Elbrich

[p. 145]

II

‘God skoep de see, mar de Fries it lân’. It heart al te heechmoedich en set God en de Fries samar as skeppers neistinoar. En kin men it grutmachtich wêzenjen fan himel en ierde en al de eleminten en krêften fergelykje mei it lytse minskegepiel op in pear pôlen klaai, dy't hjir boppedat earst troch it weldich wikseljen fan 'e tijen delslike binne? Wis, it heart grutsk, mar it set tagelyk de dingen yn in ferbân, dat men der nederich ûnder wurdt. De Fries boude terpen, hy lei diken oan en stelde it wize rjocht, dat elk syn plicht witte soe yn it ûnderhâlden. It is in treflik wurk, it mei in skepping hjitte, mar God blaast en it giet teneate. Mear as twa ieuwen binne foarbygien, mar noch is der ûnthâld fan 'e Marcellusfloed. Stikken fan Fryslân binne ferswolge, de Fries hoecht him as skepper neat te ferbylden.

En wêr is de ienriedigens fan 'e Friezen bleaun, sa't dy yn 't ferline altyd ta utering kommen is by it dykjen? De hiele ieu lâns is der al tsierd en prosedearre. Elk mient, dat hy tefolle dwaan of opbringe moat ta it ûnderhâld fan 'e seediken. De Friezen kinne der sels net mear útkomme. De frjemde steedhâlder moat trochtaaste en it Hôf moat yn fyftjinhûndert en trijeëntritich by it Grut Arbitramint útmeitsje hoe't de lêsten droegen wurde sille. En noch is it net slimmernôch. Nije skelen komme op, helte heisliker. Yn Westergoa giet it alhiel mâl tusken de fiif gritenijen bûten en binnen de slachtedyk, dy't mei de stêden Harns en Frjentsjer stean moatte foar de seedyk fan it Bildt ôf oant Makkum ta. It rint op in proses út, yn fyftjinhûndert en sechstich. Hja pleitsje tsien

[p. 146]

jier lang en de diken sels, dy't har dochs allegear mei-inoar befeiligje moatte, wurde fersleauke, jierren en jierren lang.

Hoe wol dat komme, hoe wol dat nochris komme? De gefolgen haw ik sels sjoen. Nei de grutte floed fan santich hawwe der noch twa nije grutte oerstreamingen west. It lân leit hjir amper foar ebbe en floed. Dat is de grutske Fries dy't it lân skoep, de frije Fries dy't sels it dykrjocht stelde.

Nei de Allerheljenfloed hie der daalk oanpakt wurde moatten, mar doe briek der mear deilisskip út as ea. It hiele jiers fan ienensantich wie der mar neat bard. De hearen fan it Hôf skôgje yn maart de dyk al en beslute om earst de gatten tichtsje te litten dêr't de floed alle dagen trochrint. As de Steaten fan alle goaen wegerje te beteljen, gebiedt de steedhâlder, dat de diken dan earst mar neffens de âlde manear tichte wurde moatte. Mar it draait amper op reboelje út. Dy fan Menameradiel en fan Minnertsgea hawwe har al losmakke fan it âlde ferbân fan 'e bûtendyksters en binne al op eigen ban en boet oan it dykopmeitsjen. De riedsleden fan it Hôf, dy't foar it oanbesteegjen fan it wurk kommitearre binne, reizgje nei Dykshoek, mar de oanbesteging kin net ienris trochgean, sa'n skeel is der. Steedhâlder en Rie jouwe befel, dat nimmen op eigen gelegenheid oan 'e dyk arbeidzje mei. Der moat earst oarder op saken komme en jild op it kleed. Alva beskikt, dat hiele Fryslân bydrage moat. Fjirtichtûzen gûne moatte der komme. It is eins noch te min, mar de Steaten lizze der wer tsjinyn en stjoere sels folmachten nei Brussel. It gyng ek dwers tsjin de rjochten fan 'e lannen yn. Der mochten har gjin lêsten oplein wurde as hja der sels net yn bewilligen. Hja hiene grut gelyk, jawisse, mar it lân lei foar de sâlte see.

Alva joech yn safier ta, dat er de saak opstelde en in krekter ûndersiik en de beslissing opdroech oan de steedhâlder mei twa rieden út Utert, twa út Hollân en twa dykgreven út Seelân. O grutske Fries, wat moatstû dy djip skamje!

En noch bart der neat. De Greve Van Megen, de steedhâlder, komt it oare jier jannewaris te ferstjerren en de saak is jitte like fier. Mar dan wurdt kolonel Robles yn maart troch Kenings Rie te Brussel oan 't haad fan 'e kommisje set, dy't de skelen oer it

[p. 147]

dykjen besljochtsje moat. De binnendyksters en de bûtendyksters sjogge der ek beide nei út, want it kin sa net langer. Hja hawwe yntiid al oanfrege om dat jiers sels mar de skansearre ierd-, reid-, rys- en wierwurken opmeitsje te meien troch de ûnderhâldplichtigen op te roppen. Robles makket avensaasje; hy komt de oare moanne al mei syn húshâlding nei Ljouwert. Fansels nimt er in binde Walen mei. De skiedsrjochters dy't him bystean moatte binne no twa dykgreven út Hollân en Seelân, Van Roon en Oistendorp. Hja húsmanje te Ljouwert allegearre op it blokhûs. No sil it wêze, mar de opstân komt dertusken en dêr kriget Robles de hannen oan fol. No fjochtsje yn Fryslân de geuzen tsjin dy fan 'e Kening, faak Friezen tsjin Friezen, en it lân leit noch altyd foar ebbe en floed. As der dy simmers in oerstreaming kommen hie lykas dy fan in jier letter, dan hiene hja meiinoar as mûzen fersûpe kinnen.

Sadree't de opstannelingen út Fryslân ferdreaun binne dy hjerstmis, wurde de partijen wer oproppen; it hinget deryn, mar de trijeëntweintichste septimber sizze binnen- en bûtendyksters dochs beide ta, dat hja har dellizze sille by de útspraak fan 'e skiedsrjochters, hoe't dy dan ek falle mei. No sil it dan dochs wol ringen ta in útdragene saak komme, soe men sa sizze en dan kin yn 'e maitiid fan trijeënsantich it wurk sels begjinne. Mar wer komt der opkear: Robles wurdt nei Hollân roppen foar it belis fan 'e stêd Haarlem, dy't de opstannelingen mar net oerjaan wolle.

It duorret oant begjin augustus ear't er weromkomt, mar dan wurdt der gjin tiid mear fergriemd: de sande fan dy eigenste moanne folget de útspraak. It komt yn haadsaak hjir op del, dat it ûnderhâld fan 'e dyk tusken Dykshoek en Makkum yn twa gelikense einen ferdield wurdt. De bûtendyksters sille it stik súd fan Harns ûnderhâlde moatte en de binnendyksters wat der noard fan leit. Robles en it Hôf begjinne no te driuwen; der moat foar de winter noch wat fan op 'e hispel komme. It opmeitsjen op 'e âlde foet ferline jier is mar in bytsje mear as neat wurden, mei't de reboelje der ynfoel. De slimste gatten moatte noch ticht, foar't de hjerststoarmen komme. Mar de natuer is wif, de stoarm en dêrmei de oerstreaming kamen al yn augustus.