Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 2

[p. 27]

XII. Hoofdtstuk.
Van de Processien plechtelyk op den Goeden Vrydag gehouden.

⁺ Het kan geen waarachtig Christen zyn die het Lyden van den Zaligmaker niet aanmerkt, als het tydtbestek van der menschen Zaligheit. Wie zou ooit getrouwer konnen voldoen, door de voldoening met zyn bloedt zoo mildelyk voor hun vergoten? de zuiverste deugdt, de needrigste ootmoedigheit, de strengste Godtvruchtigheit is niet waardig genoeg by deeze, die zich voor het menschelyk Geslacht opgeoffert heeft aan alles 't geen de verschrikkelykste doodt verbeeldt: maar, de zwakheit van 's menschen geest is zodanig; 't is ter erkentenisse zoo rechtmatig voor Godt betuigt, wegens deeze uitmuntende offerhande, dat de buitensporigheit van oneindige Godtsdienstelingen, en deeze hevige lichaamsquellingen waarin men een vreemde vermenging van ongerymdheden en Godtvruchtigheden vind. Daar is een zekere nayver met afgunst onder de Godtsdienstelingen als onder de Waereldsmenschen vermengt: voor elkander begeeren ze zich niets toe te geeven. Hier uit zyn niet weinig de belachelyke behandelingen vermeerdert, die in weerwil der voorzorge van de Heilige Bestierders der Kerke ingevoert zyn. Dus is 't dan billyk deeze handelingen en alle die tot 's volks afwending van de, waare Godtvruchtigheit verstrekken, dat men ze af keure, vermits ze met beusselaryen zoo onwaardig voor den Godtsdienst worden opgehouden en nochtans in zekere Landen om tydelyke belangen worden toegelaaten, tot schande der geenen die 'er het Gewisse bestieren. Om dieshalven dan laaten we den Lezer van de gevallen oordeelen, die in eenige be belachelyke behandelingen voorkomen, waar van wy nu de beschryving zullen doen, nadat we andermaal verklaaren, dat wy niet de minste reden van beleediging aan de waare Godtvruchtigheit begeeren te geeven.

⁺ Men doet te Kortryk op den Goeden Vrydag een Processie van Jesus Christus naar Kalvarië. De Stadt betaalt aan een arm man vyf en twintig gulden, om voor 't volk den lydende Jesus Christus te verbeelden, en de Monniken, zoo men betuigt, beloven hem een zekere Zaligheit, indien hy wegens de ontfangen slagen in 't verbeelden van des Zaligmakers lyden te sterven quam. De Processie vergadert in de Kerspelkerk: men laat den Verbeeldenaar in de Sakristy komen, men trekt hem een violette rok aan, men omgord hem met een dik tou, men kroont hem met doornen; en men laat hem blootvoets gaan, met een soort van gesloten draagzadel op den hals. Men bind aan ieder zyde van den draagzadel zes touwen ter dikte als deeze die den Paerden voor trekzelen dienen: waarna men op den vrywilligen Lyder een lang en zwaar hout Kruis laadt, waar mede hy door de gansche Stadt wandelt. Zes Kapucynen ter rechter zyde van den Verbeeldenaar gaande, houden de zes touwen die ter rechterzyde van den Draagzadel zyn; zes Rekolletten of Bedelmonniken houden de zes andere touwen, en in deezen staat word den Lyder zoo geweldig van weerzyden getrokken, dat hy geduurig valt en byna den geest door al de slagen geeft. De ongelukkige Verbeelder van den Zaligmaker, zou wel haast van den last en smerte afgemat zyn, indien 'er ter rechter tydt geen gewaande Simon van Cyrenen zich opdeedt, om hem te helpen: maar de tamelyke hulp die den Lyder geniet, hindert echter niet, dat hy, eer hy in de Kerk komt, byna half doodt is, door de smartelyke plagen die het Volk en andere Verbeeldenaars van Jooden hem lyden doen. Niet tegenstaande is deezen elendige van de verdienste van zyn lyden zodanig overwonnen, en zoo in zich overtuigt, dat dit alles hem de eeuwige Zaligheit verzorgen zal, zulks hy zonder eenige tegensparteling en zich te beklaagen, alle deeze smerten verduldig lydt.

De Processië van Jesus Christus⁺ kruissiging, zodanig die te Brussel word verbeeldt, is niet, min ongemeen en aanmerkelyk. Het Hof en de Overheden deezer Stadt vereeren haar met hunne tegenwoordigheit, niet, omdat zy mogelyk innerlyk van de Ongodtvruchtigheit deezer Ceremonie overtuigt zyn: maar door gewoonte, en doordien de Oudheit^(a) van haare Instelling de gunst des volks verworven heeft.

+ Aanmerkingen over het recht gebruik 't welk in de waare betrachting van 's Heilands lyden word vereischt.

+ Zeldzaame gewoonte in een Processie te Kortryk in gebruik.

+ Insgelyks in Brussel 't welk niet min aanmerkelyk is.

(a) Waarschynlyk is 't dat het gebruik van deeze Processie en alles wat 'er mede verzelt gaat, hen door de Spanjaarden hunne aloude Meesters is medegedeelt.

[p. 28]

Deeze Plechtigheit word in de Kerk der Augustinen aan den voet der Autaren gedaan: de Processie vergadert in de Hoofdkerk van S^ta. Gudula 's morgens ten acht uuren. Die van de Broederschap der Barmhartigheit laaten 'er zich in haar Gebroederschaps Gewaadt vinden, blood-voets en 't aangezicht vermomt. Eenige hebben trommels met zwart laken bedekt. Na de Broederschappen volgen eenige gevangenen: ieder deezer gevangenen sleept een kanonkogel door middel van een yzere keten aan hunne voeten gehecht. Eenige Augustiner Geestelyken als Jooden verkleedt, volgen na de gevangenen: men ziet onder hen een gebonden man^(a), met doornen gekroont en een purperenrok bekleedt. Eenige trompetters volgen hem, waar na zich de Kanoniken, Priesters en 't Volk vertoonen. Alle deeze Godtvruchtelingen komen met een groote meenigte in de Kerk; maar den toeloop is zoo groot, dat 'er een gedeelte van 't volk genootzaakt word voor de Kerkdeur te moeten wachten. Men recht 'er op een ruim en verheven toneel, een groot Kruis van twintig voeten hoog op. Aldaar is 't dat men deezen man laat opklimmen, die den gekruisten Zaligmaker verbeelden moet. Deeze die de Jooden verbeelden, klimmen 'er mede op, verzien van hamers, spykers en touwen. De Broeders van de Barmhartigheit plaatsen zich rondom dit toneel; de Juffers zyn 'er op verheven stoelen gezeten, en het volk staat op den vlakken grondt. Deeze die de Jooden verbeelden, trekken den Verbeelder van Jesus Christus den purperen rok en andere kleederen uit, spreiden ze over het toneel, spelen 'er met dobbelsteenen om, wie de zelve hebben zal, en kleeden hem tot op het hemdt toe uit. Eindelyk legt men hem op 't Kruis, en men bind hem met leere riemen handen en voeten door de spykers aan 't Kruis opgehouden: en om te beter het lyden van den Zaligmaker na te bootzen, zyn 'er onder deeze leere riemen eenige kleine blaazen met bloedt gevult, vermits het voor den volke zich vertoonen zoude, als of het bloedt van den Gekruisten uit de doornagelde handen en voeten vloeide. Zie welk een zielroerendheit deeze kluchtige Godtvruchtigheit verwekt! Op 't aanschouwen van dit bloedt word het volk te meer bewoogen, en Godtsdienstiger, kloppende zich op de borst, terwyl de Monniken de vereischte Antiennes zingen.⁺

Indien wy alle de wonderlyke bedryven, die op den Goeden Vrydag in verscheiden Staten van 't Christendom omgaan, beschryven zouden, vondenwe nooit gedaan werk, en zoo wy van de begraaving van Jesus Christus, zodanig men die in Portugal uitvoert, wilde handelen; insgelyks van verscheiden wyzen van 't kruissigen elders in gebruik, van alle op- en her-togten der Processiën door Boetelingen van allerlei slag te Rome, die, zoo zy meenen, in staat zyn, den Duivel slag te leveren; en alle de wapenen van waschkaerssen, van geessels en kruissen, onder verscheiden bannieren opgetekent, voorstellen zouden, wie zag 'er een eind aan. Op den Goeden Vrydag draagt men te Venetië het H. Sakrament 's avonds omtrent negen of tien uuren met groote plechtigheit in Processie. Het legt^(b) in een lykbus met zwart vloers bedekt, en in deezer voegen wandelt men 'er mede rondom de plaats van St. Markus. ‘Deeze Plaats,

(a) Dit is een strafwaardig mensch aan wien uit liefde, wegens de rol die hy in deeze Processie spelen moet, vergeeving zyner misdaadt word verleent.

+ Vreemde gewoonte te Venetie onder de Processie van 't H. Sakrament.

(b) St. Didiër verzeekert dat het nooit in 's Pausen macht is geweest deeze gewoonte af te schaffen: maar, voegt hy 'er by, in stede daar dit eertyds in alle de Staten van de Republyk geoeffent wierd, zoo heeft men het gebruik alleen in de Kerken van Venetië overgelaaten, die alle op den zelfden avondt, een diergelyke Processie in den omtrek van ieder Kerspelwyk doen. Wy zullen hier de Orde en byzonderheden voorstellen die men te Venetië in de Processiën op den goeden Vrydag gewoon is in acht te neemen. Men ziet 'er drie of vier hondert mannen met groote toortsen van wit Wasch gewapent, ter langte van zes voeten, weegende ieder ten minsten twaalf of vyftien ponden. Zy gaan by paaren, nevens een diergelyk getal van andere persoonen ieder een lantaeren draagende, en voegende zich tusschen ieder toorts in, zulks men achter ieder toorts een lantaern ziet. Alle zyn ze met witte of zwarte Sargie bekleedt, volgens het onderscheid der Broederschappen, nevens een groote spitstoelopende Monnikskap van twee voeten hoogte, die hen achter het hoofdt afhangt. De lantaerens zyn ongemeen groot, en aan 't eind van een stok vast. Men zet 'er verscheiden Waschkaerssen in, die een zeer helder licht door 't witte glas geeven, waar van deeze lantaerens zyn verzien: en vermits men in en omtrent Venetië veel Glasblazeryen heeft, ziet men 'er ongemeen veel van een byzondere gedaante, waarvan eenige zoo plomp en groot zyn, dat een man werks genoeg heeft om die te draagen. Men ziet 'er die de gedaante van zonnen en starren hebben met veele straalen van zes voeten middellyns. De glazen zyn met verguld yzer of loot omvat. Andere hebben de gedaante van roozen, volle en wassende maanen, staartstarren, piramiden, kruissen, klooten, pellikanen, met uigespreide vleugelen enz.
In 't midden van deeze toortsen en lantaernen werd de bannier en vervolgens het Kruis met een Kruisbeeldt van vier voeten hoog gedraagen, met vloers bekleedt, hebbende een bos bloemen aan de voeten, alzoo breed als de bodem van een half Oxhoofdt. Hier in is 't dat de Broederschappen tegen elkander trachten uit te munten wie de raarste en schoonste bloemen heeft, waaraan men een byzondere gedaante weet te geeven. Voor het Kruis gaan de Geesselaars die zich by poozen geesselen, en achterwaarts gaande, geduurig het gezicht op het Christbeeldt hebbende. Na het Kruis volgen de Reliquiën, die op rosbaren gedraagen worden, alle met bloemen en Waschkaerssen verzien. Ter zyden gaan verscheiden persoonen met lange toortsen, en groote zilvere kandelaars met verscheiden pypen aan een langen stok. Het Zangmuzyk volgt hier op zonder speeltuigen, en daar na vertoont zich de Geestelykheit, vervolgens de Gardiaan, de Onder-Gardiaan en alle de Broederschappen, ieder een toorts in handen hebbende.

[p. 29]

zegt St. Didiër, verbeeldt alsdan een der schoonste vertoningen der waereldt. Men heeft aan ieder venster der Procurators Wyken, die deeze Plaats omringen, twee groote toortsen van wit wasch. De dubbele ry van toortsen en die men op het Kerkportaal aansteekt... verlichten alle de Processiën der Broederschappen en nabuurige wyken, die op de Plaats van St. Markus uitkomen.--- Men ziet 'er de Boetelingen vermomt met spitse bonnetten van twee voeten hoog op 't hoofdt, die zich tot bloedens toe geesselen, gaande van tree tot tree achterwaarts voor het Kruisbeeldt. Ten dien einde hebben ze zweepen met een groot getal kleine touwen gewapent, die zy in beide de handen houden en in den azyn doopen, die hun ten dien einde nagedraagen word; slaande op hun rug met een zekere maat en beweeging, die zoo regelmaatig is, zulks men 'er noodzakelyk zeer wel op afgerecht moet zyn, om zich zodanig als zy, te konnen quyten.--- Het witte wasch word dan zoo weinig in deeze Processiën gespaart, zulks men gelooft dat men 'er, op deezen avondt te Venetië meer van verbrandt, dan geduurende een gansch jaar in geheel Italië word vertiert.

Wy stellen alle deeze Handelingen in den rang der strikken, die de eenvoudigen bedriegen; wy beschouwen ze als middelen, die den geenen vleyen die niet gezint zyn een beter leven te lyden, en zonder ons oordeel te uiten, zoo gelooven wy, dat deeze die dit dulden, niet denken dat ze de Godtsdienst verontwaardigen.

De aanbidding^(a) van 't Kruis, waarvan wy reeds gehandelt hebben, word van een Processie gevolgt naar het H: Sakrament, 't welk wy in een soort van graf hebben zien rusten. Hy die de bewierooking op 't graf heeft gedaan, na die te hebben aangebeden, heft vervolgens het H: Sakrament op, en keert zich naar het Volk. Alsdan word 'er een Antienne door het Koor gezongen; 't welk het teken^(b) van den voorttogt is; alle staan zy op en keeren in Processie weder naar het Autaar.

De Celebrant en zyne Bedienaars zyn altoos in 't zwart. Laat ons niet vergeeten te zeggen dat 'er geduurende de Processie een Akolyt by 't Autaar blyft, en het gereed maakt tegen de te rugkomst der Gelovigen. Deeze Gelovigen wedergekomen, vervolgen de Ceremoniën reeds door ons beschreeven. Insgelyks doen zy die in 's Pausen Kapel. Zyne Heiligheit Communiceert alleen aan 't Autaar, en drinkt uit den Kelk; daar hy by andere gelegenheden uit een riedt of pypje zuigt: maar men wierookt dan niet. De bewierooking word deezen dag niet dan aan het H: Sakrament gedaan.

Op den H: Zaturdag of Paaschavondt,⁺ is 't Kerkbezoeking in St: Jan van Lateranen, alwaar men, na de Zegening van 't vuur en water, de bejaarde Nieubekeerden of Catechumenen in de Doopvont van Konstantyn doopt; alsdan houd men mede Pausselyke Kapel in 't Pausselyk Paleis, alwaar een Kardinaal-Priester de Mis zingt. Op deezen dag^(c) laaten zich des middags ten vier uuren de klokken hooren, en men verandert in de Kerken en op de Autaren van versierselen. Men neemt het zwart weg, en legt het wit weder in de plaats; men ondekt het Tabernakel, en dekt het mede in 't wit, zodanig nochtans dat het voorste gedeelte tot aan 't einde der Litaniën violet blyft. Insgelyks na het eindigen van de Litaniën, spreid men het tapyt of eenig ander kostelyk dekzel op de Altaartrappen, en men ontdekt de Beelden wederom. Alsdan moeten 'er mede zes schoone Waschkaerssen voor de plechtelyke Mis gereedt gemaakt worden, en alle de lichten die voor 't Autaar moeten branden. Dit is genoeg om een algemeen denkbeeldt van deezen dag te geeven, zonder dat het noodig zy van de Credens-tafel te spreeken, alwaar men ongemeen veele kleine kaerssen vind, bestelt om de uitgedoofde lichten wederom op te steeken.

Naby het Euangeli plaast men een groote Kandelaar, en zeer net bewerkt. Deeze Kandelaar moet voor de Paaschkaers dienen, van 't allerwitste wasch ter zwaarte van omtrent agt of tien ponden. Men moet mede aan de Waschkaers vyf kruisgewyze openingen maaken, om 'er vyf Wierook-grynen in te steeken, die vergult zyn en als een pynappel gemaakt^*. Eindelyk schildert men op de Waschkaers eenige stichtelyke voorwerpen, by voorbeeldt, de Beschermheilig van de plaats enz. Alzoo zich alles naar de plech-

(a) Piscara Praxis Caerem.

(b) Vexilla Regis prodeunt.

+ Welke Plechtigheden op Paaschavondt moeten waargenomen worden, aangemerkt.

(c) Bauldry Manuale Caerem.

* Zie de zesde verbeelding van 't Afbeeldzel, eerste deels tweede stuk Pag: 349.

[p. 30]

tigheit van deezen dag schikken moet, beveelen de Kerkgewoonte-Boeken dat de rietstok die dient om de Waschkaerssen aan te steeken, vergult en met bloemen versiert moet zyn. De drie kleine kaersjes die aan 't einde van den rietstok zyn, verbeelden de eenigheit in de Drie-eenige Godtheit, dus moeten ze eenig toelopen, te weeten, aan 't einde, 't welk met den rietstok verbonden is.

De Kerk gewoonte-Boeken leeren ook, dat men zonder gevaar van sterven geduurende de acht dagen die den H: Zaturdag voorgaan, niet doopen moet.