Elbrich

[p. 175]

VII

De oare moarns gyng alles op 'e pleats wer syn gewoane gong en dêr hoegde gjin lietsje by spile te wurden. De frjemde spylman mocht mei oanskikke by it moarnsmiel. De iene seach der alwer fris en fleurich út, in oaren wie noch skier en belutsen en joech mar wat in noartsk beskie, as him wat frege waard. Swijsum wiene se allegearre. De faam Gearte gappe en koe it suchtsjen net litte. Wat die ik hjir langer? Ik socht om in faam Elbrich en hjir koene se my dochs net wizer meitsje. Frjemd wie dat ferhaal fan dy oare faam. Wylde Willemke! Wa wit, miskien belâne ik hjoed of moarn noch wol op 'e pleats, dêr't hja húsmanne.

Ik haw dy deis de easthoek fan it Bildt bespile. It soe ientoanich wurde te ferheljen wat ik belibbe haw. Ik wit it ek net mear sa lyk. It rint yn myn ûnthâld trochinoar mei wat my bybleaun is fan 'e earste dei út myn spylmanslibben. Wer sweven de toanen fan myn fidel oer ûnderdoar nei ûnderdoar. It is in lange rige fan bliere en tsjustere gesichten, fan golle en earnige lju. Guon joegen my iten en jild, oaren smieten my stiennen efternei. Ienkear begûn in man te hunen: ‘Ik soe mar meitsje, dat ik hjirwei kaam, as ik dy wie. Do bist krekt wyld foar de lange jacht.’ - Ik frege de man, wat er dêrmei bedoelde. Ik wie dochs gjin hazze. - ‘Nee, mar aanst hâlde se hjir wer in driuwjacht op bidlers, omswintlers en oar boeveguod, en dan bist derby.’ - Sà heech sloegen se my en myn keunst hjir oan. Sa passearde ik de Bildtsyl. Ik seach it hûs der stean fan 'e eksysmaster. ‘Hier betaald men zijne koninklijke Majesteits tollen en licenten’, stie op 'e gevelstien te lêzen. Ik spile

[p. 176]

in deuntsje foar de eksysmaster sels en tanke nederich foar de gave. Eigentlik binne wy kollega's, tocht ik, beide foar de Kening syn pong yn 't spier. Mar de man draaide my heechhertich de brede rêch ta.

Ik rûn it lêste ein fan 'e Bildtdyk, doe't de sinne al in hiel ein nei de kimen sakke wie. In gesicht fier leine de griene kwelders hjir bûtendyks. Wetter wie pas hiel yn 'e fierte te sjen. Hjir wie in oarde om op 't hynder bûtendyks te riden. Ik soe it my hjir better oan tiid dwaan moatte.

Mar it dreau my no om hjirwei te kommen en ridlik gau stie ik op it punt dêr't de Bildtdyk oan 'e âlde seedyk komt. Foar my lei it âldlân. Dat wie wer gâns in oare oarde as it Bildt. Heech op in terp lei yn 'e fierte in doarp. It lêste ljocht fan 'e ûndergeande sinne joech der kleur oan. Of wie it in stedsje? Sa'n mânske toer en tsjerke riisden boppe alles út. Nee, dit moast Hallum wêze. Swiere stinzen stiene der, yn it gea ferspraat, omhinne. Dan wie dit Ferwerderadiel, dat oan myn fuotten lei! Ik fielde eat fan in foarst, dy't út syn ryk ferdreaun is en no ree stiet om it, as bidler ferklaaid, troch te swalkjen. En ik krige wer nije nocht oan myn aventoer. Gâns tichterby, in tweintich minuten rinnen ôf miskien, stie midden op 'e romte in grut gebou. It moast in kleaster wêze. Dat wie dan grif it ferneamde Mariëngaerd. En mei-iens wist ik, wêr't ik de nacht trochbringe soe. - Lykas alle swalkjend folk, tocht ik. ‘Op 'e kleasters reizgje’, neame se dat. De tiden wiene sa min, dat de measte lju koene har eigen koarsten wol bite, mar yn 'e kleasters wie meastentiids de folle houwe. Ik woe witte, hoe't it Begaerder kleasterbier smakke.

Ik sette fuortdaliks de stap, mar mei't ik nochal wat omrinne moast, hâlde it noch al in goed healoere oan, ear't ik der wie.

It wie al tige skimerich wurden. Dêr stiet it kleaster, in sletten donkere massa. Wat like it my no wer oars ta as niis út 'e fierte. En wat wie it hjir stil en ferlitten! Gjin klokje tingele, gjin muontsen trêden troch de oergroeide singel, gjin reek krinkele út 'e skoarstiens. De deadskens sloech jin oan, sûnder dat men noch krekt sizze koe wêrom. Flearmûzen fladderen ôf en oan troch it heal-

[p. 177]

tsjuster, as wiene it de iennichste libbene skepsels, dy't hjir tahâlden. In ierdkarre stie der; ien fan 'e efterste tsjillen hie him bejûn: hy rêste mei de slachter op 'e grûn. Gers en krûd wiene der oan alle kanten by opsketten; wat moast er dêr al lang stien hawwe. Ik gyng op 'e tsjoel sitten en skôge it spul ris oan. Ik hie jit gjin inkeld lûd heard en likemin in oar teken fan libben murken. As wie alles betsjoend en sliepte it in lange sliep. Wat langer oft ik it oanseach, wat minder oft ik it stie. Sa'n grut kleaster wie dochs altyd in bijekoer allyk. Ik wist wol, dat de kleasters min ofte mear ferrûnen, mar wêr't it sa optille moast fan wythearen as hjir, dêr kaam it op in pear net oan. As hie de pest hjir woede en leine alle reguliere kanunniken en al dy lekebruorren hjir dea binnen de donkere muorren.

Ik huvere. It begûn koel te lûken; it waard hurd tsjusterder oan. Ik moast dochs in ûnderdak hawwe. Swier arbeide ik my oerein en sleepte my nei de poarte. It lûd fan 'e klopper klonk hol en der kaam gjin gewach. Ik stie yn bestân om dit útstoarne spoekkleaster de rêch ta te kearen en in boer te sykjen, dy't in plakje foar de nacht foar my oerhie, mar ik liet de klopper earst jitris dreune, sa lûd as er koe. Dêr kaam ek op slach antwurd op, earne fier fuort op in oar ein fan it kleaster: it aaklik gûlen fan in lilk bist, it koe likegoed fan in wolf wêze as fan in ferskuorrende hûn, en it gyng oer yn in heas jankend geblaf, dat koart ôfbriek. It rûn my kâld oer de rêch. Ik soe my wer ôfjaan, yn 'e fêste ferbylding, dat it hjir net doogde, doe hearde ik - ik haw altyd in skerp gehoar hân - earne yn it gebou lichte flugge stappen. Dêrnei waard it wer stil en hoe't ik ek harke, ik hearde se net wer, mar efkes letter wiene der stadige, slofkjende trêden te hearren. Dy kamen hyltyd tichterby, oant immen oan 'e oare kant de poartedoar stilstean bliuwe moast. In lûkje waard iependien en in grânzgjende, seurderige stimme frege nei it boadskip.

‘In spylman, dy't ferlet hat fan in byt iten en in hinnekommen foar de nacht.’

‘Dat kin neat wurde. Dit kleaster is ûnbewenne.’

‘Nammenste mear plak foar my!’

‘Dat tochten jo mar. Hjir binne gjin bêden mear.’

[p. 178]

‘Ik bin ek wol tefreden mei in protsje hea. En wat droech brea en in slok wetter is der licht ek noch wol.’ (As ik der earst mar yn bin, tocht ik.)

‘It hea is moassich fan âlderdom en de mûzen lizze fan 'e honger dea foar de spine.’

‘Ik bin mei alles tefreden.’

‘Dat sei de man ek, doe koed er erve.’ (De stim klonk rauwer en spotsker. Gjin oangenaam lûd.)

‘Ik hie in bytsje mear barmhertichheid yn in kleaster ferwachte.’

‘Ei, ei! Alle omrinnend folk wol mar op 'e kleasters tarre. Mar jo komme der net yn.’

‘Ik moat dochs ûnderdak hawwe fannacht.’

It ljochtsje dat er by him hie waard foar it lûkje hâlden; it skynde my yn it antlit.

‘Kom, kom! Sa'n jongkeardel as jo en dan yn 'e simmer! Immen fan jo “fak” sil wolris faker ûnder de bleate loft sliepe moatte. Jo fine noch wol strie op 't lân.’

‘De grûn is noch wiet fan 'e floed. Boppedat, it is ferbean om nachts bûtendoar te wêzen. En as se jin fine, sette se jin op 'e galeien.’

‘Dat falt allegearre wat ta. En wa wit, wat ik ynlit. En dan in âldman as ik en dy allinne. Dêr kin neat fan komme.’

En it lûkje klapte wer ticht. Ear't er it ôfskoattelje koe, hie ik it lykwols alwer iepenstjitten:

‘As jo my gjin ûnderdak jaan wolle, sis my dan teminsten, wêr't ik it bêst hinne gean kin! Wêr is de pleats, dêr't Wylde Willemke wennet?’

‘Wylde Willemke?’

‘Ja, dy faam, dy't in pleats bebuorket. Hja moat hjir net fier ôf wenje. Hoe kin ik dêr it gauste komme?’

It ljochtsje kaam wer foar it lûkje. It skynde my langer yn it gesicht.

‘Ik wit net, wa't jo bedoele. Mar jo moatte dochs mar ynkomme; it wurdt nacht en jo fine oars ek net maklik ûnderdak.’

De swiere skoattels knarsten fan 't slot. In nuver âldman; earst waard men ôfstegere en dan ynienen wie it goed. Syn stim mocht

[p. 179]

ik net hearre, mar hy like ta te fallen. Wurch slofte er my foarop, de tsjustere, holle kleastergongen troch. It ljochtsje skommele mei: frjemd dûnsen grutte skaden oer de muorren. Alles wie like spoekeftich, ta de krúsgong ta. Dêr jankte dat beest wer sa aaklik. Ik rydboske. In fleurich ferbliuw wie dit net. It janken gyng wer oer yn in heech gegûl en briek koart ôf.

‘Wat foar ûndier hawwe jo dêr dochs?’

‘O, dat is myn hûn. Ja, in kwearakkert, hear! - Dy stiet syn mantsje wol, as it nedich is.’ Dit lêste kaam der hast as in driging efteroan. ‘Sa net, dat mei ek wol. In âldman as ik allinnich yn in kleaster. Poer op 'e romte. Men wit der neat fan, watfoar frjemd folk der tsjintwurdich allegear omstrúnt. It binne sokke rare tiden. Hjir is it refter, de ytseal, mar ik húsmanje almeast yn 'e koken. Dêr haw ik alles wat ik nedich bin - en dat is net safolle - fuort by de hân.’

Yn 'e koken baarnde fierder ek gjin ljocht. Op 'e hurd leine wat koallen te glimmen. De muonts wiisde my in sit en sette it ljocht sa del, dat it my meast beskynde en begûn stadich wat iten foar my ree te setten. It wie in ienfâldich miel, mar ik koe it der skoan mei dwaan. Ik hie skroei genôch nei sa'n lange dei op 'en paad west te hawwen. De muonts makke ek bier waarm op 'e hurd en geat der my en himsels in kanfol fan yn. Doe gong er ek by de tafel sitten. Ik wie benijd, hoe'n gesicht by dat grânzgjende lûd hearre soe, mar hy draaide it ljocht sa, dat de bleaker himsels beskade:

‘Ik kin dat skelle ljocht net oan 'e eagen ferneare,’ sei er. Hy huvere en loek de kape noch fierder oer de holle:

‘As men âlder wurdt, begjint men yn 'e neisimmer alwer klomsk te wurden. Aldergeloks krij ik hjir noch turf genôch út it Ryptsjerkster kapittelfean.’

Ik frege him no, hoe't it kaam, dat dit kleaster net mear bewenne waard.

‘Ik sei ommers al, dat de mûzen hjir dea foar de spine lizze.’

‘Ik miende altiten, dat de abdij ryk wie.’

‘Ja. Dêrom wiene der ek rotten om 't spek. Wy hawwe hjir no in biskop yn Fryslân...’

[p. 180]

‘Soa, soa. In hiele grouwe rôt dus. Dy sil wol wat op kinne, tink.’

‘Hast der nea fan heard, spylman?’

‘Sok ding bekroadzje wy soarte lju ús net safolle om. Wy binne al bliid, as wy in miel iten krije en in waarm sliepstee. Wat ha wy mei in biskop te meitsjen?’

‘Of bist faaks in ketter? Nee, dû sloechst niis in goed krús foar 't iten.’

Dat wie wol ynoarder, sei 'k. Oft de biskop dan it kleasterbesit samar nei him nommen hie? - Nee, dat wie tawiisd oan 'e tafel fan it kapittel fan Sint Vitus, dat no te Ljouwert ynsteld wie mei de beneaming fan 'e biskop. - Dy hearen koene dan wol wat op, tocht my. Mar it wie sneu foar de muontsen fan it kleaster.

Wêr hiene dy allegearre in hinnekommen fûn? - De njoggen âldste konvintualen wiene it bêste út. Dy wiene kanunnik wurden yn it nije Ljouwerter kapittel. In pleister op 'e wûne. De oaren hiene earne oars plak socht en hy, pater Sjaard, wie hjir allinne mar bleaun.

‘Keldermaster (oer in lege kelder) en portier en alles tagelyk. Mar in âldman as ik stelt gjin grutte easken mear oan it libben.’

Dat sei er, mar no 't ik wat better oan it neazige ljocht wend wie, seach ik, hoe't syn eagen noch fonkelen as wie it in jongkeardel. En it harke my yn 'e earen, as wiene syn wurden wrede spot.

In frjemde âld muonts wie dit.