Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

XX. Hoofdtstuk.
Van verscheiden voornaame Missen; de Groote Mis, Plechtelyke Mis, en Bisschoppelyke Mis.

Wy zullen van de Missen van de Heilige Week spreeken, wanneer het vereischt de Plechtigheden van Paasche te verklaaren; en van eenige byzonderheden van de eerste Bisschoppelyke Mis, als wy van des Bisschops Consekratie handelen zullen. Wy onderneemen hier alleen te beschryven wat 'er byzonderlyk in de Plechtelyke Mis, in eenige Pausselyke Missen en in de Mis over de Dooden aan te merken zy. Veele andere Missen^(b) die byna niets byzonders dan den naam van Mis inhebben, zullenwe onaangeroert laaten.

Wanneer 'er en Plechtelyke Mis^(c) zal⁺ gedaan worden^*, word de Bisschop^(d) indien hy de zelve doen zal, door de Kanoniken en andere Bedienaars der Kerke, alle prachtig uitgedost, naar de Kerk geleid: maar zoo het Bisschoppelyk Paleis van de Kerk verre afgelegen is, komt het Capittel, 't welk de Bisschop voor de poort verwacht, vervolgens te naderen, en gaat den Prelaat te gemoet, zodraa zy hem zien aankomen. Wanneer dan den Heer Bisschop de Kerk nadert, luid men de klokken, om zyne komst den Volke te kennen te geeven; en in de

(b) Gelyk de Mis van Maria ter Sneeuw, die op den 5den. Augustus geviert word; de Missen der Heiligen; die van St: Margaretha, beschermster der Kraamvrouwen; die van 't Feest van St: Jan den Dooper, wanneer men dan drie Missen doet wegens de drievoudige verborgenheit 't welk in 't leven van deezen Heilig gevonden word. Deeze drie verborgenheden zyn den Doop, het Nazareenschap, en zyne hoedanigheit als Voorloper van Jesus Christus. Zodanig is mede de Mis der onnozele Kinderen, waar uit men laat, het Gloria in excelsis en 't Halleluja. 't Is een dag van treuren, en het Autaar moet in 't violet zyn. Zie Casal. de Ritib. &c. Meer dan een eeuw is 't dat eenige Heiligen in Vrankryk door het gezag van Paus Pius den V. en Paus Clemens den VIII. de Missen onttrokken zyn, vermits deeze Pausen het Misboek zuiverden. Men heeft 'er, by voorbeeldt, St: Rigobert, St: Willem: St: Mauris: St: Bonet. enz. van berooft. Om vervolgens Italiaansche Heiligen in hunne plaats te stellen. Wat de gewoone Missen aangaat, eenige byzondere zyn 'er, die voor de ziele van een gelovige gedaan worden, en dienen om haar uit het Vagevuur te verlossen, of ten minsten om haar eenige verzachting toe te brengen. Een Christen die zich aan zyne Zaligheit laat gelegen zyn, moet hier in niet nalaatig wezen. Hy moet door zyn Testament den Kerspelpriester de noodige middelen verzorgen om van de eeuwige straffe bevryd te zyn, die hy mogte verdient hebben. In Spanje, Portugal en Italië gebeurt het dikmaals dat de zielen der gelovigen de eerste erfgenamen der goederen zyn die zy in deeze Waereldt nalaaten. Een stervende bespreekt dikmaals twintig of dertig duizend Missen voor zyne ziele, en belast den Priester, op wien hy zich het meest vertrouwt, deeze vereischte middelen voor hem in de andere Waereldt aan te leggen, zodraa hy vertrokken is. Noch zyn 'er gemeene Missen, die men voor verloorene dingen, voor de geneezing van menschen en zelfs van beesten doen laat, insgelyks voor reizigers, voor Godt te danken enz. Deeze Missen, en die waarvan wy reeds gesproken hebben, voeren den gemeenen naam van Gelofte Missen. Men maakt mede een onderscheid tusschen een hooge- en een laage Mis. De Mis die men ter Zee laat doen, word drooge Mis genoemt, vermits men de Kelk niet gebruikt, waaruit den Geheiligden Wyn door de beweeging van 't schip zou konnen storten. Zie Durant. Rat. & Cassand. de Rebus Liturg.

(c) Veelerlei Plechtelyke Missen zyn 'er: als Kanonikale, Pausselyke, en die voor den Paus gedaan worden, insgelyks voor Kardinalen, voor den Bisschop, die van Kerstydt, deeze van de Heilige week, enz. 't Zal genoeg zyn van des Bisschops Mis te handelen, laatende de anderen onaangeroert.

+ Hoe men zich gedraagt wanneer een Bisschop de Plechtelyke Mis zal doen.

* Zie de nevens gevoegde Afbeelding van de Plechtelyke of Groote Mis.

(d) Deeze beschryving is uit Pescara, Bandry en 't Ceremoniaal der Bisschoppen getrokken.

[p. *20-*21]

N^o 24.
B. Picart sculp. dir. 1725.

MESSE SOLENNELLE ou GRAND' MESSE.

[p. 281]

Kerk gekomen, laat zich het orgel hooren. De Ceremonie-Meester geeft de Wyquast aan den voornaamsten der Kapittelheeren, die de zelve den Bisschop aanbied, nadat hy deze Wyquast en de gewyde handt van den Prelaat gekust heeft. De Bisschop besprengt zich met de Wyquast in den naam van den Vader, Zoon en Heiligen Geest; waarna hy de Kanoniken besprengt enz. en doet vervolgens zyn gebedt voor 't Autaar des H. Sakraments op een voetbank aldaar voor deeze Godtvruchtige oeffening geplaatst. Insgelyks moet hy zich van zyn plicht voor 't Hooge Autaar quyten. Van daar gaat de Bisschop naar de Sakristy of Gerfkamer, om aldaar de Misgewaaden overeenkomende met de plechtelykheit van de Mis, t' ontfangen, 't welk op de volgende wyze geschied.

De Onder-Diaken haalt uit de Credenskas de Bisschoppelyke Voetzoolen of Pantoffels en Koussen; geknielt trekt hy den Bisschop de Schoenen uit, omringt van zeven of agt Akolyten, alle gelyk den Diaken geknielt, en die het Koorkleedt van den Prelaat eveneens toereiken gelyk men de Ceremonie-koussen aan zyne Hoogachtbaarheit gegeeven heeft, en alles in een welvoeglyke orde. Twee Akolyten^(a) neemen, nadat de handen gewasschen zyn, de gewyde versierzelen en geeven die aan de Noodhelpende Diakenen om den Bisschop te herkleeden, nadat hy mede zyne handen gewasschen heeft. De Diaken groet den Bisschop, trekt hem het Koorkleedt uit, doet hem het Priesterlyke Hoofdekzel aan, en de Prelaat kust het Kruis van dit kleedt: vervolgens geeft men hem de Albe, de Gordel, het Borstkruis, de Stoolen 't Pluviaal. Hy kust de Kruissen van deeze kleederen de een na den ander, en betuigt 'er een ongemeene eerbiedigheit voor, wegens 't geen men voor 't Kruis van Jesus Christus verschuldigt is. De Noodhelpende Diakenen moeten mede deeze gewyde kleederen Godtsdienstig kussen. Wanneer de Bisschop gezeten is, zet men hem den Myter op; een Priester geeft hem den Pastoralen Ring. De Diaken reikt hem de rechter en de Onderdiaken de linker Handtschoen toe. Een ieder van hun kust de Handschoen en de Handt die hy de eer heeft te dienen. Veele dingen die van weinig belang zyn, zullen we onaangeroert aan de Mystagogische Christenen overlaaten, vermits van meer belang zyn zal, den Lezer te vertoonen, hoe men een uitstortend gebedt aan ieder stuk van de Bisschoppelyke gewaaden heeft toegepast, en hoe de Godtsdienstigheit van alle deeze Plechtigheden ondersteunt en bekrachtigt word door het gezang van den Dienst van 't derde der^(b) Kanonikale uuren.

De Bisschop met zyne plechtgewaaden^(c) bekleed zynde, plaatst zich de Geestelykheit rondom hem. Twee Kanonike Diakenen voegen zich aan zyne zyde, met misgewaaden verzien, en na hun een ander Diaken en Onder-Diaken. De Wierookvatdrager vertoont zich met het wierookvat, en den Priester met de wierookbus. De Bisschop neemt van den wierook uit deeze bus, doet die in 't wierook vat en geeft 'er zynen zegen over. Vervolgens buigt hy zich voor 't Kruis 't welk op het Autaar van de Sakristy staat, en gaat in Processie naar 't Autaar alwaar hy de Mis zal doen. De Wierookvatdrager gaat vooruit, gevolgt van twee Waschkaersdragers met brandende waschkaerssen, gaande ter zyden den Kruisdrager. Al de Geestlykheit volgt, de Onderdiaken die 't Epistel zingen moet, draagt het gesloten Euangeli-Boek voor zyn borst, waar in het Manipul

(a) De Diakenen, Akolyten, enz. moeten mede met hun plechtgewaaden bekleed zyn. Deeze aanmerking zal voor alle de Plechtigheden voldoen, die wy vervolgens beschryven zullen.

(b) Wy zullen hier van Verklaring doen, wanneer we van de Kanonikale uuren handelen zullen.

(c) Alle de Plechtelyke gewaaden van den Bisschop en zyne Bedienaren, sluiten ieder een verborgenheit in. De Stool verbeeldt het juk van 't Euangeli. Men ontschoeit den Bisschop, overzulks Godt tot Moses zegt, trek uw schoenen uit, enz. Een krachtig bewys brengt de plechtigheit deezer ontschoeying mede, wanneer men zegt: O hoe schoon zyn de voeten der geenen die den Vrede verkondigen! Het Misgewaadt, 't welk de gedaante van een Kruis heeft, beteekent den Diakenen dat men in de Waereldt moet gekruist worden. De Albe verbeeldt de reinigheit van des Priesters ziel. De Bisschoppale Ring beteekent het geestelyk huwelyk van den Bisschop met de Kerke. Om de vergelyking verder uit te breiden, konnen wy zeggen, dat de Bisschop zich dikmaals ten zynen opzichte bestiert, gelyk eenige mannen met hunne vrouwen omgaan, als zy haar om haare Minnaressen verlaaten. De Handschoenen die hy aan de handen heeft, geeven hem zyne goede werken te kennen, waarvan hy niet moet onkundig zyn, of die hy geestelyk bestieren moet; de Gordel, dat hy met gerechtigheit en deugdt moet omgord zyn; de Voetzoolen, dat hy voortaan op de wegen des Heeren moet wandelen; de twee Hoornen van den Myter betekenen het Oude en Nieuwe Testament; de Bisschops Staf, de Vaderlyke tuchtiging en het ontzag; het Koorkleedt, in de breette uitgestrekt, breid de Bisschoppelyke macht uit. Het Pluviaal, 't welk eertyds een Reiskleedt was, en een kleedt van vermoeitheit, waar van het zynen naam schynt ontleent te hebben, verbeeld de elende deezes levens voor de verzoekingen en menschelyke onzekerheden blootgestelt. Dus word een Bisschop, zuchtende eenigen tydt onder den last van veele moeielyke bedieningen, telkens als hy het Pluviaal aandoet, een waar Afbeeldzel van een Christen, wiens leven voor alle aanvechtingen bloot staat. Wy hebben deeze overeenkomende Leenspreuken uit de voornaamste Mystagogisten getrokken, gelyk Caselius en andere zyn.

[p. 282]

van den Bisschop is. Een Diaken en een Priester met het Pluviaal^* bekleedt, gaan den Bisschop voor, die, na de eere^(a) zyner waardigheit, zediglyk zich leunt op zyne twee Noodhelpende Diakenen, houdende de Bisschops Staf in de linker, en de rechterhandt een weinig opgeheven, geduurig gereed hebbende om de gelovigen, die zich aldaar vinden laaten, te zegenen. De Bisschop naby het Autaar gekomen, groet zyne Geestlykheit met een enkele buiging van 't Hoofdt. Voor de onderste trap van 't Autaar gekomen zynde, geeft hy zyne Bisschops Staf den Onderdiaken over, en de andere Diaken neemt hem den Myter af. Vervolgens bewyzen de Prelaat en zyne dienende Amptenaren een nederige eerbied voor 't Kruis 't welk op het Autaar staat. Daar na wyken zy te rug, behalven de Onderdiaken aan wien de Bischoppelyke Staf gegeeven was, de Wierook vat drager, twee Noodhelpende Diakenen, een^(b) Noodhelpend Priester, die ter rechter zyde van den Bisschop is, een Diaken ter linker zyde, en een Onderdiaken, die achter deze laatste is. De Prelaat doet met hun de Confiteor^(c) of belydenis, en het Koor zingt de Introite of Inleiding. Na het eindigen van de belydenis neemt de Onderdiaken het Manipul uit 't Euangeli Boek, kust het, en geeft het den Bisschop te kussen; waarna hy de handt van den Bisschop kussende het op den linker arm legt, en ondertusschen herhaalen de Kanoniken, met hunne Plechtgewaaden bekleed, de belydenis. Vervolgens komt de Prelaat biddende voor 't Autaar; en zyn gebedt vervolgende, of veeleer een nieuw gebedt opzeggende, neigt hy zich voor 't Autaar, strekkende zyne handen op de Tafel van 't Autaar uit, en het in 't midden Godtsdienstiglyk kussende, wanneer men gewag van de Heilige Reliquiën maakt die in 't Autaar opgesloten zyn. De Onder-Diaken bied hem het Euangeli-Boek aan; 't welk hy kust. De Wierookvatdrager nadert met het wierookvat en de wierookbus, 't welk hy den Diaken geeft, en de Diaken aan zyn Bisschop, opdat hy den wierook zegene. De Bedienaar van den Dienst neemt vervolgens het wierookvat, bewierookt het Autaar, geeft het Wierookvat weder aan den Diaken, ontfangt de Myter van de handt van een andere Diaken, gaat ter zyden het Epistel, 't welk driewerf bewierookt word door den Diaken die het Wierookvat houd. De bewierooking geëindigt zynde, groet de Prelaat het Heilige Kruis, neemt zyne Bisschops Staf in de linker handt, en zich op zyne twee Noodhelpende Diakenen leunende, terwyl een Diaken en Onder-Diaken by 't Autaar blyven, begeeft hy zich naar zyn Bisschoppelyken Troon. Aldaar de Myter opgezet hebbende, en het teken van 't Kruis gedaan, beginnende van 't voorhoofdt en eindigende op de borst, zegt hy de Introïto of Inleiding uit het Misboek, 't welk den dienende Priester ophoudt. Een ander houd een brandende waschkaers om den Bisschop te lichten. De twee Noodhelpende Diakenen wyzen hem met den vinger, 't geen hy leezen moet; zy zingen vervolgens gezamentlyk het Kyrië, waar na de Bisschop zyn Myter en 't Gremiaal^† genomen hebbende, alsdan zitten gaat. De twee Noodhelpende Diakenen plaatsen zich nevens hem; de Noodhelpende Priester plaatst zich op een voetbank. Zy staan alle terwyl het Koor het Kyrië eindigt: alsdan keert zich de Bisschop naar het Autaar, zingt overluid het Gloria in excelsis, en eindigt met zyne Amptenaren vervolgens met een zachte stem. Wy hebben ons over alle deeze voorgaande Plechtigheden van de Bisschoppelyke Mis een weinig uitgebreid, opdat de Lezer onderrecht zy hoedanig een Bisschop zich bereid, om het lichaam van Jesus Christus te offeren: maar wy zullen nu voortaan het verhaal van deezen Geestelyken Handel verkorten.

Niets byzonders is 'er aan te merken ten⁺ opzicht van 't Graduaal, van 't Halleluja en 't Euangeli, dan alleen dat men een soort van Processie doet om het Evangeli te zingen. De Ceremonie-Meester gaat voor,

* [Het Pluviaal is een soort van Koorkleedt, 't welk de Voorzangers draagen, 't zy zy in de Mis of Vesper zingen, en wanneer den Bedienaar wierookt. Het bedekt het geheele opperdeel des Lichaams, en is van vooren met twee haaken gehecht. Eertyds diende het Pluviaal den Kerkelyken en voor al Geestelyken voor een regenmantel wanneer zy op reis waren. Furetiere.]

(a) Honoris causa. Bauldry Manuale Sacr. Cerem. p. 165.

(b) Een Aartsdiaken of een Aartspriester. Zie Cerem. Episc.

(c) De Priesters van 't Heidendom hadden mede een gebruik van Belydenisoeffening. Voor dat zy de Autaren naderden en hunne offerhanden deeden, baden ze de Goden hen hunne zonden te vergeeven, en quamen dus door een vrywillige belydenis de straffe voor, die zy voor zich en hun volk te duchten hadden, indien zy zich voor Zondaars te verklaaren nalaatig bleeven. Mogelyk dat de een als d'ander zich hier toe genootzaakt vonden, zulks men hun vervolgens als herboornen konden aanzien. Dit Denkbeeldt is onder de Christenen niet krachteloos geworden. Deeze die gelooven van den last hunner ongerechtigheit door een langduurige en moeielyke Boetoeffening ontheven te zyn, vergeeten te lichter hunne verouderde misdaaden, en meenen in staat te zyn, wanneer het hun behaagen zal, een Geestelyk geheim gesprek met de Goddelykheit te onderhouden.

† [Het Gremiaal is een soort van zyde voorschoot, 't welk een gedeelte van 't Bisschoppelyk sieraad uitmaakt, 't welk men op de kniën van den Prelaat legt, wanneer hy onder het doen van eenig deel van den Dienst gezeten is. Furetiere.]

+ Met welk een Plechtigheit de lezing van 't Euangeli verzelt gaat.

[p. 283]

hem volgt de Wierookvatdrager, gevolgt van twee Waschkaers-dragers met hunne brandende Waschkaerssen. Een Onder-Diaken volgt daarop met t'zamengevoegde handen als of hy bad. De Diaken volgt hem met het Euangeli voor de borst gedraagen. Deeze Godtvruchtige bende, als by monstering voor 't Autaar gaande, buigt, het groetende, de kniën, en wanneer men tot aan 't Euangeli gekomen is, wend zich de Onder-Diaken, die alsdan tusschen de twee Waschkaersdragers is, ter rechter zyde van 't Autaar, opent het boek, en begint het Euangeli te leezen. De Bisschop staat op, neemt zynen Myter af, en zyn Gremiaal, terwyl de Diaken Dominus Vobiscum zegt; hy maakt het teken van 't Kruis, als hy deeze woorden het begin van 't Heilig Euangeli uitdrukt, en eindelyk zich door een ander teken van 't Kruis zegenende, neemt vervolgens de Prelaat den Bisschops Staf weder aan, en maakt wederom een teken van 't Kruis, waarin hem alle zyne Amptenaren navolgen.

De lezing van 't Euangeli geëindigt zynde, kust den Celebrant^* het Boek, en de Bedienaars gaan weder in de zelve orde weg, gelyk zy gekomen zyn; waar na de Noodhelpende Priester den Bisschop bewierookt.

Na het Euangeli preedikt de Bisschop, of een der Kanonniken Priesters doet dit voor hem. De Predikatie ge-eindigt zynde, gaat de Diaken die het Euangeli gezongen heeft ter linker zyde van den Bisschop, en zich een weinig buigende, doet hy de belydenis voor den Prelaat.

Als deeze Belydenis geëindigt is, verkondigt de Noodhelpende Priester de Aflaaten, en de Bisschop verleent de vergiffenis. Indien hy niet gepreekt heeft, gaat men van 't Euangeli tot het Credo over, 't welk met een plechtgebaar gelyk al 't overige geschied.

Op het Credo volgt het Offerdeel der Mis. De Bisschop leest dit staande met ongedekten hoofde. Nadat hy geleezen heeft, plaast hy zich weder in zyn Zetel, en men zet hem zynen Myter wederom op. Een Diaken neemt hem den Bisschops Ring af, een ander trekt hem de Handschoenen uit, en een aanzienlyk Waereldling bied hem^(a) een lampet aan om de handen te wasschen. De Aartsdiaken, in 't Ceremoniaal Noodhelpend Priester genoemt, reikt hem den Handdoek toe. De Bisschop gaat dan weder naar het Autaar ondersteunt van twee Noodhelpers, gelyk reeds is gezegt: de Onder-Diaken gaat naar de Credens tafel, en legt met hulpe van twee Akolyten, de Sluier op zyne schouders die de Gewyde Vaten dekt; zodanig dat die een weinig laager van de rechter dan de linker zyde afhangt. Van de linker handt neemt hy de Kelk en het Kelkdekzel, waarop twee^(b) in behoorlyken staat zyn de Hostiën leggen met een dekzel gedekt. De rechterhandt rust zachtelyk op den sluier, waar vande langste zyde dient om den Kelk te dekken. Een Akolyt volgt den Onder-Diaken tot aan 't Autaar met den Wyn en 't Water. De Diaken geeft het Kelkdekzel den Celebrant. Deverdere ganschen omslag van dit deel van zodanig een Mis, plechtelyk door den Bisschop geëindigt, geschied op de zelfde manier als in de gewoone Missen.

De Noodhelpende Priester moet wel acht geeven, dat de Mis-doende Prelaat naaukeurig de gewoone Regels van de Mis volgt.^(c) Men kan en mag wel zeggen, dat hy als voor een Ingeever van den Celebrant verstrekt. Eenige Bedienaars moeten zich aan weerzyde van 't Autaar plaatsen, brandende Waschkaerssen hebbende, om de opheffing van 't Sakrament meerder luister te geeven.

Wanneer de Bisschop de Hostie opheft,⁺ licht de Diaken die aan zyne rechter zyde op de kniën legt, het einde der Planeta^† van den Celebrant op; en hy doet insgelyks in de opheffing van den Kelk. Alsdan bewierookt mede een Akolyt driewerf het Lichaam en 't Bloedt onzes Heeren, terwyl men het een en 't ander opheft. Na deeze opheffing vertrekken de Bedienaars, die met hunne Waschkaerschen^(d) de verborgen heden van de Offerhande lichten, om buiten het

* [De Mis-doende Priester of Bisschop word Celebrant genoemt.]

(a) De plechtigheit van zich voor de offerhande de handen te wasschen, wierd in 't Heidendom algemeen in acht genomen, en nu noch geoeffent.

(b) Munde. Ceremon. Episc. L. 2.

(c) Suggerit illi Submissa voce, vel modesté nutu indicat, si memoriae lapsu, vel alia de causa deficeret. Zie Cerem. Episc.

+ Wat by de opheffing van de Hostie dient waargenomen.

† [Planeta was in de aloude Christen Kerke een Opperkleedt 't, welk de Geestelyken aanhadden als zy het Avondtmaal bedienden. Het bedekt het geheele lichaam en zelf de handen, overzulks het door een Diaken moest opgehouden worden: maar vervolgens kreeg het de gedaante van een Mis gewaadt. Du Fresne. Pitiscus. &c.]

(d) De gewoonte van lampen of toortsen in de Tempels en aan de Autaren te gebruiken, is altoos in 't Jodendom en 't Heidendom waargenomen In 't hedendendaagsch Jodendom is dit noch in gebruik, vermits 'er zoo wel by den dag en des nachts een lamp voor den Hechal brand. De aloude Heidenen namen dit gebruik naaukeurig in acht; 't welk wel niets aanstotelyks noch bespottelyks inheeft, dan dat 'er onder de weinig Godtsdienstelingen een verkeerde opvatting uit ontstaat, die gelooven dat hunne gebeden voor Godt aangenaamer zyn of die aan eenigen Heilig word aanbevolen, wanneer een brandend licht zyn Afbeeldzel verlicht. Indien men in zodanig een gelegenheit het licht den Godtvruchtigen wegnam, waren de getyden vruchteloos, en alle middelen hunner Godtvruchtigheit ongeregelt.

[p. 284]

Presbiterium^‡(a) de zelve uit te doven, byaldien men den Gelovigen geene Communie uitdeelt.

⁺ Na het Agnus Dei plaast zich de Noodhelpende Priester ter rechter zyde van den Bisschop, nevens een Diaken ter linker zyde. Deeze Noodhelpende Priester knielt terwyl den Celebrant een kort Gebedt doet; maar staat eerlang wederop, en zy kussen beide het Autaar. De Celebrant geeft den Priester de Vrede, die hem de linker wang aanbied^(b) om den kus des Vredes t'ontfangen. Nadat ze dus elkander met een Heiligen kus gegroet hebben, gaat de Noodhelpende Priester naar 't Koor de ontfangen Vrede mededeelen, en begint zyne Godvruchtige mildaadigheit door de voornaamste van de Vergadering Wat de Waereltlyken aangaat, men laat hen kussen 't geen men het werktuig van Vrede noemt, en men oeffent dit zelfs altoos in min plechtelyke Missen in de plaats van aanstonds te kussen. Alles 't welk verder tot aan 't einde volgt, verscheelt niet van 't geen in de gemeene Missen word waargenomen.

Deeze beschryving meenen we kan een algemeen Denkbeeldt van de Missen geeven, die men plechtelyke Missen noemt. De Afbeelding tusschen pag. 280 en 281. ingevoegt, zal de pracht van deeze plechtigheit voor 't oog van den Lezer genoeg ontwinden. Men beschouwt 'er een Groote Mis in de Hoofdtkerk van Parys geviert.

‡ [Het Presbiterium is een plaats naast de Kerk gelegen, alwaar zich de Bedienaars onthouden. Ieder Kerspelkerk moet van een Presbiterium voor 't verblyf der Geestelyken verzien zyn. Furetiere.]

(a) Reeds hebben we gezegt wat dit is. Men noemt mede het Presbyterium dat gedeelte der Kerke, 't welk tot het verblyf van het Priesterschap is geschikt.

+ Hoedanig de kus des Vredes geschied.

(b) Appropinquat sinistram genam suam sinistrae Celebrantis. Zie Cerem. Epist.