Suyp-stad of Dronckaarts leven

[p. 11]

1 De identiteit van de tekst

De relatie tussen Suyp-stad en Bacchus Wonder-wercken

Suyp-stad is geen op zichzelf staand werk, maar verscheen in 1628 als bijvoegsel van het eveneens van Pers' hand afkomstige Bacchus Wonder-wercken¹. Vandaar dat we allereerst zullen ingaan op de relatie tussen beide. Zowel Bacchus Wonder-wercken als Suyp-stad hebben de dronkenschap tot hoofdthema. In de ‘Voor-Reden’ bij het eerste werk schrijft Pers: ‘De H. Schrifture, de Historien, en de Tijd selve, stellen ons de misbruycken dapper voor oogen, 't welck oock de oorsake is, dat wy dese stoffe by der hand genomen, en onder den naem van Bacchus wonder-wercken, de misbruycken bestraft, en het recht ghebruyck aengewesen hebben (...)’². De dronkenschap is een ernstige zonde: het evangelie van Mattheus ‘(...) stelt de Dronckenschap onder de oorsaken waerom de Sund-vloet over den aerd-bodem is ghekomen (...)’³. En de bedoelingen van de auteur met dit alles laten zich gemakkelijk raden: ‘(...) een yeder in sijn plicht de matigheyd aen te prysen, en de Soberheyd en Gods-vrucht te leeren omhelsen’⁴.

Analoog aan wat Pers zijn lezers in de ‘Voor-Reden’ aankondigt, is Bacchus Wonder-wercken één lange aansporing (ruim 3000 verzen) tot matigheid in het gebruik van wijn⁵. Allereerst komen echter de deugden van de wijn aan de orde, waarbij vooral erop wordt gewezen dat hij droefheid, zorgen en pijn verdrijft. Vervolgens wordt de oudheid van de wijn ter sprake gebracht en derhalve de oudheid van het misbruik:

‘'t Is buyten alle waen of d' alder-eerste volcken,
Zijn door 't misbruyck des wijns gestort in diepe kolcken,(...).’⁶

En dan zijn we al snel aangekomen bij het thema dat het leeuwedeel van de tekst voor zich opeist, t.w. het misbruik van wijn. In alle toonaarden laakt Pers dit misbruik. Hij doorspekt zijn betoog met allerhande voorvallen uit het leven van dronkaards en komt tot de conclusie dat dronkenschap de oorzaak is van alle zonden, leidt tot verlies van verstand (in de letterlijke zin van het woord), schadelijk is voor de gezondheid en de lichamelijke schoonheid en, tenslotte, de mens berooft van zijn materiële welvaart. Terloops wijst

1 De volledige titel luidt: Bacchus Wonder-wercken: Waer in Het Recht Gebruyck en Misbruyck des Wijns/ door verscheyden vermaecklijcke / eerlijcke en leerlijcke historien wort afgebeeld / en de lasteringe der Dronkenschap met levende verwen afgemaelt. Hier is by-gevoeght De Suyp-stad, of Dronckaerts Leven: waer in alle hare gebouwen, manieren, aert, wetten, & c. en alles wat by den Dronckaerts gebeurt, boertlijcker wyse word af-geschildert. Alles tot uyt-wiedinge vande quade in-gewortelde on-aerdigheden en zeden der Dronckerts, en aen-radinge totte deughd en soberheyd, in Dicht gestelt, en met konst-beelden geciert, Door d.p. pers. t' amsterdam, Voor Dirck Pietersz: Boeck-verkooper op 't Water inde witte Persse / recht over de Koren-Merckt. Anno mdcxxviii.
In 4^o, (∴)⁴ A-R⁴ S².
Bacchus Wonder-wercken en Suyp-stad zijn doorlopend gesigneerd, zodat het zeker is dat zij bedoeld zijn als één organisch geheel. Verder blijkt dit uit het feit dat Suyp-stad weliswaar een eigen titelblad heeft (nl. op fol. N4 recto), maar dat daarop niet weer opnieuw de naam van de uitgever en het jaar van de uitgave zijn vermeld.
Op fol. S2 verso lezen we wie de drukker is: ‘t' amstelredam, Gedruckt by Paulus Aertsz van Ravesteyn. anno 1628.’
Voor ons doel is gebruik gemaakt van het exemplaar, berustende in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam, onder signatuur 1082 J 35

2 Pers, Bacchus Wonder-wercken, ‘Voor-Reden’

3 Ibid.

4 Ibid.

5 Let wel: Bacchus Wonder-wercken en Suyp-stad zijn geen pleidooien voor geheelonthouding, maar keuren slechts het misbruik af.

6 Pers, Bacchus wonder-wercken, p. 3.

[p. 12]

Rokend gezelschap, uit: D.P. Pers, Bacchus Wonder-wercken, 1628, p. 69. De aap op de voorgrond is blijkens de tekst van Pers een beeld van de dwaasheid der rokers. Een marginale aantekening op p. 67 luidt: ‘Tobac is nu het banket, dat over al in de geselschappen ghebruyct wort, schijnt van de Apen eerst gevonden te zijn, maar word nu door allerleye Apen van onsen tijd na-gebootst.’ Misbruik van tabak en drank worden vaak in één adem vermeld. Vgl. Suyp-stad vs. 161-196. (Universiteitsbibliotheek Amsterdam, ex. 1082 J 35).

[p. 13]

hij ook op het misbruik van tabak als nevenverschijnsel van de dronkenschap⁷. Als deze 3000 verzen hun einde naderen, worden enkele manieren genoemd om de dronkaards van hun dwaasheid te verlossen en wordt aan de jongeren een vermaning gericht om vooral een sober leven te leiden. Dit wat betreft Bacchus Wonder-wercken.

Suyp-stad kunnen we thematisch tot hetzelfde type teksten rekenen als Bacchus Wonder-wercken: ook hier is de dronkenschap het hoofdthema⁸. Het verschil tussen beide moeten we dan ook niet zoeken in de inhoud, maar in de literaire vorm. Terwijl Bacchus Wonder-wercken de zonde van de dronkaard direct bekritiseert d.m.v. een moraalfilosofisch betoog, geillustreerd met allerlei voorvallen uit het leven van dronkaards, bekritiseert Suyp-stad juist op indirecte wijze, nl. door in schijn de daden van de dronkaards te prijzen en te verheerlijken⁹.

7 Ibid., p. 67-70. In de loop van de 17de eeuw werd het tabaksgebruik geïntroduceerd in Europa. Onmiddellijk daarop ontstond een stroom van teksten die deze nieuwe gewoonte ten scherpste afkeurde. Het is niet verwonderlijk dat Pers in Bacchus Wonder-wercken en Suyp-stad zowel het drankmisbruik als het roken aan de orde stelt, gezien de sterke overeenkomst die door de tijdgenoot werd gezien tussen dranken tabaksgebruik: beide zouden leiden tot een vorm van dronkenschap. Over de introductie van tabak in Europa: Corti (1930) en Herks (1967).

8 Overigens dient in dit verband wel opgemerkt te worden dat in Bacchus Wonder-wercken vrijwel uitsluitend de dronkenschap door overmatig wijnverbruik aan de orde komt. In Suyp-stad is dit iets ruimer: daar gaat het meer om dronkenschap in zijn algemeenheid.

9 In hfdst. 8 wordt uitvoeriger ingegaan op de vorm van Suyp-stad.

Bibliografische gegevens

Suyp-stad verscheen, samen met Bacchus Wonder-wercken, in 1628. De tekst werd in kwarto gedrukt in Amsterdam bij Paulus Aertsz. van Ravesteyn¹⁰. Het werk verscheen bij de eigen uitgeverij van Pers. Het is de enige editie die ooit het licht heeft gezien. Ook bestaan er geen moderne uitgaven. De volgende exemplaren van deze druk van Suyp-stad zijn ons bekend:

Universiteitsbibliotheek te Amsterdam (2 exx.)

Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage (2 exx.)

Universiteitsbibliotheek te Utrecht (1 ex.)

Universiteitsbibliotheek te Leiden (1 ex.)

Provinciale Bibliotheek te Middelburg (1 ex.)

Stadsbibliotheek te Haarlem (1 ex.)

Library of die British Museum te Londen (2 exx.)

Privé-collectie Cordes te Zwanenburg (1 ex.)

10 Zie p. 124.