Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 4

IX. Hoofdtstuk.
Van hunne andere Gebruiken, hunne Geneeskunde enz.

⁺ DE Formozanen^(b) hebben noch Koningen, noch Opperheeren: Maar dit word door Psalmanaazaar ontkent, die meent dat hunne Staat welgeordent is. Een ander Schryver, door Dapper aangehaalt, zegt dat Formoza in verscheiden Gemeentens verdeelt is, ieder hun eigen Opperhoofdt hebbende. Geduurig zyn ze in oorlog: Het een Gehucht is vyandt van 't andere. Hunne krygsgebruiken komen veel met deeze der Amerikanen overeen: By voorbeeldt, zy bewaaren naaukeurig en als gedenkstukken hunner overwinningen, de beenderen en roof hunner Vyanden, voornamentlyk het Hoofdt of het Hoofdthair. Zy voeren den Oorlog door hinderlaagen, planten de Hoofden hunner Vyanden op staaken, en danssen om de zelven. Zy verkiezen de welervaarenste en kloekmoedigste van hunne Krygsluiden voor Bevelhebbers en Raaden, 't welk met de Aloude der Amerikanen overeenkomt.

⁺ Voor dat zy ten Oorlog uittrekken, pleegt men raad over droomen, en men geeft op de vlucht van zekere Vogels acht. In hunne Oorlogen spaarenze niemandt, zelfs Vrouwen noch Kinderen. Van den togt wederom gekomen, doen zy eenige achtereenvolgende nachten Offerhanden aan de Waargeesten hunner Vyanden, te weeten, in 't byzyn deezer Hoofden op staaken gezet. Deeze gedroogde en van hun vleesch beroofde Hoofden, worden in hunne Huizen gebragt, en men verbeeld zich dat ze aldaar de zegening bybrengen en onderhouden. Ook neemt men die mede, wanneer men weder ten Oorlog keert, en men doet hun geloften. Wanneer deeze Eilanders overwonnen zyn, maaken ze zoo veel linne Poppen als zy Dooden hebben gehad, en begraaven ze in stede van hun. Een hunner Priesteressen doet eenige offerhanden voor deeze Dooden, en bid hen vooral geen gunst den Vyanden te bewyzen, noch hen niet te verklikken. Eertyds waren de Romeinen dwaasch genoeg^(c) om der Volkeren Goden te trachten om te koopen, of zelfs door kracht te vervoeren, met wien zy in Oorlog waren. Deeze zwakheden zyn oorspronkelyk uit het zelfde denkbeeldt.

De manier van tusschen twee Persoonen den Eedt te doen, bestaat in onderling een Stroo-halm te breeken. Zou men niet zeggen^(d) dat deeze wyze van Rechtspleeging van der Franschen aloud gebruik genomen is, zoo veel het zich aanlaat zien?

De Formozanen^(e) hebben een Raadt,⁺ die uit twaalf Personen van omtrent veertig jaaren oud bestaat. De Raden oeffenen hun Ampt twee jaaren. Uit deeze bediening treedende, laaten zy zich de Hairen van de slaap des Hoofds en den Kruin uit-

+ Hoe dien Landaardt zonder Koningen noch Opperheeren leeft.

(b) Van Rechteren in de Vojagiën van d'Oostindische Compagnie.

+ Hun gedrag voor dat zy ten Oorlog uittrekken, en ook wanneer zy overwonnen hebben.

(c) Zie in dit Werk de voorafgaande Verhandeling over den Geestelyken Dienst.

(d) Zie Pasquier in zyn onderzoek van Vrankryk over den oorsprong van 't spreekwoordt, Rompre la paille (Stroo breeken) 't welk uit de aloude manier schynt genomen te zyn, van bezitting van een zaak te neemen, of 'er van berooft te zyn.

(e) De Bedienaar of Predikant Candidius in zyn Bericht van Formoza enz.

+ Waar uit hunnen Raadt bestaat, en waar over die raadpleegt.

[p. 225]

rukken. De zaaken van den Godsdienst zyn mede hun aanbevoolen, want zy moeten in acht neemen 't geen de Priesteressen hebben belast, en beletten dat het Volk niets aanvangt, 't welk den Goden zou konnen vertoornen. In den tydt waarin de naaktheit geboden is, om de zegening der Goden over de Graanen te verwerwen, geeven de Raden acht dat niemandt gekleed gaa, en zoo zy tegenstreevers vinden, berooven zy hen van 't Lywaadt 't welk hen dekt, en verwyzen hen in een boete.

Een ander gebruik hebben ze, met dat van de Amerikanen overeenkomende, bestaande in hun aangezicht, armen, schouderen en borst te beschilderen. Hier by kan men de Veeren voegen die zy op 't Hoofdt draagen, voornamenlyk op Feestdagen, en snoeren van Schelpen, die armen en beenen versieren.

⁺ Het Priesterschap komt niet alleen de Vrouwen toe, de Artsenykunde is 't die mede aan haar behoort, en deeze Geneeskunde bestaat dikmaals in de wryving der ongezonde deelen, of die overeenkomst met dat deel hebben, alwaar men de quaal gevoelt. De te werkstelling word door een offerhande aan de Afgoden voorgegaan. Byaldien door de wryving en offerhande geen beterschap word gevoelt, gaat men tot bezweeringen over, en men verzoekt daar toe een Toveresse. Deeze nieuwe Quakzalfster veinzende de Ziel van den Zieke te ondervraagen, rekt hem de Vingers de een na den ander uit, en trachtze te doen kraaken. Indien dit gelukt, trekt men 'er een gelukkige voorwikking uit. De Quakzalfster neemt ook het Bladt van een zekeren Boom, en het op den mondt van den Zieken gelegt hebbende, neemt ze vervolgens een mondt vol water en spuwt het op dit Bladt. Indien, door de beweeging die dit Bladt doet, het naar de Quakzalfster overhelt, 't is een goed voorteken. Het gebeurt echter dikmaals dat de quaal erger word, alsdan eigent men dit den Duivel toe. Hy is 't die bezit van den Zieke genomen heeft, men arbeid dan om deezen boozen Geest te verdryven, en men doet vooraf een Offerhande aan de Afgoden, waar na de Toveresse zich by eenige Jongelingen voegt en doet een bezweering, waar van een der voornaamste Plechtigheden is, de Duivel met den Sabel in de handt te verdryven, en te vervolgen, en hem daar op het Wywatersvat naar 't hoofdt te werpen, te weeten een Pot vol Masakaw, 't welk de Drank deezer Eilanders is. Maar laat ons het verhaal deezer gewaande tekenen van geluk en ongeluk afbreeken, en van de bezweeringen die de zelve voorgaan, om van 't geene op de herstelling van gezondheit volgt, te spreeken. De Zieke dus weder gezond geworden, moet voor zyne Goden een Offerhande doen; tot de Offerhande komende, moet hy op de Voorteekens letten, en myden deeze die quaadt zyn: Maar hy moet zich nochtans geduurende de gansche Carichan van byeenkomsten onthouden. Wanneer de Zieke in een zoo wanhoopende staat is, dat geen bezweeringen, noch betoveringen eenig nut konnen doen, gaat men over, hem den Goden te beveelen.

+ Hoe de Vrouwen onder hen de Artsenykunde waarneemen.