Elbrich

[p. 194]

X

Der stie in trijepoat, dêr't Folkert wol op siet te nettebreidzjen. Dy krige ik. Foar himsels sette er in blok del, dêr't er wol barnhout op kleaude, mar hy gyng noch net sitten. Hy skarrele wat om en helle wat ûnder in heap netten en oar reau fandinne. Twa wynglêzen sette er del en mei wyn kaam er oandragen. Frjemd, dat wie no de trêde jûn al dat ik traktearre waard. De glêzen wiene kristal.

‘Spylje noch ienkear,’ sei Folkert, wylst er ynskonk.

‘Jo fioele fertelt my dingen, dy't ek djip yn mysels libje. Dingen, dy't ik wol wit, mar dêr't ik mar inkeldris sa jûntiids by sinne-ûndergong oan tink.’

Ik woe mei de fioele deselde sêft-weemoedige stimming oproppe as doe't wy tegearre op 'e seedyk stiene. Mar it slagge net alhiel; de fioele song folle skriller en weeklage folle wylder as ik bedoeld hie. Ik sette him ôf.

‘Hjir! Drink ris!’

It wie in krûdewyn fan it edelste soarte, dy't yn dit stjonkend geitestaltsje bewarre waard. Hy liet my earne oan tinke en mei-iens wist ik, dat ik justerjûn yn it kleaster krekt deselde dronken hie. It lei my op 'e tonge om de man te freegjen, hoe't er deroan kaam. Soks wie gjin Hallumer of Ferwerter bier.

Mar de wyn striek om it skuorke, as taaste er om deryn. De fiskerman rydboske.

‘Hjirsa! Wy nimme daalk noch ien. It is rûnom goed ta.’

‘Jo koene wol earne bang foar wêze.’

[p. 195]

‘Ik wit oars net, wat bang is. As ik it mei minsken of de eleminten te dwaan haw, dan sil nimmen Folkert benaud sjen. Ik stean myn man en as ik foar in goed anker lis, dan doar ik my mei myn snikje yn it holste wetter wol deljaan. Mar de geasten, de geasten... As dy komme, dan kin ik it net oan. En it hat jo ek al te pakken; ik fernaam it wol oan jo spyljen!’

‘Kom, kom! Wat is der mei dy geasten? Hoe witte jo, wanear't dy op 'en baan binne? Ja, wat binne dat eigentlik foar geasten?’

Hy seach my oan, as ferbaasde er him oer sa'n domme frage.

‘Jo hawwe dy seedamp niis opkommen sjoen. Hawwe jo doe neat merkbiten? It libbe en wâle allegear, dêr foarenoan. Ja, dan komme se, foaroan yn sa'n bank.’

‘Wa komme dan?’

‘Witte jo dat net? It binne de sielen fan dy't ferdronken en nearne opkommen binne; dy't omtoarkje tusken wetter en wyn. Of dy't op 'e sânplaten lizze. Har biente blikt yn sinne en moanne, nimmen sjocht nei har om. En mei de seedampen komme se. Wee de fiskerman, dy't dan bûten is te botstekken! Tûzen om trettjin of hy komt nea werom. En de froulju, dy't te wjirmdollen binne foar ús wân, betrekke se ek wol. En o, it binne allegear sokke geasten sûnt de grutte floed nêst trije jier. Men kin der gjin each op hâlde, safolle liken binne fuortspield; hja lizze noch rûnom fersille. As de seedamp oerkomt yn 'e úleflecht, dan geane hja mei binnendiken en hja fine gjin rêst. Wa wit, wat hjir om hûs en hear waret. Hark ris!’

Hy stiek syn glês yn ien swolch leech.

‘Spylje noch ienkear!’ easke er.

Ik die myn bêst om him mei myn klanken in blider wrâld binnen te lieden, mar it slagge my likemin as niis. Ik koe it fisjoen fan al dy deaden net kwyt wurde. Ravens skarden har it flêsk fan 'e bonken op keale sânplaten.

‘Sjogge jo wol. Sjogge jo wol! Hja sprekke al út 'e snaren. Jo hawwe der gjin macht mear oer. Wat is it oars in ynstrumint. Wat in ynstrumint!’

Hy gyng oerein.

[p. 196]

‘Ik bin der wol op klear. Of tochten jo, dat ik neat hie om se te ferdriuwen?’

Hy snoeide wer yn syn rommel om en ynienen miende ik, dat ik yn tsjerke siet: hy struide wiereek.

‘Ik bin eigentlik net paapsk mear, mar dit helpt dochs.’ Hy makke tagelyk in krúske. Doe sloech er fjoer en stiek eat yn 'e brân, dat in bedwelmjende swietrook joech.

‘Mirre!’ sei er. ‘No kinne se hjir teminsten net bankje. - Kom, wy drinke der ien op. In gewoan minske kin net mei dit folk omgean... Dy komt derby om. Ja, der binne oaren..., mar dan doocht it net..., dan komme der oare machten by te pas.’

Doe kaam my yn 't sin, wat my op Klaas Barthouts' pleats ferteld wie.

‘Hawwe jo wolris fan in faam heard, dy't nachts op in wyt hynder bûtendiken riidt? Op it Bildt woene se hawwe, hja gyng dan mei har heit of mei... in oar, dy't ik net neame sil.’

De man sloech wer in krús.

‘Willemke!’ rôp er. ‘Mar it is net wier! It is rabberij!’ No stiek ik de earen op. - Willemke, dat wie de namme. Hie de muonts my dit net út wiisd! Al wie it Elbrich net, ik woe no dochs ek graach safolle mooglik oer Wylde Willemke te witten komme. Dizze fisker koe har dus yn alle gefallen.

‘Dy faam wennet hjir tichteby, begryp ik.’

‘Haw ik dat sein?’

‘No nee, dat tocht ik samar.’

Ik woe der net te dryst op ynfreegje en ik prate der net oer, wat de muonts my sein hie. Folkert fernaam dan ek net, hoefolle belang ik derby hie om mear te witten. Hy fertelde my... itselde as wat ik op Klaas Barthouts' pleats ek al heard hie: yn 'e Hallumer omkriten moast ik har sykje, net fier fan it Muontsebildt en it Noarderleech. Nuver, dat de Mariëngaerder hofmaster dat net wist! Of wat die er my oars diskant út te stjoeren?

‘Dus dat wie mar rabberij,’ begûn ik wer. ‘Wat spitich; ik hie sa'n frommes wolris moetsje wollen. Is har heit dan net ferdronken?’

Ja, dat wie wol sa, stimde de man my ta. Hy wie omkommen

[p. 197]

by de grutte floed nêst trije jier. ‘En nimmen hat him ea wer sjoen.’ Folkert huvere. Hy seach my helpleas oan: ‘Wat liket my dat freeslik ta. Wat moat sa'n man ienlik wêze. O, as ik my der goed ynjou, dan bekrûpt it my. Men hat it drok en men hat minsken om jin hinne, jins eigen wiif en bern, en men hat se leaf. En noch fielt men jin bytiden sa iensum en ûnwennich... Wat moat sa'nien dan net útstean.

It ljocht, it hearlike, blide ljocht kin er net ferneare en yn nacht en nevel moat er omwaarûlje. Miskien hat er sa'n langst, miskien komt er ek mei de seedamp binnendiken en strúnt er troch it hôf. Hy sjocht nei, oft alles yn 'e buorkerij syn âlde gong noch giet en hy wachtet, oft er miskien ek noch in skimp fan syn dochter opheine kin. Mar hja kin gjin mienskip mei him hawwe. Dat kin net...’

Ik begûn fierder te freegjen, mar de fiskerman siet noch te fol fan syn eigen fertelling. Hy hearde it net ienris.

‘Soms sjoch ik mysels sa al doarmjen. Ik kin it net fan my ôfsette. Ienris sil it sa komme...’

‘Gean dan net wer op see!’ rette ik oan. ‘Oan 'e wâl is dochs ek wol in stik brea te fertsjinjen?’

De man wonk ôf:

‘Praat der my net fan! It farren en fiskjen sit ús yn it bloed. En de see hat goud foar ús yn... Mar ienkear kostet it my de kraach,’ skûdske er wer. ‘Mar kom, wy drinke jitris!’ En dêrmei skau er alle deafisjoenen fan him ôf.

Ik woe no dochs mear oer dy Willemke witte. Ik frege him, oft it in tsjeppe faam wie.

‘Dat sizze se al,’ andere Folkert.

Ik frege him, wat ferheard, oft hy har dan net koe.

Nee, net fan oansjende, sei er sawat foarsichtichwei, krekt as mocht er net oer dat trochfreegjen fan my.

‘Ik tocht it mar,’ sei ik, ‘om't jo niis sa stellich wisten, dat hja net... no, jo witte wol...’

‘Wist ik dat sa stellich?’ klaude er tebek. ‘Dat hawwe jo dan ferkeard begrepen. Ik haw it ek allinne mar fan hearren en sizzen.’

[p. 198]

En hy liet neat mear los oer de faam Willemke. Hawar. Hja bestie, dat wist ik no, en ik soe har ek wol fine,... as ik dat teminsten woe. Mar wat wiene in bulte minsken gau erchtinkend...

Ja, de fisker woe syn eangstmen ferspiele mei wyn en doe't dat net slagge, mei brandewyn. Wêrom naam er oan, dat ik him begriep? Ik wit it sels net. Faaks allinne, om't ik nei him harkje woe. Of oars, om 't er wat yn myn spyljen heard hie, dat ek jit yn himsels libbe. Net fan alles, wat der dy jûns bepraat is, haw ik mear ûnthâld. Ik moast mei him drinke en wy sprieken gedachten maklik út, dy't oars faaks net by ús opkommen wiene. Mar hja binne net hingjen bleaun. De man romme de fioele en hy wie bliid as in bern, doe't ik him dy skonk mei strykstôk en foksefel en al. Doe hie syn betrouwen yn my gjin grinzen mear en hy fertelde my alles. Alles, dêr't ik oars mei gjin mooglikheid efter kommen wie, al hie ik ek noch sa lang de see-igge bylâns swalke. Ik hie noch safolle besleur, dat ik mysels ynprinte: dit moatst ûnthâlde, dit moatst ûnthalde!

Wêr't Folkert dit allegear wei hie? Wyn en brandewyn en speserijen en jild om kostlik iten te keapjen? It wie in wûndere tiid foar in fiskerman. Hy fong de blinkende fisk yn 'e netten, in hearlik berop, mar wat smiet it op? Allinne as men wat oars oandoarst, joech de see goud. By stikjes en bytsjes waard ik alles gewaar en ûnklear moat ik jit tocht hawwe: ûnthâlde, ûnthâlde! Mar op 't lêst koene wy it net mear foarinoar hâlde. Oft de fiskerman noch by syn wiif op bêd slagge is of dat er by my yn it bokkestaltsje bleaun is, ik soe it net fertelle kinne.