De jacht

52.

In ûngewoan waarme dei yn maart. Alles wat hannen en fuotten hat, kriget de ridel yn it bloed en begjint te skreppen om de lêste tekens fan de winter op te romjen. Willem hellet Luertske har fyts fan 'e stâl. Dêr hat er sûnt de foarige hjerst tsjin it handersket stien, mei de bannen op behindige kloskes hout. Luertske wyndert mei in fodde en faget it stof fan 'e fyts, dat lak en nikkel blinke yn 'e sinne. Willem oefent mei de fytspomp, dy't telang net fan 't plak west hat. De pomppriem is fêstruoste. Mei in pear drippen flibe kriget er it ding wer op gong. De slang

[p. 255]

lekt. It systert en fluitet. Soms knypt er mei de tûmen op 'e bân en skript him yn it swit om de bannen op spanning te krijen. Op 't lêst jout er it oer en lit de fyts op 'e blauwe sark foar de stâldoar stuiterje en seit ‘In puikje.’

De sêftrôze spekbannen glânzgje yn 'e sinne.

‘Ik doar suver net,’ seit Luertske.

‘Hoesa?’

‘Wat moatte de lju wol net tinke, at ik mei gloednije bannen op 'e dyk kom. Elk riidt op kusjebannen.’

‘Kin it de lju wat skele?’

‘Elk tinkt sines derfan.’

‘Lit se tinke. Do hast se earlik krige.’

‘Dat witte de lju net.’

‘Moat dat?’

‘Wa riidt no op sokke moaie spekbannen?’

‘Do! Wat kinne dy de lju skele.’

‘De lju tinke altyd it ferkearde,’ seit Luertske.

‘Stiet it Lútsen net te priizgjen, dat er sa goed om dy tocht hat?’

‘Mar sokke grouwe spekbannen, dy kinst nergens besette.’

‘Lútsen hat se ek krige.’

‘Ik skamje my der suver om.’

‘Wêr silst hinne?’

‘Kin it dy wat skele? Ik wol fan it moaie waar genietsje.’

Der snuorje fûgels om hûs. Protters en mosken, dy't mei striekes ûnder de pannen fleane. Yn 'e kletterbeam by de grêft sjongt in klyster. Mei in taske oan it stjoer, rint Luertske de reed út. Op 'e dyk preamkeskoot se in ein en wipt dan wif en ûnwennich yn it sadel. Sûnder op of om te sjen lichtet se in hân fan it stjoer ta groet en fytst de ringwei del. Se skammet har, at der op 'e hiemen minsken oan it wurk binne, dy't har neisjogge. De nije spekbannen rûzje oer de droege dyk. Net dat se it slim fynt om de Ealsumers ris in kear de eagen út te stekken mei sokke djoere bannen, mar dat se de bannen fan Lútsen krige hat, dat makket har sa beskamme. Se sille my der op oansjen. De minsken tinke dat it gjin suvere kofje is. Hoe faak hat se it Lútsen net frege ‘Wêr hast dy bannen wei?’ Skouderopheljen. ‘Noait freegje wêr't it wei komt.’

Oeral steane minsken te sjen. De oergeunst stekt har fan alle kanten yn 'e rêch. Se begjint hieltyd hurder te fytsen. As wol se dêrmei oan 'e stekkende eagen ûntkomme. Se himet der fan. Wy binne der earlik oankommen, tinkt se. Se kin har fuotten net mear byhâlde en moat frijwyl-

[p. 256]

je. De bannen sjonge op 'e tardyk. It stuitert en glidet troch de gatten. Luertske wurdt net earder rêstich, as wanneart se by Aant syn kamp it readbrune reedsje ynriidt en de fuotten in skoft stilhâldt. Mei de winter is it panpún yn 'e blabber benden. Der lizze hurde en djippe weinspoaren. Lavearjend siket se in paad. De bannen fearje en knappe oer de droege modder. Luertske swevet. Se is bliid dat se de stekkende eagen út it sicht is. It klamme swit plakt har op 'e lea. De fyts kreaket as nij. Op it smelle paadsje by de feart lâns tikje sintels yn 'e spatbuorden. Raaikes gers tinkelje sjongend yn 'e speaken. De sinne wjerspegelt yn 'e feart. Even fielt se har lokkich en los fan alle soargen. Sa moast it hiele libben wêze, tinkt se. Fearjend oer ûneffen paden. Alles wat west hat ferjitte. Tusken har fuotten troch sjocht se de glêde kranken. Lytse wolkjes moude krolje ûnder de bannen wei. Se fielt har losmakke op har Gazelle. Dat har dit misgund wurdt. De minsken gunne elkoar it lok net. Yn it deade reid gûnzje de miggen. Ik soe sa wol trochfytse wolle, tinkt se. It mylde waar is sa freonlik. As soe der gjin ellinde mear wêze. Se wurdt kjel fan 'e einen, dy't kwêkjend út 'e deade reidwâl opfleane. Se wjukkelt om yn it spoar te bliuwen. Ropt ‘Oei oei.’ Dan hat se it paad wer.

Op 'e Tsien Geboaden springt se mei in hipke fan 'e fyts en skoot dy by Hinke tsjin de linepeal. Dit hat se al in skoftsje fan doel west. Se wol witte hoe't it mei it fanke giet, no't Former ûnderdûkt is. Se wol de poppen sjen en mei eigen eagen de earmoede sjen, dêr't se yn telâne kommen is.

Mei ien hân oan it stjoer fan 'e fyts en yn de oare it taske, nimt se de útlibbe boel yn har op. It hiem leit foar wyld. It hok is op in stik sket nei foar it hûs weibrutsen. Stikken daklear sliere as skjirpapier by de muorre lâns. Efterhûs stiet de bernewein yn 'e sinne te dinderjen. Der wyndert in gruzich lekken oer de kap, dat mei knipers fêststutsen sit. Se wol wol graach even yn 'e wein loere en sjoch hoe't dy skepseltsjes der út sjogge. Skriele earmetierige harterkes, hat se it op. Wat hat it fanke hjir om by te setten. Amper sêd. Mar it fanke hat net oars wollen. Se hat har eigen bêst yn 'e wei stien. Se is der mei straft dat se by sa'n godleasling op bêd krûpt is. Falt it dêrút net te ferklearjen, dat it mei Lútsen de ferkearde kant útgien is? Moat it jin ferwûnderje, dat Lútsen yn bline lulkens op dy fint-fan-neat skeat? Se siket rjochtfeardiging foar alles wat der yn it ferline foarfallen is. Se wol har twivel oerwinne, eardat se de dryste stappen ûndernimt nei de doar. Hastich teantet se nei de wein kipet stellenderwize efter it lekken. In skym, mear sjocht se uter-

[p. 257]

haast net en seit dan grimich laitsjend ‘It wylde bloed fan Gees.’

Mei in sedich lûd ropt se folk oan 'e doar. It bliuwt hiel lang stil.

As soe it fanke lizze te sliepen. Dan lûder ‘Is der ien?’

As dat net helpt, dryster, mei ien foet yn 'e gong op ‘Bist dêr Hinke?’

At Hinke de doar iepen lûkt, skokt se fan kjellens en sjocht Luertske mei ferbaasde eagen oan.

‘Kom der yn,’ seit se, en tilt de doar oer de opferzen drompel.

Se rinne troch it tsjustere gonkje nei de keamer. Hinke docht hertlik. Luertske stiet wat ûnwennich yn 'e keamer. By elke beweging dy't se makket, knapt en kreaket de flier. Elk oan in kant fan 'e tafel sitte de froulju in skoft swijend foar har út te sjen. Luertske har eagen wenne stadich oan it healtsjuster. Bûten skynt de sinne oer it fjild. Luertske har eagen folgje dreamerich de sniewite wolkens, dy't as bol steande lekkens by de himel lâns sile. Bûten, dêr is de fleur. Yn it keammerke is it heal nacht. It is bedompt en tryst.

De froulju ha elkoar safolle te freegjen. Net ien dy't begjinne doar. Der komme safolle fragen op by Hinke, dy't se net stelt. Hoe is it by jimmes? Binne jim de winter goed troch kommen? De Dútsers ha in ynfal dien yn 'e bêdefabryk fan Van der Gang. Se ha Wytse Dongera oppakt. It waar is no in stik better. Wy krije no wer maitiid. Sa moatte wy it mar wat hâlde. Ik ha fan 'e winter alles opstookt. Dêrom ha 'k ek sokke rare gatten yn 'e flier. Ik koe my hjir net ferrekke litte. Krekt as waaide de wyn hjir troch de muorren hinne. Soms wie it sa kâld, as wenne ik bûtendoar. Ik moast wat. Alles wat brekke woe ha 'k opstookt. It wie net te hurdzjen. Wy ha no it slimste hân. De simmer stiet aanst foarhannen. Hoe't it ris mei de oarloch komt? Mar dat praat, dêr komt Luertske net foar, tinkt Hinke. Wat kin it har skele hoe't ik de winter troch kommen bin.

Se folget de loerende eagen fan Luertske, dy't it gat yn 'e flier fan it alkoof ek al ûntdutsen hat. Se sjocht fansels hoe't ik de doar der mei de bile út huft ha. Hiel foarsichtich draait Luertske it boppelichem om. In skoft hâldt se it each op 'e muorre, dêr't brune spoaren fan teiwetter oer it tefretten behang rinne, as rivieren oer in lânkaart. Hinke sjocht hoe't har de noasters wiidút stean geane. Se snúft foarsichtich, lykas in hûn, mei lytse skokjes. De lucht stiet har hjir net oan, tinkt Hinke. It stjonkt har yn 'e noas. De fochtige geur ûnder de grûn wei; it rûkt moassich. De noasters fan Luertske trilje hûnich. Der leit ferachting yn har grutte fiske-eagen. Se rûkt de miichruften, de lucht fan poppen priket har yn 'e noas.

[p. 258]

At Luertske in pûde mei droege appeltsjes út it taske kriget, en dy plechtich op 'e tafel leit, komt der wat yn opstân by Hinke. Se wol it net. It is genede. It is goederjouskens. Miskien komme se wol fan Lútsen. Lútsen kriget alles fan 'e moffen. Hy sleept alles mei nei hûs, sizze de minsken. Elk sjocht him tôgjen.

‘Ik wol it net,’ seit se. ‘Ik wol neat ha.’

Luertske sjocht har ferheard oan en seit ‘It is foar de poppen. Do kinst wol wat brûke. Sa rûm silst it net ha.’

Hinke skodhollet ferheftich. ‘Nee, nee,’ seit se.

‘It moat net mâlder,’ kraait Luertske. Se is dúdlik yn 'e wjuk sketten. Se rattelt mei de hân yn it taske, as wol se der noch mear út pakke. It knistert.

‘Ik hoech neat. Ik ha alles.’

Luertske glimket fyntsjes, mar tinkt by har sels. Earme skiter.

‘Ik ha se sels droege. It wiene sokke fleurige readwankjes. It jout gjin ferplichtingen. Ik kin dochs net mei lege hannen oankomme,’ seit Luertske en der ljochtet in lichte ferûntweardiging yn har eagen.

Hinke is bang foar Luertske. Har gesicht liket op dat fan Lútsen. Se is bang foar dy grutte skerpe noas. De fealwite wangen en de hege bleke foarholle. Se sjocht Lútsen foar har, doe't er dêr op itselde plak siet. No komt Luertske om de boel hjir troch it gat te sjen. Se wol witte hoe't it mei Former is. It is har earne om te rêden. It gewear, miskien. Miskien hat Lútsen har wol stjoerd en komt se te freegjen wêr't it gewear keard is.

Luertske glimket begripend en guodlik, as wol se Hinke gerêst stelle. Har wilige fingers reitsje de pûde nochris oan. It papier knistert as se de jefte fierder oer de tafel skoot.

‘It binne reade kalwyntsjes,’ seit Luertske.

De appeltsjes geurje. Se suverje de lucht. Luertske glimket alderbeminlikst en leaf. De appeltsjes ferdriuwe de stank. Se prykje sachtsoer yn 'e noasters.

‘Dy appeltsjes, dêr rint jin it wetter fan om 'e tosken,’ seit se, en dêrby slokt se demonstratyf.

Luertske skokt yn har hâlding as Hinke har sûnder omwegen freget ‘Hoe is it mei Lútsen?’

Der folget in stilte. Luertske sjocht foardel, as hie Hinke har mei dy fraach sear dien. Der tripket in mûs oer de souder. Bûten jeie wolkeskaden oer it deade lânskip. Under de waarme pannen geane de fûgels tekear. De beide froulju sitte mar wat yn it healtsjuster ferkleefd en tinke

[p. 259]

nei. Pas as Hinke har oansjocht, skodhollet Luertske ûnwillich, as wegert se de bycht, dy't Hinke har ôffreget. Luertske siket ferlegen mei har hannen yn 'e skurte. Mei it beknypte bûsdoekje dipt se de eachhoeken. Har holle ljochtet op as in masker.

‘Hy hat hjir west om Former,’ seit Hinke. It klinkt as in oanklacht.

Luertske skodhollet noch feller, as wol se har earne tsjin fersette. Se skokt ûnbegripend mei de skouders, snokt en dipt de noas.

‘It is ús bern,’ begjint Luertske. ‘Wy soene it allegear sa graach oars sjoen ha, mar wy ha it sels net yn 'e hân. Hy is âld genôch om syn dingen te dwaan. Wy bliuwe freegjende foar him. Wy moatte it út hannen jaan. Hy hat in goed ferstân meikrige. En wat ha wy der wat by opset, om de jonge in goede takomst te jaan. Dat er sa te pal komme moast. Ik leau, hy sjocht it no sels ek wol yn. Mar der is gjin werom. Hy is de lêste tiid sa koart en swijsum. Der giet in soad yn him om. It is net dat er hurd is, sa hawwe him hurd makke. Yn 'e grûn is it in goede jonge. Te goed foar dizze wrâld. Hy is der net tsjin opwoeksen. No hat er him ferslingere oan dat fanke fan Tangerman. Altyd mei de moffen omslaan. Dat rint speak. Dat fanke hâldt har net by ien. Fanke, wat hie ik graach wollen dat jimme elkoar krigen hiene. Do hiest him faaks yn it spoar hâlde kinnen. Der sit in goede kop op, mar hy is gjin trochsetter. Dat hat er fan 'e Idsardi's. Hy moat it ek net maklik ha. It is in bern fan ús âlderdom. Doe de minne tiid der oerhinne. Ynienen gjin nocht mear oan learen. Hy seach it net yn. Hy woe it net ynsjen. Doe rekke er op in dwylspoar. Dan dit, dan dat. Hy koe it nearne fine. De raarste putsjes hat er by d' ein hân. Do witst sels wol, hoe't er der yn de krisisjierren troch brûske is. Moat it jin dan ferwûnderje, dat er foar de ferliedingen fan 'e wrâld besweken is? It gyng fan kwea ta erger. It docht ús sa sear op ús âlde dei sjen te moatten dat er ferkearde wegen keazen hat. Wy lije der ûnder. Net in dei dat it by ús wei is. Nachts lizze wy der wekker om, en freegje ús ôf hoe't it mei him komme moat. Wy wolle him behâlde. It is ús iennichste. Wy ha alles te ferliezen. Wy hâlde fan de jonge mei al syn lek en brek. By alles wat er de minsken en ús oandien hat, bliuwt it ús bern. Dat skuort net út. Fanke, ik gûl der sa faak om. Guon sjogge ús der op oan. Elk skoudert ús. Wat moat ik dan faak oan dy tinke. As jimme elkoar behâlden hiene. Miskien wie dan alles safolle oars rûn. It iennichste wat wy foar him dwaan kinne, is freegjende bliuwe. Him oan de Heare opdrage, al den dei.’

Hinke knikt koel op dy wurden fan Luertske. As Luertske oerein giet, rikt Hinke har de pûde mei appeltsjes oan en seit

[p. 260]

‘Hjir binne jo kalwyntsjes.’

Ferbouwereare rint Luertske de keamer út. Dan steane se bûten mei in glimp fan sinneljocht. Luertske docht de appeltsjes beskamme yn 'e tas en rint dan mei fûle stappen nei de fyts. Se stapt net op, mar rint njonken de Gazelle oer it smelle paad njonken de feart. De loft berint. Der hinget in snoekgrauwe bank yn it westen. It wurdt kâld. De wyn strykt tsjûke ribben yn it wetter. It deade reid bevet. By Brúnjes' hoeke nimt se it jaachpaad. Se doar net wer troch de buorren.

Yn 'e gong stiet Hinke foar it finster har nei te sjen. Even sjocht se har wrakseljen op it heechhout tusken de hiemen. Wat beweecht dat minske, om dêr lâns? freget Hinke har ôf. Wa giet sa'n paad del mei de fyts. At se Luertske in skoft op it hout stean sjocht te bekommen, heart se wer it kliemen en kleien oer Lútsen. Sa hat it altyd west. In bedoarne, nuete pop hat se der fan makke. Hy is syn heechhertich memke ta de kop út snien.

Dan hellet Hinke de twilling yn 'e hûs. Luertske hat har poppen noch net ienris sjoen. En dat spyt har neat. Mar wilens Hinke de beide berntsjes koezet, kriget se dochs begrutsjen mei Luertske. Sij mar ien, en dy sa.