Elbrich

[p. 47]

VII

Doe't wy inoar dy oare tiisdeitemiddeis op it ôfsprutsen plak troffen, siet de tapkeamer fol boeren en keaplju. Dy hiene nei de merk west en pleisteren noch in toarn, ear't se de reis nei hûs ta oannamen.

Hartman hie in aparte keamer besprutsen, dêr't wy it gelach ha soene. Dy lei efter, by in treppen op. Wy wiene achtesom: behalven Hartman en ik wiene der Bolema, de advokaat, Jonge Lou Donia, Teake Walta, Doeke Wiarda, Ealse Jongema en Feike Piersma.

Ik kin nea beskriuwe, hoe'n nuver gearsit dat west hat. Hartman hie grif miend, dat syn âlde maten der allegear likefolle mei ynnommen wêze soene, dat se him ris wer seagen. Hy ûntfong har gol en blier en hat grif tocht, in middei de lêsten fan syn ballingsbestean ferjitte te kinnen en wer ris in gewoane Fryske jonker te wêzen yn it selskip fan 'e freonen. Mar dat slagge net: de geus stie tusken him en somliken fan ús en it bleau in stive boel. Dat stiek Hartman, fernaam ik, mar hy woe it him net skine litte.

Hy beart dat er tige fleurich is en lit de maten mar bier foarsette, it iene kanfol nei it oare. Mûlk komt it gau wat by, tinkt er grif, en komt der wat fleur yn 't spul. En it is sa, de geasten komme ridlik gau wat los. De measten kinne oars gâns bier hawwe, mar hja drinke it no te hurd, wol 'k leauwe. Der wurdt no teminsten lake, mar it stiet my net oan. Dat leit him meast oan Feike Piersma. Feike Piersma hat altyd in lompe flegel west en hy is net folle feroare, al is er no hast mearderjierrich. Ik hie it Hartman

[p. 48]

ek ôfret om Feike derby te noegjen, mar hy hie derop stien. Hie it better net dwaan kinnen. Hy wier ek te partijich om him samar trakteare te litten fan in geus.

Sa net, hy drinkt likefolle as de oaren, benammen net minder. Mar as er gâns bier op hat, wurdt er lêbich. Op de skinker fan dat bier fansels. En in pear fan 'e oaren, dy't earst de pipen yn 'e sek hâlden hawwe by de balling, om't dy har âld skoallekammeraat is, dy gnyskje no om Feike syn lêbjen op in manear, dy't Hartman nytgje moat en ús de middei ek bedjert.

Mar Hartman bedimmet him en hy lit mar opdisse, iten en drinken. En Feike yt en drinkt, mar it sin wurdt der net oars fan. Hy lêbet troch, Hartman lykwols beslacht it noch mei de gek, as hy der teminsten azem op jout. Mar as Feike ornearret, dat de geuzerije nochal wat op liket te smiten, oan Hartman te sjen, dy't it mar breed hingje lit, en freget oft der net sokssawat is, dat men dwaan kin sûnder geus te wurden, om't hy ek wolris sa mei 't jild struie wol, dan hat Hartman syn nocht en hy antwurdet, dat er alles net sizze kin, mar dit wol, dat it neat foar Feike is, om't der gâns moed en omtinken en warberens by te pas komt. Hy riedt Feike teminsten oan om oare wegen te siikjen; der binne folle makliker. It fertsjinnet bygelyks noch folle better, as men op elk sizzen mar ‘Ja mefrou!’ antwurdet; dan bringt men it grif fierder as mei geuzerije, dan komt men by de Kening sels oan 't hôf en men kriget jild, en jachtrjochten en gouden spoaren deropta.

No hat Hartman de temûke gnyskers en de lûde lakers op syn hân. Elk wit op wa't dit slacht. Op Joachim Hopper, dy't der bekend om stiet, dat er de lânfâdesse altyd alles meistimde en dêrom de bynamme fan ‘Ja mefrou’ krige hat. Feike Piersma is famylje fan Hopper en hy giet nearne sa grut op as op de sibskip mei de riedsman fan 'e Kening.

De prip is rekke en Feike hat der neat op werom. Efter seis bierpotten wurdt daverjend lake en hy sit mei in reade kop in set te stymjen. Hy hat no gjin ynfloed mear op 'e gnyskers, en de trekken fan Hartman syn eal, mar ferbiten antlit ûntspanne har

[p. 49]

wat. Hy belibbet no dochs eat fan itjinge, dêr't er nei ferlange hat: in fleurich gearsit fan âlde freonen. Mar it bliuwt in frjemd gelach, rûzich, ropperich en alle hollen binne gleon en read wurden.

Dan komme de dobbelstiennen op 'e tafel. Fansels, safolle jonkers byinoar, hoe soe der dan net dobbele wurde, elk hat syn eigen stiennen wol by him. It spyljen giet oan en Hartman hat heech ynset. Hy hat no it gelok foargoed mei, der is gjinien dy't sokke hege eagen opsmyt as hy, hyltyd wint er. Feike Piersma hat syn pil mei bier en jitris bier ferspield, men kin net oars sizze, of hy hat, sêft sprutsen, in sneedsje yn 't ear. Mar ûnbekwaam is er net, in fleurige of ek mar noflike drank hat er lykwols net oer him. Dat wurdt der ek beliven net better op, as er mei oan 't spyljen rekket. Want sa gelokkich as Hartman is, sa ûnfertúnlik is hy. En it lycht der net om mei dy hege ynsetten. En wy oaren hawwe gjin begrutsjen mei him en wriuwe it him ek noch om 'e noas. Allinne Hartman seit neat, dy strykt mei in strak gesicht syn winst op. Dit is no de middei, dêr't er sa lang nei útsjoen hat. Ien lêbige Feike Piersma hat him dy al foar 't grutste part bedoarn.

Dan bart it, as Hartman wer hege eagen smyt, dat ien fan syn dobbelstiennen fier de tafel oer rôlet, flak foar Feike. Feike is sa dronken noch net, of hy kriget de stien op en hellet ek de oare oan. As de oaren ferheard nei him sjogge, befielt en begnúft er oerstadich Hartman syn stiennen.

‘Wat moat dat?’ freget Hartman lilk.

‘Dat moat,’ jout er werom, ‘dat ik no begryp, hoe't men yn 't spyljen gelok hawwe kin. Dan slipet men fan ien side de kanten rûnder. Jim hoege net te freegjen hokfoar side.’

‘Dat silst weromnimme, op slach,’ spat Hartman op.

‘Sa kin men wol royaal wêze,’ húnt de oare. ‘Wat mear bier der dronken wurdt, wat minder de lju fernimme. En wat de iene hân útjout, dat bart de oare wol wer yn.’

‘Dus, dû seist dat ik in falske spylder bin?’ freget Hartman, wyt fan lilkens.

[p. 50]

‘Ik sis, dat dizze dobbelstiennen beslipe binne.’

Hartman slacht de hân oan syn ponjert.

‘Hartman!’ warskôget in lûd.

‘Ast net dronken wiest, dan soe ik it dy mei de ponjert wysmeitsje, dat ik in falske spylder bin,’ seit Hartman ferachtlik. ‘No sil ik mar rekkenje, datst net witst, watst seist.’

‘Dat wit ik blinderse goed, dû falske smjunt. Mar dû hoechst net te mienen, dat ik bang fan dy bin.’

En ear't wy it keare kinne, hat er syn opstekker al yn 'e hân, en ear't wy dertusken kinne, fljocht er al op Hartman yn, dy't noch krekt mei syn ponjert pareare kin. It giet op 'en fjochtsjen. Feike slacht sa ferwoest om him hinne, dat gjinien fan uzes kin him benei komme. Hartman docht ynearsten net folle oars as de slaggen ôfkeare, syn gesicht is spierwyt. Mei't Feike opkringt en him yn 't nau bringt, moat er wol better fan him ôfslaan. De oaren begjinne ek om te skaaien, mar de measten hawwe tefolle bier hân om se faninoar krije te kinnen. It wurdt wat langer wat grutter tumult; dat rommelt en fjochtet de keamer oer, en slacht en hout en stjit, it is in wûnder, dat der noch gjin deaden kommen binne. Hartman en Feike hawwe elk al in pear smeten krige, mar it binne mar fleiswûnen en se fjochtsje der like fûl om troch.

In bierpôt, dy't oer de grûn rôle is, leit tusken har yn. Feike hat in sprong foarút makke, in hou dien, dy't ôfward wurdt en springt wer tebek. Ik tink: ‘dy bierkanne moat dêrwei, aanst komt ien fan beiden deroer te fallen,’ en sil de kanne der hurd efkes weiskoppe. Krekt op dat stuit docht Hartman in sprong foarút en stroffelt oer myn skonk. Hy falt net daalk mar fljocht noch omtrint in pear trêd foarút, hast oan Feike ta. Sa ploft er foaroer. Syn rjochterearm mei de ponjert is dûbeldgear teard, hy kriget syn eigen wapen yn 't boarst.

Dêr lei er. Foar dea, like ús ta yn 'e skimerjûn. It kerèl hie op slach in ein nommen, wy wiene allegear nochteren. Bolema loek him foarsichtich de ponjert út it boarst, it bloed begûn hurder te floeien. Hy libbe noch. Bolema besocht it measte blieden te stimpen. De kastlein, dy't al op it gestommel ôfkommen wie, waard

[p. 51]

útstjoerd om in sirurgyn. Hy mocht net fan it gefal fierder prate. De sirurgyn kaam en behannele de boarstwûne en ek de oare blessearingen. Bolema en ik leine stil oer, wat der fierder barre moast. Doe't de sirurgyn ferklearre, dat Hartman it libben der faaks noch wol ôfrêde koe, kaam it ús foar, dat der oars noch grutter gefaren foar him wankten. Dat doe't de sirurgyn fuortgien wie, lei Bolema it allegearre hurd op, om perfoarst stil te hâlden, wat hjir foarf allen wie. Hy makke se der bang mei, dat it noedlik foar har wurde koe, wannear't it útkaam, dat se omgong hân hiene mei in geus. Wy lieten it foarkomme, dat Hartman hjir yn it weardshûs bliuwe soe. De oaren setten no ridlik gau ôf. Doe't Bolema en ik allinne mei him wiene, krigen wy út Hartman, wêr't er hjir yn 'e stêd tahâlde. Bolema en ik glimken efkes tsjininoar, hoe mâl it der ek by stie: it wie in hûs tichte by de stedsmuorre, dêr wennen lju mei in pear dochters, dat ljidskes wiene. Hawar, it hûs stie apart, dat wie in foarnaam ding.

Bolema hie Hartman syn jildpong opfiske en rekkene mei de kastlein, dy't al bang wie, dat er syn gelach net betelle krije soe. Hy skerpe him yn om de saak ek stil te hâlden yn syn eigen belang, om de namme fan it weardshûs. De kastlein kaam net te witten, wa't Hartman wie.

Doe't it tsjuster wie, brochten wy dy oer nei syn kertier en bewissen ús, dat er der alteast goed bêde waard.