Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Pittura. Schilderkonst.

Een schoone Vrouwe, met swarte, grove en verspreyde hoofdhayren in verscheyden strengels gebonden, met ronde winckbrauwen, die de fantastique gedachten uytbeelden, zy sal haer mond decken met een band die tot achter de ooren is toegebonden, met een goude keeten aen den hals, alwaer een Momaensicht aen hanght, op haer voorhoofd sal geschreven zijn Imitatio, dat is, Navolginge. Zy sal in d'eene hand een Pinceel houden, en in d'ander een Pallet, met een kleed van weerschijn dat haere voeten bedeckt, en voor haere voeten kan men eenige instrumenten maecken, die totte Schilderkonst bequaem zijn: om te betoonen dat de Schilderkonst een eedele oefninge is, die niet kan gemaeckt worden dan met groote opmerckinge des Verstands, nae welcke opmerckinge by ons worden veroorsaeckt en afgemeten alle konsten en wetenschappen, hoedanigh die oock mogen wesen, makende geene wercken, die by geluck of geval geschieden, alhoewel die seer volmaeckt zijn, tot lof des maeckers, anders, ofse de zijne niet waeren, maer de natuyre selve.

Dese beeldenisse wort seer schoon geschildert, om dat de schoonheyt de Eedelheyt uytdruckt, en om dat d'een en d'ander volmaeckt is, en dat d'een soo wel als d'ander waerdigh is om te heerschen. En nae 't seggen van Homerus, soo zijnse beyde behaeghlijck, en verheughlijck, jae doen ons verbaesen en daer op verlieven. Maer d'eene die lichaemlijck is, wordt door de uyterlijcke sinnen, en d'ander die verstandelijck is, wort door 't verstand gevat. Doch zy zijn oock niet in alles gelijck, maer zijn van veele Philosophen in grooter waerde gehouden: En men plagh gemeenlijck te gelooven, dat, waer schoone hoedanigheeden des lichaems zijn, datter oock dieselve hoedanigheeden van 't gemoed mosten zijn. En waer schoonheyt is, daer is oock eedelheyt.

De hoofdhayren zijn swart en grof gemaelt, om dat een goed Schilder altijt in gestadige gedancken is, om soo wel de Natuyre, als de Konst, en voor soo veele de Perspective en 't voorwerp van 't oogh belangt, te volgen: En daer toe is 't noodigh, dat hy gestaedigh de fantasien van de sichtlijcke wercken in 't hoofd hebbe. En hier door verkrijght hy veel sorge en swaermoedigheyt, 't welck daer nae eene aenbrandinge veroorsaeckt, gelijck de Medicijns verhaelen, waer uyt dat natuyrlijcker wijse in den Menschen, neffens veele andere toevallen, dese besondere voortkomt.

De steyle en over-eind-staende hayren, en over al gekrult met knoopen, schijnen door sloffigheyt heer te komen, wantse wassen buyten 't hoofd, gelijck de gedachten en fantasien inwendigh doen, die als middelen zijn, soo wel in de spieglinge als in de werckinge.

De gekromde winckbrauwen, vertoonen verwonderinge, en in der waerheyt, soo geeft sich de Schilder tot sulcke nauwe en scherpsinnige doorsnuflingen van de alderminste dingen in sich self, en dat door de hulpe van de konst, dat hy daer lichtlijck verbaestheydt en swaermoedigheydt van krijght.

De toegesloten mond is een kenteycken, datter geen dingh is dat hem voorderlijcker is, als stilswijgentheyt en eensaemheyt: daerom geven sich oock de Schilders in afgesonderde plaetsen, niet datse daerom de berispinge van haer onvolmaeckt werck vreesen, gelijck men gemeenlijck oordeelt.

De goude keeten waer aen het Momaensicht hanght, vertoont, dat de Navolginge onscheydelijck aen de Schilderkonst is gebonden.

De schakels aen de keeten, vertoonen, de gelijckheyt van d'eene saecke met d'ander, en de t'saemenvoeginge desselven, om dat de Schilder niet alle dingh, gelijck Cicero seyt, van de Meester leert, maer hy leert met eene onderwijsinge veele te gelijck, komende door de gelijckmaetigheyt en gelijcknisse vereenight en als te saemen geketent.

De hoedaenigheyt van 't goud vertoont, dat als de Schilderkonst door d'eedeldom niet wort gehandhaeft, datse alsdan lichtlijck vergaet. En het Momaensicht bediet,

[p. 453]

de Nabootsinge, die de Schilderkonst wel past.

De Oude naemden de Nabootsinge die overweginge, die hoewelse valsch was, soo deden zy die nochtans met een beleyt van eenige volgende waerheyd, en daerom wilden zy dat de Poëten die ditselve gebrack, voor geen Poëten souden geacht worden: alsoo souden dese oock geen Schilders mogen genaemt worden, die dese Nabootsinge en dat overlegh niet hadden: wesende dit gemeen spreuckjen waerachtigh, dat de Poësie in de Schilderkonst swijght, maer dat de Schilderkonst in de Poësie of Dichtkonst, spreeckt. 't Is wel waer datse in de maniere van Navolginge verscheyden zijn, als voortkomende door tegenstellinge: Want de sienlijcke toevallen van den Poeet, die hy, als door 't verstand doet, en dat door middel van de verstandlijcke toevallen, door wiens middel hy dieselve doet, zijn al eerst van den Schilder aengemerckt, want het gemoed let op de beteyckende dingen. En is de geneughte die d'een of d'ander van dese konste treckt, niet anders, als datmen door kracht van de konst, gelijck als door een bedrogh van de Natuyre, 't eene doet vatten door de uyterlijcke sinnen, en d'ander laet hooren door 't verstand.

Soo heeft dan de Schilderkonst de Navolginge noodigh, van dingen, die in der daed bestaen, 't welck het Momaensicht te kennen geeft, wesende 't selve een aftrecksel van eens Menschen aengesicht.

Het weerschijne kleed vertoont, dat de veranderinge voor alle dingen vermaeklijck is, gelijck de bedeckte voeten te kennen geven: en dat dese proportien of evenredentheden, die het fondament of de grond van de Schilderkonst zijn, in de teykninge moeten zijn, aleermen de handen aen de verwen leyt, want zy moeten eerst bedeckt en in een volmaeckt werck, verborgen zijn. En gelijck het een groote konst is by de Orateuren of Redenaers, haer werck alsoo te maken datter geen konst in blijcke, alsoo is 't mede by den Schilders, datse alsoo weeten te schilderen, dat haer konst niet blijcke, ten zy aen de verstandige: en dat lof, dat een kloecksinnigh Schilder van een goed gerucht verwacht, is van de Deughd voortgekomen.

BEnijdster der Natuyr, op 't Goddelijck Penneel,
Die 't wesen en 't gemoed treckt met u rijck Pinceel:
En kont door verw' alleen, en mette stift uytdrucken,
Door een geleerde hand, soo wonderlijcke stucken.

Wat konsten datter zijn, die buygen voor u neer,

En sonder u alleen, behaeltmen lof noch eer.

Meestersche van de konst! hoe heft ghy u verstanden,
Die naedren aen u sy, en kranst de braeve handen,

Met wonderlijck bedrogh, doch aengenaem en soet,

Dat yder een verbaest, wie dat u slechts ontmoet.

Die nu in onse Eeuw, met u volmaeckte leeden,
Derst als een Koningin, voor alle Vorsten treeden,

En maecken haer geslacht, door uwe hand vermaert,

Doorluchtigh in den tijd, onsterffelijck van aert.