De jacht

(1988)–Durk van der Ploeg– rechtenstatus


26. As de hjerst syn wrede trekken sjen lit, stel jo dan Ealsum foar as in lytse delsetting, neaken en bleat op in keale romte. De wyn hat dêr alle frij. It sicht rikt dêr safier oant wêr't kym en loft elkoar reitsje. Guon sizze dat de wrâld dêr tichtplakt is mei âlde kranten, mar dat is it praat fan domme Wâldsjers, dy't der gjin weet fan hawwe wat der efter Dokkum leit en dy wrâld oansjogge foar in godfergetten oarde. Ut it noarden wei skowe tsjûke loften it lân oer. Der komme swiere dampen op út 'e see, dy't as in tichte tekken boppe it ierdryk hingjen bliuwe. In deimannich letter hellet de wyn oan en jeie kâlde buien oer it skiere fjild. Minsken dy't de púndyk del moatte, kinne de wyn yn 'e elektryske triedden floitsjen hearre. De stoarm raast troch de beammemantel om it hege tsjerkhôf. It blêd dat de beammen in simmer lang toaid hat, wurdt wei yn 'e ierde. De eskeloane is yn inkele dagen keal. De pleatsen en arbeidershuzen lizze yn it fjild fersille as feilige hinnekommens op in ûnherberchsume flakte. De boeren tikje alle oeren nidich op it waarglês. Se wolle tekens fan feroaring. Want by dat alderheislikste waar sjocht men rûnom noch melkfee yn it lân. De sturten tusken de poaten lutsen en de hege konten heukerich yn 'e wyn. Sa steane de bisten dagen te klûmerjen mei de foarpoaten yn 'e sompige sleatswâlen sakke. De bisten frette net, mar flybje en slikje de sâltstiennen dy't rûnom yn it lân lizze. It fee ferliest hurd yn 'e molke, mar der is frijwol gjin boer dy't it fanwegen de tongblier bestean doar en stalje de bisten. Guon dryste boeren, dy't it net langer oansjen kinne, weagje
[pagina 130]
de stap. Se wurde foar gek ferklearre. Allegear binne se bang, dat at se it fee yn it bûthús bringe, de kwaal noch folle slimmer trochpakke sil. De sykte hat al in pear simmers raar wurk makke, mar sa slim as dizze hjerst hat it noch net west. It liket wol as makket de wiette it noch slimmer. Guon kij rinne mei in grouwe tonge út 'e bek. De kleien swolle, dat de bisten net mear rinne kinne. Nimmen wit wat er rjocht begjinne moat, mar elk hannelt neidat er dryst of bang is. Al yn 'e neisimmer kaam de wein fan Burgum twaris wyks oer de terpdyk om de deade bisten te heljen, dy't troch de boeren de reden útbrocht waarden. Mar it kin net langer fanwegen de besmetting. Dêrom hat Eatse Sigaar út 'e Kouwen by de Nijwierster timmerman syn luchtbânewein mei tichte sketten optimmerje litten. Hy riidt no by nacht en by dei de reden del om de deade bisten by de boeren wei te heljen. Eatse is de grutte leedoansizzer wurden. Syn wein is de driging fan de dei. Elk dy't him foarby moat knypt de noas even ticht en krûpt safier mooglik yn 'e berm. Dêr't Eatse mei de wein oer de reden skommelt, dêr wize fingers hinne, as nei in slim ûnheil. Hy is de folbringer fan it oardiel, dat elke boer, lyts of grut, boppe de holle hinget. De Dokkumer feedokter fljocht him in blikgat, mar de man kin in bytsje útrjochtsje. Der is yn Dútslân in nij searum útfûn, mar oft it helpe sil? Nimmen dy't der hege ferwachtingen fan hat. It binne altyd de bêste en skoanderste bisten dy't slachtoffer wurde fan 'e sykte. Guon boeren steane by de homei te gûlen as Eatse mei har bêste kij fuortriidt. Eatse docht syn wurk. Lykwols, sûnder in teken fan meilydsumens. ‘Ik nim it net mei op bêd,’ plichtet Eatse te sizzen, as him nei syn miening frege wurdt. Foar him is in ko in ko. Dêrfan passe fjouwer deade yn 'e wein en as it moat fiif. Dy bringt er dan nei Dokkum, dêr't se mei de auto weihelle wurde. Yn dat ferskuorrende needwaar wrakselt Eatse op in moarn mei de lege wein in drekkige reed yn. Twa krúste belgen mei de skrútlapen foar, yn 'e beage en Eatse mei de swipe justjes boppe de glêdreinde konten. De dea wachtet net. Troch it hoksrútsje sjocht Former him riden. As de loft wat ljochter wurdt, liket it as sil it trochskuorre. Dan komt er mei in earmfol ark út it hok setten en stapt yn 'e boat. Hy snúft in hanfol fan it kâlde feartswetter op tsjin it ferkâldzjen en jout him wer ôf. Der slacht ljochte reek del út 'e skoarstien. Hinke makket de kachel oan. Hy hat sein dat se noch wol even lizze bliuwe kin. Der is neat dat har driuwt. Mar se is dalik efter him oan kommen. En wilens se troch de strampels fan blommen yn it waar seach, wie se oer Lútsen begûn.
[pagina 131]
‘Hoe komst yn 'e goedichheid sa ier op 'e dei op Lútsen?' hie er frege. ‘Dêr ha 'k fannacht mei ompield.’ ‘It is dyn âlde leafde.’ Se hie fan har ôfbiten, as wie er har op 't sear kommen. ‘It begruttet my om him en om syn âldelju.’ ‘Begrutsjen?’ Hy hie har wurden lytsachte. ‘It is gjin minne fint, mar it is him allegeduerigen by de hannen om 't ôf brutsen.’ ‘Do hast alle begryp, leau 'k.’ ‘Witst sels hoe't er alles oanpakte. Mar Lútsen hat altyd en oeral yn 'e wyn hân.’ ‘Hat er himsels oandien.’ ‘As it dan net om him is, dan wol om syn âldelju. Wy witte allegear wol dat Willem in sweeslagger is en Luertske in kliemer. Hoe hie Lútsen dan ek oars wêze kinnen as wat der fan him wurden is. Wêr't it my om giet is, dat dy âlde minsken no frijwol gjin ynkommen ha en dat se sa de winter net troch kinne.’ ‘Fielsto dy dêr ferantwurdlik foar?’ ‘Ja.’ ‘Do wolst se dochs net op 'e noed nimme?’ Se hie mei de mouwe oer it glês fage, as socht se in útwei. Hy hie noch sizze wollen dat Lútsen him mei dat needwaar net yn it Bûtenfjild ferrekke hoegde te litten en dat er te Ljouwert de winter moai droech en skoan trochkomme koe. Mar dat hie er neilitten om har net te tergjen. It wie op 't lêst har feint west en grif wie dêr wat fan hingjen bleaun. Wilens er in pear timpen brea mei gleone tee fuortspield hie, wie de rein mei felle tikken tsjin 'e ruten klittere. ‘Wat silst bewege mei dit waar.’ ‘Ik ha in tichtset en gjin draaimûne,’ sei er koart. Wat maalde har Lútsen yn 'e kop om. As soe se der spyt fan ha dat se destiids sa hals oer kop de ferkearing útmakke. Hy triuwt it boatsje rimpen út 'e wâl en siket kloetsjend it earste ein beskûl efter de reidkraach. Hy hat noch sein dat hy it Lútsen net oandien hat. ‘Do wiest de oansetter. Do hast him narre. Hiest by de BVL neat te sykjen. Hast der altyd op ôfjûn. Wiest dêr fansels hinne om dyn ôfkear fan de soldaterij de minsken dúdlik te meitsjen. De boel yn 'e bulten jeie.’ ‘Ik woe gewoan in kear sjitte. Samar, foar de poerlegrap.’ ‘Hast der altyd op út west om Lútsen te narjen. As er te stimpeljen
[pagina 132]
gong, do kaamst om him te begekjen. Kear op kear hast him it bloed ûnder de neils weihelle.’ Lútsen koe dy net ferjitte, leave, en dat is him needlottich wurden.’ ‘In leafdesdrama, en dat om my? Bist net wiis.’ ‘Gelokkich foar him dat mynhear de rjochter dat net witten hat. Dan wie it grif moord met voorbedachte rade wurden. Dat hie him in jier as acht efter de traaljes kostje kinnen.’ ‘Bist gek, dat hie Lútsen net foar my oer.’ ‘Hy is ûnberekkenber. Boppedat koe er de gefolgen fan syn died net oersjen. Syn wraak is him yn in swak momint oermânsk wurden. Hy is noait los fan dy kommen. Dy wraakgefoelens moast er op my bekuolje. Do kenst him noch net. Hy is dy net fergetten.’ ‘Syn mem hat him ferpopke en syn heit hat altyd de gek mei him hân. Fan syn mem moast er leare en syn heit koe it net sette dat de jonge him ferstanlik oermânsk waard. Hoe sil dêr dan in kearel út groeie. Altyd tusken twa fjurren. Yn 'e grûn is 't net in ferkearden.’ ‘Dêrom leisto nachts fan him wekker. It begruttet dy. Hast mei him te dwaan.’ It hie him stutsen dat se sa mei Lútsen begien wie en nachts sliep om him briek. Hy boomket oer de hoeke troch de swarte beammeskaden fan Manus syn bosk, dy't djip yn it bluistrige wetter stekke. Ienris boppe de wyn lit er him troch it earste set waaie. Koart dêrop falt der in grouwe snjitter wetter. De wyn hellet út. Former lit de boat mei de kop yn 'e reiden glide en stekt de pinne yn 'e wâl. De wyn giselt de reidkraach. De rein slacht mei swypslaggen yn 'e feart. Der komme grutte buollen op it wetter, as siedt it. Hy tinkt oan syn doel, as er him yn 'e reiden nusselt. Hy hat in tichtset yn de útwjittering fan it Jellegat en ien yn 'e Smelier fan Jagtlust op Nijhústerpiip. Wat it waar ek wol, dy sil er neisjen moatte. Hy skôget troch de reidtûfen de loft. In brijwein gelyk. De skiere iel sil de fangsten fan 'e neisimmer noch goedmeitsje moatte. Juny en july ha oars net opsmiten as protten glimmer. It is no de gouden oere. Noch in wike as wat, dan sil it waar te kâld wurde. As der nachtfroasten komme krûpt de iel yn 'e blabber en is it dien mei de fiskerij. Hy stekt de boom skean yn 'e feart. Even belibbet er wer dat momint dat it gewear ôfgyng en him in ferskriklik gefoel troch de kop gyng. As soe er yn 'e brân stean. Neat hie er mear hearre kinnen. As wie der gjin wrâld mear om him hinne. As kin it wurk him ynienen net safolle mear skele, as er dêr mei de rêch yn 'e wiete reiden hinget. Mei de dining fan
[pagina 133]
'e boat lit er him yn 'e snilen op en del soeie. Der fljogge flokjes skom en buollen oer it wetter. Dûknekkich krûpt er yn 'e kraach fan 'e jas. Hy siket waarmte by himsels. Hy praat tsjin himsels, as is er wer allinne op 'e wrâld. It is wer lykas froeger, doe't er miende genôch te hawwen oan it frije libben yn 'e natuer. It wie syn bestean wurden. Syn heale libben hat er net nei froulju taald. Oant er dy jûns nei it skeakelfiskjen dat fanke moete. It wie pas folslein wurden doe't se dy nacht ferwyldere by him foar de doar stie en se koart dêrop man en wiif waarden. It hie te moai west. Al syn âldfeintekluchten hie er yn ien nacht ferspile. En dat se letter mei it swiere liif oer it hiem skommele. Dat hie har noch moaier makke. Se hie wat memmichs krige en roek dêrnei. As wie der ynienen neat fan oerbleaun. As waard er wekker út in moaie dream. Hy sjocht út 'e hoale fan it reid nei de reinbrobbels op it wetter. Hy eaget yn in kâlde loft, ljocht fan wetter. Der is in lege fierte dy't him oangriist. Se is oars wurden sûnt se it deade bern krigen hat. Se kin him nachts wekker dûste, as der rein op 'e pannen rattelt, of as de wyn spoekich yn 'e skoarstien beart. Dan begjint se oer lytse Hiltsje, dy't yn 'e kâlde, wiete ierde leit. Bang krûpt se him dan oan as wol se it bern nei har ta helje en gûlt. Alle kearen wer hat er in earm om har hinne slein en efter har de kalde bûtenmuorre field fan 'e weach as wat frjemds en ôfkearichs. Ut 'e reiden wei sjocht er Eelke Veenbaas syn wiif Duot oer it set draven. Se wrakselt yn 'e hurde wyn mei de molkbussen oer de barte. Wat moat dat minske mei dat strieminne waar bewege, tinkt Former. Dan sjocht er dat der bussen fan it set ôfwaaid binne yn 'e feart. Former skoot de boat yn it siedende wetter. De rein keilt mei fette drippen út 'e loft en klettert him op 'e oaljejas. It is suver net fertroud mei safolle wyn. Der is gjin boom by nedich. De wyn triuwt him nei it twadde set. Dêr fisket Former de lege bussen út 'e feart en bringt se by de pleats oan 'e wâl. Duot is alhiel oerstjoer. Se heint Former op op it stalt en ropt gûlend ‘It wurdt oarloch, it wurdt oarloch.’ ‘Hoe komst dêrby?’ ‘Eelke is fjirtsjin dagen lyn foar herhellingsoefeningen ôfset nei Grave. Justerjûn wie op 'e radio dat de soldaten fan âldere lichtingen yn tsjinst bliuwe moatte. Dêr is Eelke ek by. De Dútse troepen steane foar de Tsjechyske grins klear om Sudetenlân yn te fallen. Miskien is Eelke al yn 'e oarloch en sjoch ik him nea wer. Alle troepen moatte nei de grins, hat de regearing sein.’ Former besiket har wat del te bêdzjen. De lytse berntsjes plakke de
[pagina 134]
bange holtsjes tsjin it bereinde finsterglês. Former moat mei yn 'e hûs komme. ‘Alle simmerwurk wie oan 'e kant. Doe hat Eelke op in moarn de puttees om 'e kûten wuolle. Ik wie suver wer wiis op him. Ik seach him wer mei de eagen, lykas ik him seach doe't er foar it earst opkomme moast. Wa tinkt dan oan oarloch? Wa stiet der dan by stil dat syn libben yn gefaar is?’ ‘Mar it is noch gjin oarloch, leau my.’ ‘Dy oarloch kin alle oeren útbrekke. Dútslân driget, seit de radio.’ ‘Se bringe de minsken yn ûnstjoer. Se meitsje elkoar bang. Te Dokkum steane de lju al ta de winkels út, sa wurdt der hamstere, mar der is noch gjin Dútser te sjen.’ ‘Ik bin sa bang,’ kreunt Duot. ‘Eelke poer yn 'e frjemdte. Ik bin hjir allinne op 'e grutte pleats. De arbeider is siik. Ik wit net wêr't Eelke is. Ik ha gjin berjocht fan him hân.’ Se sitte yn it skimerige keammerke. De rein tikket op 'e ruten. Der sangert wetter op 'e kachel. ‘It hat wol faker drige,’ besiket Former har te treasten. ‘Mar der moatte hast fjirtichtûzen man, dy't foar herhelling opkommen binne, yn 'e tsjinst bliuwe. Dat sille se net dwaan omdat der neat te rêden is.’ ‘Dat komt, se ha frijwol alle tsjinstplichtigen ôfswaaie litten, en no't Hitler tsjin Chamberlain begjint te donderjeien, sitte se yn 'e lytse loege.’ ‘Sa'n ien as Lútsen, dy springt der wer moai foarwei. Dy sit feilich opburgen. Dêr wurdt op past. Oars hie er mei Eelke opkomme moatten.’ Se kleuret at se it seit. ‘Lútsen kin ek mar op ien plak tagelyk wêze,’ seit Former. Hy fielt dat se syn wang bestudearret. Sûnder dat er it sels wol leit er in hân om it kin en slacht de fingers om 'e groede. Hy wol him net skamje, mar der is noch hieltyd wer dat gefoel fan fernedering; dat er as in ferliezer dit hieltyd wer ûndergean moat. Dy hân om it wang is tajaan oan dat gefoel. ‘De deis dat er fuortgyng, as lei it my doe al op 'e lea. Hy wie sa grutsk as in pau en sei: No sil ik it faderlân wer ferdigenje.’ Duot taast tusken de gerdinen, dêr't in radio stiet. Se draait oan 'e knoppen. It skrast as sit der swier waar yn 'e loft. Skrille muzyk wurdt ferfoarme. Se draait sykjend mei de knoppen hin-en-wer, dat der hege lûden opspringe as buollen op it feartswetter.
[pagina 135]
‘Ik harkje alle kearen wer nei it nijs. Mar se sizze neat oer de oarloch. Alle kearen hawwe se it oer de gefaren dy't der driigje, dat Hitler easken stelt, dat de lju de winkels leech hamsterje. Elk is bang dat it mobilisaasje wurdt. Neat oer Eelke, oer syn bataljon. Ik sjoch alle kearen wer út nei de post. De man kin hjir suver net oan ta komme mei dit needwaar, mar as er hjir oan ta is, hat er ek noch neat foar my. Ik bin myn ried tenein. Ik bin sa bang dat ik him hjoed of moarn dea thús krij. Hoe moat it mei de pleats. Ik stean der allinne foar. Yn it stik by de opfeart leit al in dei as twa in ko fan ús dea. Ik kin him der net wei krije. Eatse kriget him allinne ek net oer de feart.’ ‘Dy ko rêd ik mei,’ seit Former. It liket wol oft de loft noch tsjûker wurdt. De wyn brekt nidich stikken út 'e stienparrebeam en snuorret bassich op 'e boazem. ‘Moatsto mei dut waar de feart út?’ Hy knikt. ‘It is myn brea.’ De harterkes grine en wrakselje om by har op 'e skerte te kommen. Se triuwt de berntsjes tsjin har oan. ‘Heity komt wol wer. Stil mar. Heity is útfanhûs as soldaat.’ As it in bytsje begjint te ljochtsjen, jout Former him ôf. ‘De lju fan 'e feart ha nea folle gedoente meielkoar hân,’ seit se, as Former him yn 'e dampe learzens stompt. Hy rint nei de feart. ‘Tinkst om 'e ko?’ ‘Ik jou Eatse de wink en helje it bist mei him oer de feart.’ Mei de wyn yn 'e rêch sylt er op Nijhústerpiip oan. Der leit in kâlde, griene kleur oer it fjild. De loft is fealgriis. ‘Noch dyselde jûns helje Eatse en Former de deade ko mei de bollepream oer de feart. Ien fan de Belgen lûkt it bist oan in tou de wein yn. Eatse fertelt hoe't Brand Vlasma fan Miedein him dy middeis boppe de golle ferhongen hat. ‘Fjouwer bisten dea en twa dy't ôfmakke wurde moasten. Dat is de man tefolle wurden,’ seit Eatse, wilens er it eftersket fan 'e wein tichtslacht. It is dan al skimerich. De belgen klotse mei de poaten de blabzige reed del. Former boomket yn in stive wyn op oer in swarte feart nei hûs. Ut 'e keamer strielet gielich ljocht. Sa waarm. De feart wurdt tsjuster. De nacht is in grutte slokop. It is al in ein yn oktober op as Eelke Veenbaas wer oer de barte fan it set stapt. It gefaar is foarby. Elk kin wer frij sykhelje. De frede is behâlden. ‘Wy libje yn 't lêst fan 'e dagen,’ hat Duot sein. Mei 't Eelke wer thús is, sjocht se de takomst ynienen wer in stik ljochter.

Vorige Volgende

26.