De jacht

24.

De sinne is al ûnder as Hylke Gardenier op oanstean fan 'e mannen yn 'e tsjustere skythúskast dûkt. Dêr heakket er it gewear fan 'e spiker en leit it foar de hearen op 'e tafel. Om de wearde fan it wapen aksint te jaan, fertelt er dat it noch datearret út de foarige ieu en dat it earst brûkt is yn Atjé en yn de wrâldoarloch yn Limburch. Ien fan de mannen besjocht it, rjochtet der doelleas mei troch it finsterglês yn in skimerskiere loft. Mei de wurden ‘In museumstik’ slacht er it wapen oer it skouder. De oare skriuwt in bewyske fan ynbeslachname en freget oft de organisaasje ôfstân docht fan it wapen. Hylke knikt. De munysje, de ledelist fan de ôfdieling, de puntelist fan de kompetysje, dy't Yke Boonstra sa kreas byhâlden hat, it wurdt allegear meinommen. Elk taastber spoar fan de BVL wurdt te Ealsum útwiske. Wat bliuwt is de ûnwisse fraach: wat sil hjir efter wei komme?

Lútsen leit noch altyd op bêd as de maresjesees komme. Hy heart it holle klopjen fan 'e hoeven op 'e dyk. Ynienen komt er yn aksje en ropt troch de souder ‘At se my ha moatte, dan bin ik der net.’

Dan leit er wer op bêd. Uterlik ûnbeweechlik, mar ynderlik trillet er. Hy stelt himsels fragen: ‘Bin ik bang? Ha ik net in ein makke oan in iepenbiere oarderfersteuring? Ha ik net in skealik elemint útskeakele? Wie der in oare wei? Is dizze died my net optwongen? Moasten wy as BVL slachtoffer wurde? De simmerhimel is dûnkerpears wurden. Hy soe wol troch dat gat fan 'e glêspanne weiwurde wolle. Net wer te finen. Hy hâldt him mei de hannen beet oan de rânen fan it ledikant. Syn hiele lea is beswit. Dan sit er rjochtoerein op bêd. Se binne oan 'e doar.

Willem en Luertske doare it net bestean en liich tsjin de mannen. Se wifelje en witte net rjocht wat se begjinne sille. Dan ropt Willem mei in wif en ûnsuver lûd troch it falsgat dat er ûnder komme moat. De mannen steane dan al mei de snuten fan 'e learzens op 'e drompel en sjogge it tsjustere gonkje yn. As der gjin lûd fan boppen komt sjogge de âldelju elkoar oan en freegje inoar ‘Hy is dochs net fuortgien?’

As Willem by de ljerre op sil lûkt Luertske him oan 'e jas as wol se him tsjinhâlde en seit ‘Wat moatte wy no?’

[p. 124]

Dan giet Willem in trieme heger en ropt. As der dan noch gjin lûd komt stekt Willem de kop troch it falsgat en balt oer de souder ‘Bist dôf?’

Lútsen stiet op 'e souder te flokken as in kriichsheld, dat de pannen tille suver fan it dak. Syn mem triuwt de fingers yn 'e earen en ropt gûlend ‘Heare, oan wa ha wy dizze straf fertsjinne?’

Willem besiket Lútsen te kalmearjen en ornearret dat er ien gelok hat, it is amper tsjuster, dat der sille gjin eagen oer gean. ‘Foar dy skamte kinst bewarre bliuwe, ast teminsten net himel en ierde byelkoar flokst.’

‘Wat is der dan te rêden?’ freget Lútsen troch it falsgat.

‘Wy moatte jo arrestearje,’ ropt ien fan de maresjesees nei boppen.

Lútsen stiet in skoft yn de tsjustere romte by it fal en sjocht op 'e âlde minsken en de maresjesees del. Mem sjocht oatmoedich nei him omheech.

As Willem ropt ‘Komt der ek noch wat fan,’ net liker as soe er ûngeduldich wurde, pas dan set Lútsen in foet op 'e boppeste triem fan 'e ljerre. Dêr slacht er him de fûsten tsjin 'e kop en lit him mei tergjende tragens sakje.

Luertske hat de ferklaaiersklean al foar him pakt. Yn it keammerke lûkt er de klean oan, en freget ‘Wat moat ik?’

‘Mei nei de kazerne te Dokkum,’ seit ien fan de maresjesees.

‘It is gelokkich tsjuster, net ien sil sjen dat se dy meinimme,’ seit syn heit, wilens er him treastend in hân op it skouder leit. It is in skrale treast, mar noch te skraal dat er oan Lútsen bestege wêze soe.

Op 'e reed helpt ien fan de mannen him op 'e hynsterêch en dêr mei er him beet hâlde oan de riem fan de ruter.

Der geane al eagen oer, want elk hat de maresjesees sjoen. By de transformator stiet in klútsje folk yn it tsjuster te wachtsjen. Nijsgjirrige koppen dy't yn it giele ljocht fan de strjitlampe Lútsen sitten sjogge op 'e hege hynstekont. Sa binne se der tsjûge fan dat Lútsen oppakt is en him hegerop ferantwurdzje moatte sil foar wat er dien hat.

Willem en Luertske steane yn de stilte fan de lette jûn foar de bûtendoar en harkje yn de hurd oanwinnende nacht nei de hynstepoaten, dy't hol oer de sinteldyk kloffe. Hieltyd fierder ôf. As wurdt der wat út harren libben skuord. Der falt in wurgens oer de âldelju. Alles wat se foar him dien ha is op it tsjindiel útrûn. De hynders binne net mear te hearren, dochs bliuwe se stean en harkje as soene se werom komme. In soele simmerwyn risselt heimsinnich yn 'e kletterbeam. De skreau fan in fûgel skrast yn it nachtlike fjild. Willem docht de doar ticht. Dan sjogge se troch de keamersruten in ploechje folk útelkoar gean ûnder

[p. 125]

de strjitlampe. Se sitte elk oan in kant fan 'e tafel sûnder wurden. It is as in oardiel oer harren kommen. It ropt fragen by harren op. Moatte se harsels no in ferwyt meitsje? Hawwe se dizze jonge, harren iennichste, net alles tatoeht wat him helpe soe yn syn fierdere libben? Hy soe it fierder bringe as wat se sels berikt hiene. Hy moast it fierder skoppe as in oar. Dat wie harren in eare west. In oar nei de kroan stekke. Se hiene harren dream yn 'e jonge wiermeitsje wollen. Hy hie leare kind, kânsen krige dy't in oar net krige. Altyd alles by him opset. Wat hie it harren sear dien, doe't er himsels yn 'e wei begûn te stean en wjerstribbich eigen wegen gyng. It wie begûn meidat er de brui joech oan it learen. Doe fan it iene baantsje yn it oare. Dat er by Toornstra yn 'e fellebleaterij kaam. Se hiene har der om skamme, want dêr kaam trochinoar it útskot telâne, dat oars nearne mear oanslach krije koe. Syn skipbrek op 'e Burgumer Mar, dêr't elk de gek mei hân hie, en syn mislearjen yn Dútslân. En as gefolch fan syn mislearjen, de sympatyën mei de NSB. Mar it alderslimste wie, dat er no meinommen is en yn 'e hannen fan justysje ferfallen is. Hieltyd fierder is er it spoar dat se him foar hâlden ha, bjuster rekke. As moast alles mislearje. As wie er foar it ûngelok op 'e wrâld kommen. It binne gedachten dêr't de aldelju har mei benachtsje litte. Se reitsje der mei op bêd. En mei de twivelriedige gedachten oer wat der noch mei him barre moat, begjinne se in woelige nacht.

Lútsen sliept dy nacht yn in koele sel fan 'e kazerne op in hurde brits. Der is wat ûnbegripends dat baas yn him bliuwt. Hy tiezet mei de frage, hoe't in lyts ynsidint útgroeie kin ta in arrestaasje. Is hy net opkommen foar it rjocht? Hat er net de revolúsjonêre krêft fan in dwerslizzer brutsen? Hat er net alles dien om in goed faderlanner te wêzen? Sintimintele fragen stelt er himsels. Hy kin wol gûle fan selsmeilijen. Mar om't de ûnmacht him tsjin de feiten ferset, wurdt er lulk en skuort er gatten yn 'e matras, dat it strie oer de sel lei.

Luertske knoffelt de oare deis nei de stêd mei in pakkelaris klean en iten. Lútsen is net foar rede fetber. Hy is opstânich. As Luertske seit dat er it oerjaan moat oan de Heare, dan wurdt er dûm. Luertske fielt dat er him yn ien nacht fan har ferfrjemde hat.

Lútsen sjocht Former der op oan, dat dy it spul trochjûn hat oan de plysje. Der is yn de pear jier dat Former te Ealsum wennet al safolle foarfallen tusken harren dat kwea bloed set hat. Alles wat Lútsen dwerssit brûkt er no as argumint tsjin Former. It ald minske sit der ferslein by. Se hie ferwachte dat se him dimmen en brutsen oantreffe soe. Dat hy der fan leard hawwe soe en him skamme. Mar krekt yn oare wei. Lútsen is

[p. 126]

in redenrike en ferwyldere fjochtersbaas, dy't by syn memke it grutste gelyk fan 'e wrâld foar himsels opeasket.

At se Lútsen op it wurk yn it Bûtenfjild misse, wurdt al gau bekend dat Lútsen oppakt is. Dêrby wurdt it foarfal by it oproer, de wyks tefoaren, nochris wer opikkere. De maresjesees te Moarrewâld krije der ek lucht fan en komme by de keet om alles oer Lútsen oan 'e weet te kommen. Se freegje de wurkbaas it himd fan 't gat. Se easkje ferklearrings fan tsjûgen oer de hâlding fan Lútsen. Hoe't er oan in beblette holle kaam, oft er fochten hat. Ien foar ien moatte se yn 'e keet ferskine. De papierwinkel oer Lútsen groeit yn in pear dagen út ta in grou pak papier, dêr't opperwachtmeester Lutter fan Dokkum mei foarse letters op skriuwt Dossier L. Idsardi.

Yn Lútsen groeit it ferset, omdat er himsels hieltyd mear oanpraat dat er rjochtfeardich hannele hat. Hy hat in stik rapalje in ôfstraffer jûn. Former is neffens him in gefaarlik elemint yn 'e maatskippij, dy't oeral ûnienichheid útlokket. Dat sil er de hearen foarhâlde. Hy is der lykwols net sa wis fan dat er it rjocht oan syn kant krije sil. De rjochters moatte wol och sa goedgelovich wêze dat se it sjitten fan Lútsen as in tafallich ûngemak sjogge. Yn de iensume sel besiket er himsels hieltyd wer te oertsjûgjen, mar de twivel bliuwt baas yn him. Hy frezet dat de mannen fan de rjochtbank him by it ûnderfreegjen de lêste wissichheid ûntnimme sille. Hy wit, hjir sil in lange finzenisstraf efterwei komme kinne. Wat er earst sjoen hat as in persoanlike fete, in ôfstraffer, wurdt him no dúdlik as in slim strafber feit, dêr't er foar boetsje moat.

In pear dagen letter komme der in pear mannen by him yn 'e petût, dy't har oankundigje as freonen. Lútsen herkent se as de mannen dy't er moete op in gearkomste fan de NSB. Mynhear Ferkranus en Aldert de Graaf. Mei har trijen sitte se op 'e smelle bank. Se priizgje om bar syn moed en oertsjûgje him derfan, dat er it rjocht ienris oan syn kant krije sil. As it no net is, dan letter wol. Se iepenje foar Lútsen in ljochte takomst. En dat er in straf útsitte moat, dat achtsje se earder in eare as in blaam.

‘Minsken lykas do binne ús foarhoede,’ seit Aldert de Graaf.

‘Al moatst sitte, dan noch is dyn ôfwêzichheid in tsjûgenis fan it feit datst dy ferset hast tsjin ekstreem loftse krêften, dy't de maatskippij ûndergrave wolle. Mynhear Ferkranus syn eachjes begjinne te glimmen at er it seit.

As Lútsen der tsjinyn leit, dat hy it slachtoffer wurden is fan in lyts aksidint, dan wiuwe de hearen dat fuort.

[p. 127]

‘Wy kenne gjin slachtoffers,’ seit mynhear Ferkranus. ‘Yn dizze posysje bist aktyf foar in nije oarder.’

De BVL-mannen sjocht Lútsen net. As binne se him al lang fergetten. Mar sa is 't net. Ferjitte sille se dit noait. Mar de gefolgen fan Lútsen syn dwaan hawwe harren kopskou makke. Dat se as begjinselfêste lju, dy't earbied ha foar oarder en gesach, sa yn it ûnleech telâne kommen binne, hat harren kjel makke. Se freezje de justysje, omdat se nea oars leard ha har der froed oan te ûnderwerpen. No't justysje him mei it gefal bemuoit en Lútsen in skande oer it korps brocht hat, litte se Lútsen syn posysje mar leafst foar wat it is. En as in deimannich nei it ûndersyk troch de maresjesees de sekretaris fan it Frysk Nasjonaal Komitee, mynhear Heukels fan Feanwâlden delkomt foar in rapport foar de Gewestlike Lânstoarm Kommisje, nimme se foargoed ôfstân fan Lútsen en litte it as bange skiters mei skouderopheljen op it rammeljen fan 'e pels oankomme.

Mar Lútsen wurde de tommeskroeven oanset. Hy wurdt it gewaar hokker tsjûgenissen der oer him jûn binne troch de BVL-mannen. Wat der allegearre bard is. Se witte mear as Lútsen wiermeitsje kin. As er wiken letter te Ljouwert foar de baly ferskine moat, wurdt er kjel fan it pakkelaris papier dat de hearen ûnder elkoar ferdiele, eardat se strang nei him opsjogge. By sa'n bewiislêst wurdt er as in tear slachtoffer by de hearen foar de tafel dreaun. Dat is yn oktober 1938. Lútsen kriget njoggen moanne mei ôftrek fan it foararrest.