De noodzaak van het overbodige

26

Smeltende vleugels

De eeuwige jaloezie van God en goden wanneer de mens gelijk aan hen wil worden, ervan uitgaande dat hij daartoe alles in zich heeft. Zie Genesis en andere mythen.

Maar het is natuurlijk niet de angst en de jaloezie van de - door de mens bedachte - goden zelf, maar die van de mythologiserende mens zelf en dan vooral van de sjamanen en de priesters.

Vanwaar die voorbarige angst? Is het angst voor verbeelding, die als ‘hoogmoed’ wordt benoemd, verbeelding die geen grenzen kent? Is het angst voor verongelukking onderweg, het neerstorten vanuit duizelingwekkende droomhoogte, omdat op het laatste moment de moed het begeeft en de wassen vleugels smelten? (Droomhoogte is duizelingwekkend.)

Of spelen ook de angst en de jaloezie van de sjamaan en priester opnieuw een rol, bevreesd als ze zijn dat de hoogvliegende mens hen niet meer nodig zal hebben en hun kaste voor overbodig zal verklaren? Tenslotte hebben goden geen priesters nodig, alleen de zwakke, angstige aardbewoner heeft dit. Priesters zijn zich dit heel goed bewust, evenals dominees, zoals kunstenaars zich realiseren dat zij overbodig zullen zijn wanneer iedereen kunst gaat maken, al is het maar onvolmaakte of vooral onvolmaakte!

Wie zelf niet dichter de zon kan naderen laat de vleugels van

[p. 55]

anderen smelten en suggereert zelfbestraffing, hoogmoedigheid, doldriestheid. De beloning die zij de falende in het vooruitzicht stellen is troost, geborgenheid, gemeenschap en dat is een schrale troost.

Dat de mens - vooral de man? - altijd heeft willen vliegen of zweven komt niet voort uit het feit dat onze species vroeger gevlogen heeft, we hebben gezwommen, wat overigens een andere vorm van zweven is, en daarna werden we allemaal gewiegd in vliezen, vruchtwater, later in moederarmen; misschien is het daardoor dat we - vooral mannen? - in onze dromen vliegen, een vliegen dat niet zelden overgaat in hoogvliegen, wat weer gepaard gaat met angstgevoelens voor te grote hoogte of een complete opheffing van de zwaartekracht.

Wat de oorzaak ook mag zijn, het heeft in ieder geval veel minder met seks en erotiek te maken dan Freud wilde doen geloven; zweven symboliseert waarschijnlijk bovenal hoge verwachtingen, opgewektheid, bevlogen vooruitzichten, avontuurlijkheid. Volgens een psychiater vliegen en zweven alle mannen in hun dromen, behalve zij die het beroepshalve doen.

Dat grote droomhoogte angst inboezemt is normaal; hoog boven de aarde verkeren schept de mogelijkheid diep te vallen of zo ver de ruimte in te schieten dat terugkeer onmogelijk is.

Een enkele maal heb ik gedroomd van mysterieuze ruimtereizen waarin ik door het heelal zweefde, heel reëel, heel visueel, in vrije val. Het was prachtig, fascinerend en onvoorstelbaar werkelijk, maar altijd waren er de angstgevoelens die het karakter hadden van doodsangst, hiernamaalsgevoelens: het was mijn ruimtelijk einde, een vorm van spiritueel uittreden, die overigens verschilde van de door panische angst begeleide echte uittredingen of half-uittredingen die ik een keer of drie in mijn leven tijdens de slaap gehad heb en waarbij ik eenmaal mijzelf slapend zag liggen.

Te hoog vliegen kan ook een vorm van dood betekenen, van

[p. 56]

versterven. Vandaar toch misschien ook onze natuurlijke angst ervoor, die zijn neerslag vindt in mythes. Hoewel - de heimelijke wens te vliegen is altijd sterker en handhaaft zich tegen alle angst en priesterlijke beleringen in, in nachtdroom en dagdroom en in de literaire verbeelding. Als het moet denken we ons een koele zon in een heelal van 38 °C.

*

Zich bewust worden van zijn atomen. (Een verschrikking?)

Het bestaan & krioelen ervan, de spanning tussen het onnoemelijk aantal deeltjes, niet van ieder deeltje afzonderlijk - dat is onmogelijk? - maar wel van het idee van ieder deeltje afzonderlijk. Zo ervaar ik soms alle afzonderlijke deeltjes en alle woorden tezamen of het zeer reële idee van alle afzonderlijke deeltjes en woorden tezamen en het is geen verschrikking. Eerder ervaar ik het als normaal, als de normale materie en woordmaterie waaruit ik besta.

De tijd dat ik mijn materie niet bewust ben heb ik soms wel een gevoel van materie en woordmaterie: ik weet dat ze er is, dat ik eruit besta en ik teer erop, en dat is in de meeste gevallen voldoende of zelfs rustgevend, zo niet vitaliserend. Het is zoiets als een heel boek in je hoofd oproepen als je aan de titel denkt, bijvoorbeeld Madame Bovary. En hetzelfde geldt voor een muziekstuk: je herinnert je niet alle onderdelen & details, maar een soort totaalbewustzijn van boek en muziekstuk is er.

Gebruik ik een aantal cellen en een aantal woorden bewuster, dan is er tegelijk het bewustzijn van andere, een enkele maal het mystieke gevoel van álle andere, zoals sommige mensen de hele mensheid in zich ervaren. In andere gevallen is er een gevoel van verlies: een idee, een denk-beeld heeft zich gerealiseerd ten koste van een grotere bewustzijnstotaliteit.