De noodzaak van het overbodige

134

In de evolutie heeft het toeval zowel op macro- als microniveau een beslissende rol gespeeld en dit doet het nog. Voor velen hangt toeval samen met noodlot of wordt als noodlot ervaren.

[p. 237]

Dit kan een bedrukkende gedachte zijn. Anderzijds kan toeval juist bevrijdend werken: men, iets is niet altijd onderworpen aan wetten en wetmatigheden, zinvolheid kan ondergaan worden als dwang of verworden zijn tot vanzelfsprekendheid, gedachteloze gewoonte.

Maar dan weer: ook toeval kent zijn wetmatigheden, zij het soms uitgestelde of, in zijn individuele uitwerking, niet precies voorspelbare. Toeval bezit een raadselachtige, volstrekt onverklaarbare verevenende tendens, zoals de natuur een streven naar het gemiddelde kent. Daarom kan een uitkomst, bijvoorbeeld bij het kansspel en de Wet der Grote Getallen, voorzien worden, maar waaróm dat zo is en waarom die verevening plaatsvindt, is nog steeds een raadsel, evenals het feit dat deze soms in clusters geschiedt. Toeval kent dus eveneens structurering, maar voor de eenling meestal alleen achteraf te constateren binnen het totaalgebeuren. Het maakt daar deel van uit.

En met dit achteraf bepaalde, voor onszelf onvoorziene, toeval moeten we blijvend leven, als een geluk-bij-een-ongeluk.

*

Placebo

Ook het complexe wordt meer en meer als (eenvoudige) eenheid ervaren, gestold weten als een bevroren stromende rivier, bevroren dialectiek.

Er is geen totaaldialectiek meer, ieder onderdeel, ieder onderwerp interfereert zo lang mogelijk met zichzelf binnen een soort halfbewustzijn, tot het in de vorm van een uitspraak, stelling of monoloog doorstoot en naar buiten treedt in de volle bewustzijnsrealiteit, waar het zich als een denkmolecule aan andere uitgedialogiseerde, uitgeprocedeerde monaden hecht of vrij blijft rondzweven in de bewustzijnsruimte tot de

[p. 238]

energie door zelfoxidatie er geheel aan onttrokken is. En.zo. voort.

We zijn onze eigen placebo geworden. En wat het oorspronkelijke ik was weten wij niet meer. Placebo ego.

*

Symmetrie-asymmetrie

De natuur heeft een voorkeur voor symmetrie, ook op kosmische schaal en schijnt er volgens de nieuwste inzichten zelf energie aan te ontlenen. Evolutionair-biologisch gezien gaat de voorkeur uit naar een mooie symmetrisch gebouwde partner, waaraan geen afwijkingen waar te nemen zijn en die daarom geschikt wordt bevonden voor voortplanting.

Maar zo gauw er cultuur in het spel is zal, om de aandacht te trekken en om langer te blijven boeien, de dynamiek van het asymmetrische gaan meespelen; asymmetrie in de vorm dynamiseert, wat bijvoorbeeld het principe is bij de Japanse bloemschikkunst; dit bepaalt onder andere ook de werking van de diagonaal in de schilderkunst, van de syncope in de muziek, het aanbrengen van mouches van allerlei aard in de portretkunst en het leggen van onverwachte accenten in het algemeen. Perfecte symmetrie gaat snel vervelen, je raakt er - zoals onder meer bij de werkelijk zeer fraaie kleurenfoto's van fractalen - snel op uitgekeken. Kunst werkt bij de gratie van onregelmatigheden, onverwachtheden, accenten, raadselachtigheid, waaronder soms ook de raadselachtigheid van een onverklaarbare klaarheid.