Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 2

XXXIX. Hoofdtstuk.
Van het zesde Sakrament, als van 't Huwelyk met zyne omstandigheden.

⁺ De Roomsche Kerk beschryft het Huwelyk^(a) een Sakrament te zyn, door Jesus Christus ingestelt, om een heilig verbondt tusschen Man en Vrouw op te rechten, opdat zy kinderen verwekken die in zyne liefde en vreeze mogen opwassen. Deeze beschryving komt genoegzaam met het Christendom overeen. Het Kerkgewoonte-Boek 't welk wy hier aanhaalen, voegt 'er by ‘dat het oogmerk van 't Sakrament des Huwelyks is, elkander behulpzaam te zyn, om dit leven heiliglyk door te brengen, en dus in 't ander leven over te gaan; als ook om tot den opbouw der Kerke door de wettige voortteeling van kinderen vrucht toe te brengen, en door hunne zorg de Geestelyke Wedergeboorte te doen bevorderen, nevens eene opvoeding die met hunnen staat overeenkomende zy.’ Dit alles is het tegengestelde van het vleeschelyk oogmerk en de belangen die men gemeenlyk in 't huwelyk zoekt: maar de mensch is vleeschelyk geschapen, zal de Ongelovige zeggen; waarom zoeken dan die geenen die de kracht hunner gesteltheit niet konnen wederstaan, dat ze zich door een wettig huwelyk voldoen? 't is wel waar dat het eerste voorwerp van onderlinge geneegentheit 't welk Godt aan twee Sexen heeft verleent, de voortteeling der kinderen is: maar deeze voortteeling geschied niet zonder vermaak, en hoe kuisch de uitvoerders mogen zyn, hun geest is geenzins in den gebede, wanneer zy arbeiden om zich opvolgers te verwekken. Het schynt zelf niet dat het verboden zy naar dit vermaak te trachten, wanneer men 't wettelyk genieten kan, en dat het met geen minnestreeken verzelt gaa. Dagelyks trouwt men Hoerekinders, om hen van 't gebruik van verboden vermaak af te trekken, hun verbindende aan persoonen waarmede hen geoorloft is, het gedoogde vermaak te genieten. Men zou mede mogen zeggen, dat het niet volstrekt verboden is door het huwelyk naar de opkomst van zyn fortuin te trachten, byaldien men teffens denkt aan de voornaamste huwelyks plicht, 't welk de vermeerdering is: maar het zal onnoodig zyn alhier eene Stoffe te onderzoeken die voornaamentlyk den Verklaarder der geweetens raakt. Wy zwygen van deeze Christelyke gebeden en van deeze Raadgevers, die, volgens der Biechtvaderen voorschriften, van een Christen moeten voorafgaan, die zich de banden des huwelyks ondergaat: weinig menschen betrekken de Godtsdienstigheit dus verre. Het denkbeeldt 't welk men zich van 't Huwelyk voorstelt, wanneer men 't niet dan door bespiegeling kent, is zoo min ernstig en statig, zulks 'er naaulyks een onder duizend zou gevonden worden, die niet bedugt is zich belachelyk aan te stellen, indien hy van gedachten word Godt te bidden, en over de huwelyks plichten peinst, den Gelovigen raadvraagende, voor dat hy deezen Staat omhelst. Een mensch die gezint te trouwen is, is met zodanige Geestelyke gedachten zelden bezwangert, en maakt alsdan ook weinig werk de Godtsdienstigheit te omhelzen. Is 'er wel iets blykbaarder 't welk de lief koozingen tegen zy als het huwelyk alsdan verbeeldt, en voornamentlyk de behaagelykheden die de eerste Huwelyks dagen voortbrengen, en die nooit de Goddelyke Ordens uitzondert: te weeten, deeze schikking den mensche voor de behouding van zyn geslacht verleent? Een Godtvruchtige Biechtvader, begeert noch^(b) ‘dat men Godt bidde dat hy een persoon toevoege waarmede men zyn welzyn beoogen kan; dat men onderzoeke of deeze die men zoekt, of op wien men in de vreeze Godts het oog geworpen

+ Hoe de Roomsche Kerk het Sakrament van 't Huwelyk aanmerkt, en betrekkelyk in omstandigheden begrypt.

(a) Zie het Kerkgewoonte-Boek van Alet.

(b) Zie 't Gewoonte-Boek van Alet.

[p. 104]

heeft, wys zy, of in staat van zyne Huishouding te bestieren enz. Alle deeze voorzorgingen zyn goedt en Godtvruchtig: maar die gezint te trouwen zyn, hebben zelden dit vooruitzicht.

Voor dat men zich in 't Huwelyk begeeft, word gemeenlyk de ondertrouw bevestigt, te weeten; men belooft elkander in 't overstaan van vrienden en bloedtverwanten voor men en vrouw aan te neemen. Alsdan teekent men een huwelykse voorwaarde, en dit maakt een verbintenis 't welk aan weerzyde voldoet, zonder eenig eerkrenking aan deeze plichten die buiten 't huwelyk moeten gewygert worden: maar de trouloosheit der mannen en de lichtvaerdigheit der vrouwen vereisschen iets krachtigers in 't Christendom; en dit is den oorsprong der Bruiloftsplechtigheden by alle Volkeren der Waereldt verspreidt, als ook der verbintenissen die men plechtelyk in 't openbaar by den geenen volvoert, die huwelyken willen; en alzoo het Goddelyk gezag een indruk op 's menschen geest werkt, heeft men gelooft het huwelyk door geestelyke, zinnebeeldelyke en verborgene handelingen te moeten heiligen, gelyk wy in 't vervolg van dit Hoofdtstuk zullen zien. De trouloosheit en lichtvaerdigheit, waar van wy gesproken hebben, kan mede reden ter ontdekking geeven die de omgang van 't huwelyk van verscheiden gebreken doet, en die men niet zoude gewaar worden, wanneer men zich niet dan tot een zeker oogmerk gevordert zag, waarom de lange huwelyks-verlovingen van 't Christendom als verbannen is; want zy zouden met de zuiverheit van den Godtsdienst niet overeenkomen. Dit wil niet zeggen dat het niet goedt zy de persoon een weinig gemeenzaam te kennen met wien men zich voor zyn leven lang vereenigen wil, en dat het Christendom begeert dat men die als zyn eigen vleesch beminne: maar dat het moeielyk valt de verzoekingen te ontgaan, en deeze als een verboden vrucht te aanschouwen aan wien men zyne trouw belooft heeft: in zodaniger voegen nochtans, dat men geen redenen vinden kan, zyn woordt te herroepen. Wat meer is, indien de lange huwelyks-verlovingen door wetten bekrachtigt waren, zou men ongevoeliglyk het besluit neemen zich 'er van te onthouden, en mogelyk zou men eindelyk het gemakkelyk gebruik invoeren van de een of andere proef te neemen. Alsdan zoude het huwelyk een kunst van meesterschap konnen worden, en deeze kunst zou reden tot de zelve wetten als de andere geeven: maar wat moeiten dit ontwerp zou moeten kosten, zoude men dikmaals gelukkig zyn van het te waagen, naardien men meer gevaar zou vinden zich in deeze maatschappy te begeeven. Ernstelyk gesproken; men moet bekennen dat de Godtsdienst en het licht der reden in deeze gevaarlyke verandering van staat moetende tusschen beiden komen, het noodig is, vooraf een besluit te neemen, van zich te gedragen en onderling zamen te leeven als of men volmaakt was. Op deezen voet moet men uit den Ongehuwden tot den Huwelyken Staat door den kortsten weg overgaan, en zonder zich al te aangenaame inbeeldingen noch zomtyds ydele zwaarigheden voor te stellen. Met zodanig een gesteltheit kan men zeer gemakkelyk deel in 't Huwelyk neemen, en een heilzaame gerustheit in de ongemakken der huishouding vinden.

De Kerkgewoonte-Boeken geeven den geenen die een Christelyk gebruik van 't Huwelyk willen maaken, eenige andere middelen aan de handt. Hun Huwelyks-dag moeten ze aanmerken als over den staat waar in zy zich wikkelen, en Godt bidden dat hy hunne kuisheit ter deezer tydt bewaare, hoe wedergebooren men zy, het vleesch is onwederstaanelyk van den geest, ten minsten zodanig als de Quietist van Rousseau zegt^(a), en de Geest is in geen staat van redeneering terwyl het lichaam met aardsche zaaken bezet is. Zy moeten ook de optooizels, ydelheit, wellustigheit enz. myden. Bekent is 't hoe gemeenlyk het tegendeel behandelt word, en hoe de jonge luiden die men trouwt, deeze dagen van ongebondenheit en verquisting als hunne vermaakelykste dagen aanzien, die het huwelyk voorgaan: maar bemint de jeugt deeze onorde, de ouderdom vind 'er mede eenige vergenoeging in. Men erinnert zich de verleedene vermaakelykheden, men bemint deezen overdadigen opschik, zich verheugende in 't oogmerk der vereeniging van twee persoonen, waar in zy zich eenigermaaten herleeven zien; en alzoo bovendien de oude lieden niet gaarne het toegeeven, begeeren ze mede, dat die geen die hen zoo nabestaande zyn, anderen, indien 't geschieden kan, daar in te boven gaan. Dus is 't dat de bejaarde persoonen zich in de ydelheit vergenoegen, bedienende zich van die der jonge luiden. Gelooft men dat eenige oude Matronen onder dit oogmerk, (want de oudbejaarden zyn gemeenlyk jachtig genoeg om huwelyken te sluiten) een Jongman en

(a) Zie het Byschrift, 't welk begint,

Un quietista ardent comme un tison. Een Quietist ontfonkt als een stuk houts.

[p. 105]

Jonge Dochter met eenige beloning zouden willen vereenigen? De Godtsdienst eischt dat Bruidegom en Bruidt met ootmoedigheit en zedigheit moeten ter Kerke komen: maar de Waereldt en 't verkooren gebruik, laat ons het tegendeel beschouwen. Zy willen dat men met pracht ter Kerke verzelt gaa, nevens een stoet van een gevolg van Speelnoots en ander jong gezelschap; en dat men niemandt omtrent hen ziet, dan die minder van pracht en aanzien zy. Zy willen eindelyk, dat men zich voor den Priester vertoone, verzelt van een plechtelyke handeling en van vermaak, waardoor zich de Godtsdienst de rechten aanmatigt die haar niet toekomen. Dusdanig is de hoogmoedt der geenen die te trouwen gaan. Het overige van den Bruiloftsdag zou men ten minsten met eenige zedigheit en zonder veel overdaadt moeten doorbrengen, zoo men des Biechtvaders raad volgen wilde: maar zy weeten het gebruik van de Waereldt niet, om te ervaaren dat de zedigheit en matigheit onuitvoeriglyke zaaken op deezen grooten dag van vermaak vervatten. Zoodra de Zegen gesproken is, tot dat men de Jong-gehuwden naar 't bruiloftsbedt geleidt, word 'er niet dan alle wanorde gepleegt, en om de waarheit te zeggen, het gebruik heeft 'er zodanig een wet van gemaakt, dat het een dwaasheit schynen zou, alsdan wys te willen zyn.

⁺ De Kerkgewoonte Boeken^(a) beveelen dat men op werkendagen trouwen moet, naardien de Bruiloftsfeesten met de Godtsdienstigheit van den Zondag en de Feestdagen tegenstrydig zyn: zy belasten mede dat de Kerspelpriester altoos by de viering van 't huwelyk tegenwoordig zy. Voor de voltrekking van 't huwelyk moeten drie Geboden gaan of Afkundigingen geschieden. Deeze Geboden worden drie achtereenvolgende Zondagen of Vierdagen in de Parochie-Mis afgeleezen, en men moet ze ter plaatse afkundigen alwaar de ondertrouwden door een lang verblyf bekent zyn: Indien de Bruidegom en Bruidt onder twee byzondere Bisdommen woonen, moeten de Geboden ten zelven tyde in ieders byzonder Bisdom afgeleezen worden. Deeze Geboden dienen om te kennen te geeven of de Persoonen in staat zyn van te mogen trouwen. Dit onderwerp verplicht ons alhier van de verhindernissen des huwelyks te spreeken. Men⁺ weet 'er veertien op te tellen, die alle in dit zes-regelig Latyns vaers^(b) uitgedrukt worden. Het eerste deezer beletzelen wordt Dooling genoemt; by voorbeeldt, zoo men meent iemandt te trouwen, echter een ander trouwt. Het belet van Staat is, wanneer men iemandt gelooft te trouwen van een byna overeenkomende staat, en dat men bevind dat de persoon t'eenemaal van een oneerbaar gedrag is.^(c) De plechtelyke Gelofte van Kuisheit maakt 'er een Godtsdienst van, door de Kerke goedt gekeurt, dit is mede een beletzel, nademaal de persoon die deeze Gelofte heeft gedaen, een Geestelyk huwelyk met Godt aangaat. Maar zoo het gerouw de gelofte volgt, indien men na verscheiden jaaren, niet tegenstaande de verbintenis met Godt aangegaan, de aanlokzelen van 't vleesch niet kan wederstaan: zal dan in zodanig een geval het huwelyk niet heilzaamer zyn om alles te verbeeteren? zou het niet beter wezen als de verborgene eerloosheden die onder de Monnikskapen 't Bagynenhulzel voor Godt veroorzaakt worden? De enkele gelofte van kuisheit gedoogt niet dat men trouwt zonder een groote zonde te begaan: nochtans is het huwelyk niet van geenerwaerde: maar na deeze gelofte, mag men niet meer de plicht van zyn deelgenoot begeeren. Men moet te samen als Engelen leeven, en van geen Sexe weeten. Een ander beletzel is de Bloedtverwantschap, waar van het hier onnoodig is de trappen van dien aan te wyzen, noch ook niet van het aangegaane verbandt in 't beletzel door de bloedtverwantschap veroorzaakt, noch van 't Geestelyk verbandt, waarvan reeds in het Hoofdtstuk van den Doop gehandelt is. Wat de Misdaaden aangaat, zy beletten mede het huwelyk, te weeten, moordt en overspel enz. Het Verschil van Godtsdienst veroorzaakt mede in zeker geval een beletzel; by voorbeeldt, een ongedoopt persoon is niet bevoegt een huwelyk met iemandt aan te gaan die den Doop ontfangen heeft: maar het huwelyk van een Katholyk persoon met een Kettersgezinde is van waarde. De Dwang belet mede het huwelyk, naardien ze de vryheit van de wil wegneemt: gelyk de

+ Wat voor de voltrekking van 't huwelyk dient in acht genomen.

(a) Zie het Gewoonte-Boek van Alet.

+ Huwelyks beletzelen aangemerkt, en waarin die bestaan.

(b)

Error, conditio, votum, cognatio, crimen,
Cultus disparitas, vis, ordo, ligamen, honestas;
Si sis affinis, si forte coire nequibis;
Si parochi & duplicis desit praesentia testis,
Raptave sit mulier, nec parti reddita tutae,
Haec facienda vetant connubia, facta retractant.

(c) Zie het Gewoonte-Boek van Alet.

[p. 106]

schaaking en vervoering zyn. Men noemt het beletzel van de Orde 't geen als men in de eene of andere aangenomen is, Gewyde Orde ontstaat. Ook is 'er een beletzel van den Bandt, wanneer reeds een der persoonen met een ander gehuuwt is. Insgelyks is 'er een beletzel van Eerbaarheit, wanneer iemandt met een ander verlooft, komt te sterven of voor de voltrekking van 't huwelyk Geestelyk word: alsdan mag die geen die noch leeft of Waereldsch is met den Broeder noch de Zuster van den anderen niet trouwen.⁺ Het Onvermogen is een te gewigtiger beletzel, vermits de voortteeling het waare oogmerk van 't huwelyk is. Twee soorten van onvermogens zyn 'er, als een 't welk onherstelbaar is, en 't ander 't geen door toeval of door betovering geschied. Niet dan een raadt is 'er over het onherstelbaar onvermogen te geeven, te weeten, dat men het huwelyk beletten of ontbinden moet. De Gesnedenen zyn in dit geval van de onherstelbaare onvermogenen, eveneens als deeze die zoo koel van aart zyn dat men ze niet verwinnen kan. De Casuisten spreeken het vonnis tegen den geenen uit, en tegen zodanig een man die zich in dien staat bevind, waar over Petronius^(a) klaagt. Nochtans begeeren de Casuisten en de Kerklyke Rechtbanken dat men drie jaaren gedult met deeze soort van onvermogende neeme: zy moeten in den zelven tydt een redelyke vergoeding aan de lydende party toestaan. Is 't wel rechtmatig dat men een vrouw of man op den toets vordere, niet verdient word, en^(b) dat men niet dan eenigen tydt als een schaduw omarmt te hebben, genoodzaakt zy van noch drie jaaren in te willigen met een quyning die de deugdt op den pynbank legt? Ter andere zyde gedoogt men het huwelyk aan een Oudbejaarden, en wat meer is aan een afgeleefden Grysaardt. Wederstreeft dit het huwelyks oogmerk niet, en weet men niet dat het met den ouderdom gelegen is als met een mensch die zwakke zenuwlooze beenen heeft, en echter wil onderneemen te gaan? maar een Vrouw wil zich in dit verdrietig gevaar begeeven, zy vleit zich den man die van een kouden Ouderdom als bevrozen is, te konnen verwarmen, zy gelooft den besneeuwden en bevroozen Grysaardt te konnen ontdooyen. Men zal haaraangaande het voorbeeldt van David bybrengen. Te vergeefs koesterde zich deeze Vorst by een jonge Vrouw om de natuurlyke warmte te bewaaren, of liever om die weder te herhaalen die hy verlooren had, zonder dat hy haar aanraakte iet verloor. Men weet nu dat dit niet is, 't geen zich het huwelyk voorstelt. De Romeinen hadden ten tyde hunner Republyk een Wet^(c) die vervolgens door de ongeregeltheit der Zeden vernietigt wierd. Deeze Wet verbood den geenen te huwelyken die meer dan zestig jaaren waren. Nochtans wierd 'er een middel gevonden, en dit middel was heilzaam en waardig met den Godtsdienst overeenkomende. Het stondt den Oudbejaarden niet vry met een jeugdige in 't huwelyk te treeden: maar men moest hun de vryheit laaten met iemandt van een overeenkomenden ouderdom te trouwen. Dus zou hun huwelyk niet dan een onverbreeklyke Genootschap van twee persoonen van verschillende Sexe zyn, om elkander wettelyk te troosten en behulpzaam te wezen: Maar wy wikkelen ons niet verder in 't onderzoek van een stoffe, die de Jezuït Sanchez zich eenigermaaten heeft aangemaatigt, onderzoekende die met alle de mogelykste ervaarenheit. Wy wyzen den geenen naar deezen Geleerden, die zouden weeten willen of de onvruchtbaarheit moet aangezien en aangemerkt worden als een onvermogen; of een Vrouw die geen moeder worden kan zonder het gevaar van haar leven te verliezen, in den rang der onvermogende moet gestelt worden; en of in zekere gelegentheden de natuurlyke gebreken, die een onvermogen veroorzaaken en niet dan uitwendig is, mogen door geweldoeffenende middelen enz. verhulpen worden. Of men een huwelyk ontbinden kan, word 'er mede voorgestelt, alwaar twee partyen met elkander niet overeenkomen, naardien de krachtigste in de natuur, zomtyds te mildt, of dan weer al te kaarig is. In dit geval leert ons P: Sanchez noch, en de Pausen hebben 't voor hem geleert,^(d) dat de partyen een beter lot in een tweede huwelyk mogen zoeken.

Wat het onvermogen aangaat aan de betovering⁺ toegeëigent; dit word zoo men meent op veelerlei wyze veroorzaakt: maar wy zonden het hier niet welvoegzaam konnen berichten Gemeenlyk word deeze betovering Nestel-knoopen genoemt. Deeze Nesteling, die men zegt dat de kracht heeft de voltrekking van 't huwelyk te verhinderen, word op veelerlei wyze gemaakt. Zie hoedanig men 'er een toestelt: men neemt de zenuw van een wolf, en de huidt van

+ Hoedanig het onvermogen tusschen twee gehuwden moet worden aangemerkt, en waar toe dit betrekkelyk is.

(a) Funerata est pars illa corporis qua quondam Achilles eram.

(b) In umbra voluptatis diutius lusi - - - languori tuo gratias ago.

(c) De Wet Papia Popaea. Claudius Cezar vernietigde die Wet.

(d) Sanchez de Matrimon. L. VII. XCII. Tom. 2.

+ Vreemde manier van Nestelknopery, en waar in die bestaat.

[p. t.o. 107]

N^o 51.
Ceremonie de MARIAGE.

B. Picart sculp. dir. 1724.
Benediction du LIT NUPTIAL.

[p. 107]

⁺ een kat of houdt, beschildert die met een of driederlei kleuren, legt 'er drie of vyf knoopen in, spuuwt driewerf in 't stof of in zyn schoot, en zegt zachtelyk eenige barbaarsche en onverstaanbaare woorden, terwyl de Priester het huwelyk zegent. Wat moet men een voorraadt van lichtgelovigheit bezitten, zal men geloof aan diergelyke⁺ quakjes geeven! Nochtans belasten de Kerkgewoonte-Boeken zich zynen toevlucht tot het gebedt en de belydenis te neemen om de ketenen van den boozen Geest te vermorselen, of deeze zyne gewaande uitwerkselen te verydelen: en zelfs kan men openbaare gebeden en bezweeringen ter begunstiging der geenen die gelooven genestelknoopt te zyn, in de Kerke laaten doen.

⁺ Eertyds had men een openbaar schou-onderzoek aangestelt. Dit bewys van bequaamheit voor 't huwelyk geschiede in 't overstaan van Wondtheelders en Vroedvrouwen door last van den Kerklyken Rechter. Men heeft dit in Vrankryk in 't jaar 1677. afgeschaft, nadat men 't omtrent hondert jaaren in gebruik hadde gehad. De Keizer Justiniaan heeft mede dit schou-onderzoek en andere gebruikelykheden verboden, ingevoert om te onderzoeken of men om te huwelyken bequaam was.

Eindelyk geeven de Kerkgewoonte-Boeken⁺ te kennen dat de huwelyksplicht niet mag gewygert worden, alhoewel ze nochtans eenige uitzonderingen^(a) stellen, waar onder eenige begreepen worden als de plechtelykheden van den Godtsdienst zulks vereisschen. Het Roomsch Misboek wil dat de Priester den geenen die hy trouwt, berichte in Bedestonden en op Vaste- en plechtelyke dagen kuisch te blyven. Het Heidendom^(b) schreef de zelfde zaaken voor, en stelde in den rang der ongodvruchtigen den geenen die de Autaren naderden, nadat ze de geheimenissen van liefdeplichten hadden verricht. De zelfde Gewoonte Boeken geeven in den zelven tydt te kennen,^(c) dat de huwelyksplicht in den tydt van 't zwangergaan zonde is, of wanneer het verzaamen in een ouderdom buiten hoope van Kinderteeling geschied. Waar is 't dat de Beesten den menschen over dit onderwerp Stelregels geeven: maar laat het ons geoorloft zyneen stoffe reeds zoo veel behandelt, te laaten vaaren. Een beruchte Koningin was zoo koen van aan haaren Biechtvader te antwoorden: dat de dieren 'er dus een gebruik van maaken nademaal zy van beesten afkomstig zyn.

+ Den toestel van dit bygelovig werktuig aangeweezen,

+ en welke middelen de Kerk daar tegen gebruikt.

+ Schou-onderzoek des huwelyks in gebruik, doch weder afgeschaft.

+ Huwelyks plichten, wanneer verboden.

(a) By voorbeeldt, een Zieke, en een quynende word de onthouding der huwelyks plichten gedoogt: maar zoo de verzamelden zich in de gelegenheit der geenen bevinden waarvan Rousseau spreekt, 't welk is: dat zoo de Vrouw aan de eene zyde wederstreevig is, dat dan de balzem aan de andere kant niet noodiger voor een vrouw, dan haar man zy: Wat zal dan de besluitneeming der Casuisten en Kerkelyke Rechters zyn?

(b)

Vos quoque abesse procul moneo, discedite ab aris,
Queis tulit besternâ gaudia nocte Venus.
Tibullus in zyne klaagdichten.

(c) Zie 't kerkgewoonte-Boek van Alet.