer zijn een mogentheyt van verstandige dingen, die alreede in der daed zijn verstaen. Noch meer, het lijdlijck verstand heeft oock drie staeten of orden, d'eerste is, wanneer het alleen in de mogentheyd is, te weeten, wanneer het noch niets heeft van de verstandelijcke dingen, maer alleene haere natuyre en weesen. Het tweede is, wanneer 't de

[p. 402]

verstandelijcke dingen alreede op een sekere maniere heeft, alhoewel wy daer mede noch niet wercken, en dat wort genaemt het verstand in habitu, dat is, in de bequaemheyt. De derde is, wanneer het werck is verstaen, en daer van geredeneert of verhaelt wort, en dat wort genaemt in actu, dat is in der daed: Waer uyt wy dan klaerlijck sien, wat saecke het overlegh of discours is, 't welck aen de inbeeldinge hanght: en gelijck Aritoteles op de verhaelde plaetse seyt, soo gebeurt datselve tusschen de inbeeldinge en tusschen de overweeginge, gelijck het gebeurt, tusschen de bevindelijcke dingen, en den sin selve, behalven, dat de fantasien, die de inbeeldende kracht totte Raciocinatie of Overweginge brengen, geene materie of stoffe hebben, want het zijn geen materiale dingen die in stoffe bestaen.

Sulx dat de Overweginge niet anders is, als een oordeel en een discours of overlegh, datter geschiet over de fantasien, en de gedaenten, die door de inbeeldinge worden over gebracht: Welcke inbeeldinge, gelijck wy in haere beeldenisse hebben geseyt, wort gemaeckt in 't eerste velleken van de herssenen, en de Overweginge of overlegh in het tweede velleken, dat is in het midden, gelijck oock de memorie of het gedachte leyt in het derde velleken, nae het achterhoofd of nae den neck toe; gelijck Galenus seyt in 't VIII boeck de u su partium, en Vesalius in zijne Anatomia in 't VII boex XII cap.

Met purper en van bedaeghd Ouder wortse gemaeckt, om de staetigheyt van de zeeden en manieren te vertoonen.

De spreucke in perfecto quiescit, vertoont ons niet alleene de volmaecktheyt van de Overweginge, maer oock, dat dieselve geen plaets heeft, als in de aldervolmaecktste dieren, tot een onderscheyt van de inbeeldinge, die gelijck wy hebben geseyt, oock in de onvolmaeckte Dieren wort gevonden, wesende de Overweginge een mogentheyt van de verstandelijcke ziele, die de einden of uytkomst van de dingen overweeght, om het quaede te vlieden, en het goede te volgen.

Zy wort sittende gemaelt en seer bedachtsaem, met een toegesloten boeck, om dat de Overweginge of 't Overlegh, dat deel van 't snelle verstand is, dat de spreucken overweeght, en de dingen nacdenckt.