Elbrich

[p. 158]

V

It hat noch net ienris sa hiel ienfâldich west om my yn in spylman te feroarjen. Ik koe it nimmen fan tefoaren fertelle. Myn folk haw ik oars net meidield as dat ik in tocht nei it suden dwaan moast en my oer it doel net útlitte koe. Ek letter haw ik har nea ferteld, wat myn reis west hat. Ik hie sels soarge foar myn habyt (dat yn gjin gefal nij wêze mocht fansels) en dêrmei bin ik op in stille dei yn it begjin fan septimber nei Hemmemastins te Berltsum tein. Want aldergeloks hie Robles my in útgongspunt opjûn, net te fier ôf fan dat diel fan 'e kust, dêr't ik myn measte neispoaringen dwaan moast. Dêr koe ik ek altyd ûntwyk fine, as dat nedich wie.

Gerland Hemmema seach my djip yn 'e eagen, doe't wy it oer myn frjemd eksploat hiene. As fielde hja it oan, dat noch wat oars my hjirta beweegde. De lêste kear, dat ik har sjoen hie, wie op 'e brulloft fan Piter Buygers. Ryp wie hja wurden, har skientme benei folmakke. Dochs koe ik my begripe, dat hja noch gjin man hie. Hoefolle fan ús eallju binne eigentlik net folle mear as rouwe swankebasten. Hja soene net oer dy kleare eagen kinne. Dy koene tefolle bedjipje. De wynbrauwen stiene sa heech en rûn, as diene hja jimmeroan fragen, dêr't sokke bruiers dochs gjin antwurd op wisten. Mar hja pasten by de suver al te kante, al te steile foarholle. As der ferstân efter dy foarholle wenne neffens de grutte dêrfan, dan wie hja net foarbyparte. De mûle stie meastentiids ek wat ynfieren en hja hie altyd hâlding. It wie in dame. Ik seach se dochs oars as foarhinne. Wat ik altyd foar wyslikens fersliten hie, wie no wysheid wurden, tocht my. Yn 'e stins hong in portret fan har.

[p. 159]

Sa hie hja der nêst in jier of acht as tige jong faam útsjoen yn 'e eagen fan master Adriaan van Cronenburg. No wie it ôfwizende, justjes prulende fan 'e mûle ferdwûn. Ik hie se nea sa fleurich en freonlik sjoen. It lette har net, sa't it like, dat der net in man foar har skepen wie. Of hie se ien of oar swiet geheim, dat in bewyske fan gutigens yn 'e eachshoeken tsjoende?

‘O Alef! Sille jo jo wer yn ien of oar dwaas aventoer bejaan?’ bearde se, mar de oare moarns wie se ier en betiid yn 'e baan om my in passend uterlik te jaan. Dizze nije Gerland Hemmema mei har alles begripende susterlike belangstelling mocht ik wol lije. Wat har sa feroare hie, bin ik neitiid gewaar wurden.

It hie my nij dien, dat krekt dr. Sicke Hemmema, Gerlands broer, no bewenner fan 'e foarâlderlike stins, troch Robles yn betrouwen nommen wie. Ommers, hie er it foarige jiers net finzen sitten? En nei't der grute waard, op lêst fan Robles sels.

Ja, dat hie in frjemd jier foar dr. Sicke west. It wie in oangenaam ferteller, dy gelearde Berltsumer ealman. Ik haw my dy jûns gjin amerij ferfeeld. It wie in man, dy't him út noch yn net mei it iepenbiere libben bemuoie woe. Dêrom hie er ek nea gjin steatsamt oannimme wollen. In foech fjirtich jier wie er al; jimmer hie er him oeral bûten witten te hâlden en noch wie er foar in rebel oansjoen en derneffens behannele.

Dat wie sa kommen. Syn heit, Hette Hemmema, hie it foarige jiers noch libbe, mar hy wie sa âld en gammel, dat hy koe dy roerje fan 'e opstân net mear hawwe. De geuzebinden hiene it Bildt ôfstreupt, faker as ien en twa kear, want der wie nôt te heljen, en Robles' Walen kamen net minder faak, mei itselde doel. De stins stie op 'e râne fan it âldlân. Hja hiene har net feilich field en dêrom wiene hja mei de sukkelige âldman nei Frjentsjer tein. Binnen de stedswallen wie minder gefaar foar oerlêst. Dat soe ek allegear wol goed beteard wêze, as de stêd net koart dêrnei nei de Prins fan Oranje oergien wie en fan gefolgen al gau fan Robles' Walen belegere west hie. De âlde Hette wie minder wurden en Sicke soe him grif net ferlitten hawwe, as driuwende famylje-affearen him net nei Grins roppen hiene. It hie like as koe der gjin mûs troch,

[p. 160]

sa goed hiene de Walen de stêd ynsletten, mar hy wie der trochhinne kommen. Hy soe mar net fertelle, hoe.

Hja koene dêr by Hemmema's folk it geheim wol fan hawwe, murk ik op. Ommers, yn it jier fjirtjinhûndert seisennjoggentich, doe't de Fetkeapers en de Grinzers Hemmemastins besingele hiene, dy't Sicke' en Gerlande beppe, Bauck Popma, mei fiifentweintich man ferdigene hiene, doe wie har âldomke Alef der ek mei trije man útbrutsen om help te heljen. Der waard wakker beard, dat ik dat sa krekt wiste, mar ik lei dertsjinyn, dat dy skiednis noch by alle Friezen bekend wie. Wy praten der noch in setsje op troch, mar Sicke fertelde my net, hoe't er út Frjentsjer slagge wie.

Hy wie nei Grins stutsen, hie dêr syn dingen dien en wie sa gau as er koe weromreizge, want it lei him sa by, dat syn heit it net lang mear meitsje soe. Te Ljouwert lykwols wie er sûnder earne euvelmoed yn te hawwen yn 'e fûke rûn. Seis wike lang hie er yn 'e finzenis sitten; doe wie er loslitten sûnder dat er in beskuldiging heard of in ferhoar ûndergien hie. Doe't er te Frjentsjer kaam, wiene de geuzen fuort, mar syn heit ek hast al oardel moanne wei. Hie er ûnbehindere syn wegen gean kinnen, dan wie er noch op 'e tiid kommen, want syn heit wie twa dagen, nei't er finzen set wie, ferstoarn. ‘It hat net sa wêze meien,’ suchte Sicke.

‘It hat sa yn 'e stjerren stien,’ liet ik my sûnder erch ûntfalle. Ik wist net, wat ik dêrmei losmakke. Sicke syn jonge frou, Ath, en Gerland glimken tsjininoar. Ik moat de goede man op syn rydhynderke holpen hawwe.

‘Lûk Alef de horoskoop ris,’ gekjage Gerland, ‘want hy soe graach ris yn 'e neiste takomst sjen wolle, dat haw ik al lang fernommen. Wannear is it jo jierdei, Alef? Jo binne grif ûnder ynfloed fan 'e planeet Venus berne. As dat sa is, rop dan moarnier by it sinneopkommen de genius Hagith mar oan. Dat is Venus' tsjinner en hy hat hearskippij oer elk frouljushert. Ja, ik wit ek wol, wat Agrippa skreaun hat.’

Mar Sicke gyng net op har toan yn:

‘De gelearde Agrippa fan Nettesheim skriuwt yn syn “Occulta Philosofia”, dat de hiele astrologia bedroch is.’

[p. 161]

‘Hy skriuwt ek wol oare dingen,’ lake Gerland. ‘Dû hast my ek wolris wat oars ferteld.’

Dr. Sicke wie net mear fan syn stik te bringen. Hy hâlde in lang wittenskiplik betooch tsjin my oer it ûnwiere fan alle foarsizzerij út 'e stân fan 'e stjerren. De beide froulju gappen alris, mar ik moat sizze, ik haw my net ferfeeld. Ik stie fersteld, hjir yn Berltsum sa'n geleard man te finen, dy't alle skriuwers wol ut 'e holle koe, mar der likegoed syn eigen betinken oer alle ding op nei hâlde. Sicke Hemmema wie as jonge fan trettjin jier al by de ferneamde Praedinius te Grins yn 'e lear gien. Hy hie studearre oan 'e hegeskoallen fan Keulen en Leuven. Yn ferskate fakken wie er thús, mar it measte lei er him út op 'e wiskunde en de medisinen. In grutte treast wiene him de wittenskippen, bekende er. Om 'e mûle fan 'e jonge frou loek it smertlik. De kundige dokter hie de measte fan har berntsjes net yn it libben hâlde kinnen. Hja wie jonger as ik, noch gjin santjin hie se west, doe't hja troud wiene, mar it lei as in skaad oer it jeuchlike fan har wêzen.

Doe begûn Sicke te ferheljen fan syn âldste broer Doeke, dêr't er sa oan hongen hie. Nêst trije jier wie er ferstoarn. Sicke liet my noch skriftueren sjen, dy't syn broer neilitten hie: Latynske fersen, mar ek oantekeningen yn ús eigen Fryske taal, dêr't ik tige niget oan hie. It skriuwen yn 'e memmetaal hiene hja yn eare hâlden op Hemmemastins. Hy late my ek by de muorren lâns, dêr't rûnom noch skilderwurk, lânkaarten en safolle oare bliken fan syn kinnen mear hongen. It moed waard de dokter jitris fol, wylst er de rom fan syn leafste broer foar my útmeat. Ja, de dea hie wol húshâlden binnen de muorren fan dizze stins, dêr't yn pake' en beppe' tiden de hiele besetting fermoarde wie, doe't er foel nei dat ferneamde belis. Allinne beppe Bauck, dy't swier gyng, wie yn it libben litten. En in kriichsfeint, dy't gau in side spek om 'e hals hongen hie en bearde, dat er ek wakker plondere, hie it der ek ôfrêden.

Sicke wie in earnstich man. Hy hie in wjeraksel yn it beweech fan 'e grutte wrâld. Dat er finzen sitten hie, wie allinne kommen, om't Robles yn 'e war west hie mei Sydts Donia, om't dy op Hemmemastate ûnder Menaam wenne. Sydts hie it ferbûn fan 'e

[p. 162]

nobilisten tekene en wie band. Hy wie destiids thúsbleaun, om't er te siik wie om ta it lân út, mar hy hie sawat tagelyk mei de Hemmema's nei Frjentsjer ûntwyk nommen. Sa wie de wrâld. Troch in fersin allinne al koe men yn it ûngelok reitsje. Mei Robles hie er ek leaver gjin gedoente, mar as lienman fan 'e Kening (it lien Nijfinne op it Bildt kaam him ta) hiene se wolris mei him te meitsjen. Robles hie blykber daalk yn 'e rekken hân, dat Sicke Hemmema oer sok ding as myn tocht it swijen wol bewarje koe. De boeken wiene meast syn omgong.

Mar Gerland glimke my oan en seach my djip yn 'e eagen. Hja en ik hiene it libben leaf en wy ferwachten it grutte lok jitte.