Elbrich

[p. 296]

XXXI

Al skerper kamen de partijen foarinoar oer te stean; al mear wie it grytmanskip my tsjin it krop. En ik fernaam it hyltyd wol: hja stiene my net mear. Wol in stik of tsien oare grytmannen, dy't ek roomsk bliuwe woene, wiene al fan 't plak reage. Dat ik it sa lang noch úthâlden ha, sil wol dêrfandinne kommen wêze, dat ik sa'n bytsje spul útjoech. Dy't mear yn 't ferset kaam, moast it lân út. Myn broer Sybolt hie al in feilich ûntwyk socht en hûnderten mei him. Ik haw der ek wol oer prakkesearre, mar ik wie net sûn en geef mear; wat moast ik as balling yn 'e frjemdte begjinne? Nei't der sein waard, tsjinnen ferskate foar de Kening, ja, guon fochten ûnder Verdugo alwer yn it suden fan Fryslân, mar dat like my - stel, dat ik it koe - nearne nei. Ik soe no, folle mear as destiids ûnder Robles, tsjin eigen lânslju fjochtsje moatte.

Tusken twa fjurren yn 'e jiske siet ik. Ik haw dy winters gast west op Meckemastate. Yn 'e gritenij wie ik myn goenamme kwyt, ik wie faak skjin ynein fan al dat lytse gekreau mei minsken, dêr't ik wat fan barre moast en dy't net mear betelje woene. Soms miende ik te fernimmen, dat hja tsjin my opset wiene, al seine se dat net plan-út. Mei myn doarpsrjochters koe ik it ek net mear roaie. In bulte fan it jild, dat ik ûntfange moast, gyng har earst troch de hannen. Ik stie se net allegear en haw der by it Hôf op oanstien, dat hja ek boarchstelling jaan soene, krekt as de grytmannen. Doe hie ik it slim bedoarn.

De iennichste, dy't altyd mei my stie, wie myn siktaris. It wie myn tsjinner, mar ik hong tige fan him ôf, dat wist ik sels mar al te

[p. 297]

goed. Nammenste earder haw ik it ear nei him hingje litten, doe't er my fertelde, dat er yn konneksje stie mei Rennenberg.

Ear't ik der erch yn hie, siet ik deryn fertiisd. Rienk Willems seach it fleurich temjitte. Dy steatsken en grifformearden fierden hjir no wol in steil wurd en setten alles nei har hân, mar Fryslân wie om sa mar te sizzen in eilân. Rûnom oars suver hie de Kening it wer te sizzen. It soe hjir sa ek gjin stân hâlde. Rennenberg út it easten, Verdugo út it suden, sa soene hja aanst Fryslân wer ûnder de Kening bringe. It wie ek yn myn eigen belang om mei te dwaan, as it safier kaam.

Och, der is neat bard as wat gepraat mei in pear oaren, dy't temûk foar Rennenberg yn 't spier wiene. Wat is derfan útkommen? Ik bin it nea gewaar wurden.

Wat ik noch fertelle sil, is my suver as eat ûnwerkliks foarbygien. Der barde sa'n bulte en it gyng allegear sa hurd yn syn wurken. Ik kin my noch amper begripe, dat ik dat allegear sels belibbe haw.

Op in moarntiid yn maaie krige ik tynge, der wiene hearen fan it lânsbestjoer op it rjochthûs. Ik moast daalk komme. Ik stoep der yn 'e pronk hinne en rûn yn 'e falle. Dat murk ik, doe't der in soldaat mei it blanke wapen efter my by de doar stean gyng. De man, dy't my opwachte, wie Klaas. Hy makke spotsk in bûging:

‘Jins tsjinner, grytman. Ik haw de eare jo út te fersiikjen om foar de hearen fan it Hôf te ferskinen. En it is my in grut foarrjocht, jo mei myn feinten eskortearje te meien. Faaks hawwe jo gjin genôch betrouwen yn myn wurden en wolle jo jo bewisje, dat ik jo de gek net oanstek. Hjir is de skriftlike útnoeging.’

Hy rikte my in papier oer. Ik ferwûndere my al net mear, doe't ik it befel lies my finzen te nimmen en nei Ljouwert te lieden. Hja lieten myn hynder ophelje en it slagge my Tsjaard Douwes boadskip takomme te litten, dat er my noch in pong mei goudjild bringe soe, dy't ik op Meckema lizzen hie. Ik wist net, oft it ferstannich wie, hja koene it my ûnderweis ôfnimme, mar oan de oare kant, it koe my fan nut wêze yn 'e finzenis.

Hja keppelen út foarsoarch myn hynder oan ien fan 'e soldaten

[p. 298]

sines, ear't wy fuortrieden. Ik die gjin tsjinwar. Wat gauwer te Ljouwert, wat better, kâns op ûntkommen wie der dochs net. Te Ferwert wiene gâns minsken útrûn om it oan te sjen. Hja mompelen allinne. Klaas utere tsjustere oantsjuttingen oer wat der foar my wankte. Under it riden diene allegearre der in skoft it swijen ta. In grutte stoet wie it net. Twa man foarop. Dan ik en de man, waans hynder oan mines fêst siet en yn 'e efterhoede Klaas en in oare knaap.

It gyng hurd allegear. Ik wie amper ta mysels kommen, doe wiene wy al in stikhinne Marrum en hearde ik Klaas kommandearjen om de Nijtsjerkster dyk op te riden.

Wat moast dat wer betsjutte? Te Westernijtsjerk wie it: ho!

‘Wy binne hjoed foar ús plezier út,’ húnde Klaas. ‘Wy moatte sa no en dan efkes pleisterje.’

De brandewynsflesse kaam foar it ljocht. Hja bleauwen op 'e hynders sitten.

‘Dit giet ta eare fan de monark, waans liifwacht wy hjoed wêze meie. Dat er by libben en wolwêzen lang yn in paleis... sitte mei!’ ‘Dat er dêrnei yn heechheid... hingje mei!’

Fierder gyng it. Suver neat wit ik mear fan dy tocht, allinnich it blinkende giel fan 'e bloeiende koalsiedfjilden kin ik noch foar my krije. Wat hie Klaas mei dizze frjemde omwei foar? Mei skrik en tagelyk eat fan blydskip waard it doel my njonkelytsen klear. Dit wie Klaas syn triomftocht. Wa wit, hoe lang oft er hjir al op longere hie! Ek it hert fan de hater hat syn dream.

‘Frouwe fan 'e Kapershoek. Wy woene jo de gelegenheid jaan om ôfskie te nimmen fan jo alderleafste.’

Hja wie ta de lytse skuorredoar útkommen, doe't wy it hiem oprieden. Yn safolle jierren hie ik har net sjoen. Hja wie in frou wurden. Rjocht en sterk stie hja dêr, in famke hie har by de hân, dat bleu tsjin har oan hong. Seis man op 't hynder stiene foar har. Hja seach it spul rêstich oan. Klaas hie syn wurden lûd en triom-fantelik útroppen. Hja antwurde net daalk. Faaks hie hja earst net sjoen, hoe't ik oan 'e iene soldaat fêstsiet. Hja die it har oan tiid

[p. 299]

om de sitewaasje te ferarbeidzjen. Doe sei se klear:

‘Jo grutte barmhertichheid is ús bekend, Klaas! Ik hie earst tocht, dat de grytman kaam om de efterstallige belêsting op te easkjen, mar ik sjoch wol: ik haw dit ek alwer oan jo te tankjen. Ik moat der allinnich noch oan wenne, dat jo him sokken freonetsjinst bewiizgje.’

‘Ik bin inkeld mar in ynstrumint fan it heech bewâld. Wy tsjinje him hjoed ta earewacht.’

‘Dat sjoch ik. Jimme passe tige op him.’

‘Hy koe de loflike bedoelingen, dy't it bewâld mei him hat, ris tefolle fan it goede achtsje. Wy moatte him foar himsels beskermje.’

‘Hja hawwe it skoan mei him foar, begryp ik wol.’

‘Grif tige. Om't er sa'n trou tsjinner fan ús hear Kening is, noch trouwer as de Prins fan Oranje ien is, sille hja him foar 't neiste wol ridderslaan wolle... mei de bile, sjoch.’

‘Elk moat lean nei wurken ha. Mei ik jo, Klaas, en jo trawanten, ek wat oanbiede, út tankberheid?’

‘Dat sil de earste kear wurde.’

‘Jo hawwe my ek noch nea sa'n deugd dien. Womk, set de romers ree yn it binhús!’

‘Wurdt hjir noch slûke?’

‘Nee. Allinne, der is in fetsje fan dat nijerwetske guod oanspield. Fan dy brandewyn. Ik woe wol, dat jimme dat ris karden. Of... wolle jimme dêr net foar fan 't hynder?’

‘Dêr wolle wy by alle papen foar bychtsje. Alle sûnden en misdieden.’

‘Dat soe in lang ferhaal wurde.’

‘Wat moatte wy salang mei Syn Edele?’

‘Dy wol ik net by my yn 'e hûs ha!’ sei Willemke foars en skerp; it stie har op it gesicht te lêzen, hoe't se my ferachte.

‘Wacht, hy sil yntiid oan 'e selde stile fêstbûn sitte, dêr't wy him alris earder oan hân ha.’

Wylst hja mei my te wurk wiene, rûn Willemke, it famke oan 'e hân, nei de foarein. Efkes letter stiene hja en Womk boppe yn 'e skuorre.

‘Alles stiet ree, mannen!’

[p. 300]

‘Hy sil earst goed fêst. Wy hiene him destiids dochs net yn 't libben litte moatten.’

‘Och, dat moatte jo net sizze. Wy hiene nea sa'n noflike grytman krige. Wy koene jutte wat wy woene en hy doarst net ienris by my komme om de taks te heljen.’

‘Hy kriget no syn taks. Fêst sit er. Sân divels krije him net wer los.’ Doe tsjin Womk: ‘Kom, âld sjamme, dû ek mei yn 'e hûs. Oars snijst him aanst ek noch los en litst him rinne.’

‘Dêr haw ik gjin belang by. Ik haw it nea op dy moaie mynhear begrepen hân.’

Allegearre gyngen se yn 'e foarein en my lieten se allinne. It tou die sear, mar helte searder Willemke har wurden. Lykwols, wat koe ik oars ferwachtsje?

Doe kaam op hoasfuotling it famke deroan glûpen, de hantsjes op 'e rêch. Hja seach my rjocht op en del oan. Sunich sei se:

‘Ast allinne wieste, moast ik dy lossnije.’

Hja hie in grut mês yn 'e hân.

‘Wa hat dat sein?’

‘Us mem.’

Doe pas sinde ik derop, dat dit myn eigen dochter wie.

Unbeholpen begûn se mei har lytse hantsjes te seagjen.

‘Hoe hjitste?’

‘Sjouke.’

It gyng o sa stadich. Hja hie noch gjin macht genôch en it tou wie sterk. Dit koe lang duorje.

‘Wat hast moaie klean oan,’ sei hja op in stuit.

As der foare yn 't binhús lake of roppen waard, skrille se ynin-oar, mar se joech it net op. Soms miende ik, dat hja dêr yn 'e foarein opbrieken, it harke oft de stimmen tichterby kamen, dan wie it wer stil en dêr waard ik noch kjeller fan. Einlings hie it famke dochs ien tou stikken en nei wat gewraksel slagge ik los.

‘O, dêr komme se!’ rôip hja mei in lytse skreau. Hja naaide út, sa hurd as se koe, it mês yn 'e hân. Nea haw ik myn dochter wersjoen.

Ik sloep hoeden nei efteren, it tou naam ik mei. Efkes wifke ik, doe't ik bûtendoar stie. Soe ik myn hynder losmeitsje en fuortride?

[p. 301]

Ik seach om my hinne. Soe ik wol fier komme? Ik betocht my net lang. Ik stiek in pôle oer efter it hiem en kroep yn 'e wâl by in stik boulân lâns. Al gauweftich hie ik de hoeke te pakken. It lân wie sa krunich en de winterweet kaam al moai op 'e hichte, dat ik koe rûngear fierder rinne sûnder dat hja my fan 't hiem ôf seagen. Fierderop leine in pear stikken, dêr't heech koalsied op stie. Ik socht in fuorge en kroep in hiel ein yn it tichte gewaachs op. It moast al raar komme, as hja my hjir fûnen. Ik joech my del ûnder de giele blommen mei har hearlike, sterke rook. It lei dêr noflik. Oer de takomst woe ik net tinke. Ik koe nearne hinne op dit stuit. De sinne skynde, it wie dêr smout en broeisk. Ik harke wol, mar ik koe net gewaar wurde, wat him om my hinne krekt ôfspile. Ik miende alris flokken en tjirgjen te hearren en no en dan drafkjende hynders, mar it wie te fierôf en te ûndúdlik.