Der minnen loep

Hier beghint dat vierde boeck, vander gheoerlofder minne.

Goede woerden ende reyne saken

En sijn billicx niet te laken,
Al en sijn si niet gheestelic.
God heeft doch der werlt rijck
Ende den staet ghedeylt in tween;
Mer sonderlinghe wil hi dat die een
Tijtlike zaken zal ghebouwen.
Die ander sullen opwaert scouwen,
Ende wes sy van boven halen neder,
Dat sullen sy ons leren weder,
Nader ouder lerers sanck.
Doen sijt wael, so buert hem danck.
Wy, tijtlike domme ruden,
Moeten bliven aertsche luden
Ende bouwen werltlike dinghen.
Wy, die uuter aerden springhen,
Moeten aertsche nature pleghen,
Ende sint dattet is dus ghebleven,
Dat die werltlike scholen
Mannen ende wiven sijn bevolen,
Soe moeten sy dair in studeren
Ende der werlt staet hantieren.
God wil die werlt hebben vervolt:
Want hi sprac in sijn ghedolt,
Doe hi twee menschen hadde ghemaect
Ende si voer hem stonden naect:
‘Wasset ende wordet menichfuldich.’
Sijn ghebode sijn wy sculdich
Vast te houden, soe doen wy wael.
Hi sprac in sijnre godliker sael:
‘Dese menschen sullen sijn
In enen vleyssche twe schijn.
Die man sal laten sinen vader
Ende sijn moeder alte gader,
Om te volghen sinen wive
Nader lust van horen live.’
Sint God selver sprac die woerde,
Wat mach dan sijn hogher oerde
Dan echtscap, die God selve raemde?
Ic weet wel, dattet niet en betaemde
Dat wy alle begheven waren:
Want so soude die werlt vervaren,
Oft souden sijn alle bastaerden
Die leven souden inder eerden.
Hadde dat gheweest Goeds wille,
Hi en hadde ymmer, lude of stille,
Man ende wijff niet versaemt.
Al ist dattet wel betaemt,
Datmen luden in oerden sent,
Soe ist doch gheen sacrament,
Als echtschap is een vanden seven.
Diese gheestelike lude, die sijn begheven,
Predicken die wiven van horen man,
Ende doen hem te weten dan,
Datsi in echtschap niet soe veel
Verdienen als in reynen speel.
Noch segghe ic ende hebbe gheseyt,
Soude alle man staen in reynicheit,
Soude niet echtschap sijn uutghedaen,
Daer alle die werlt by mochte staen
Ende God selver heeft gheset?
Dit docht my sijn een vreemde wet.
Sullen wy nuwe dinghen hantieren,
Die menschen selve ordoneren,
Ende laten die gheboden varen,
Die God selver wilde claren?
Laetse predicken! en wil niet kiven,
Bij Goeds gheboden wil ic bliven.
Dat God gheset heeft prisic mede.
Het donct my sijn een lovelick zede,
Dat man ende wijff malcanderen minnen
Mit allen herten ende sinnen,
Alssy in echtschap sijn verbonden:
Want sy moeten tallen stonden
Te samen bliven ghenatuyert
So langhe als him tleven duyrt.
Sy en hebben gheen proevel jaer
Als der begheven luden schaer.
Daer sy sijn daer moeten sy bliven.
Wel him die te recht bedriven!

Nu spreken wy vander minnen les,

Die elken mensche gheoerloft es.
Gheoirloft! O! hoe schoen luut dat,
Alsmen treden mach enen pat
Veylichlic ende onberoeft
Ende sonder misdaet, des ghelooft.
Vrilic, wye dat mach gheschien
En derff der melders tonghe niet vlyen.
Hy en derff der avontuyr niet wachten
Noch der nyders schimpen achten.
Hy gaet vrylic daer hy wil
Spade ende vro op allen thil,
Op dat hi gaet den rechten ganck.
Daermen van echtschap singhet den sanck,
Daer mach hi vrylic hene gaen
Ende grot[e] sorghe laten staen.
Sonden schuwet hy oick dair mede.
Dit is billic ene goede stede,
Daermen dus vrilic wanderen mach
Tallen tyden, nacht ende dach.
Hy en dar niet luusteren na dat hin nen,
Noch brugghen noch muren overclymmen.
Hi heeft enen effenen wech voerhande:
Dien gaet hi sonder schade ofte schande.
Sijn scheen en stoet hi nerghent teghen.
Hy en is van nyemande beleghen
Noch ghewacht die him mach deren.
Hy en darff him niet verveerren
Voer der rueden aenbassen,
Noch voer doerne, noch voer classen.
Onder den drope te staen al bloot,
Des en heeft hi ghenen noot.
Den portier en darf hi niet versolden.
Anxt en sals niet buten holden.
Hy mach mit meerre eer in gaen,
Dan daer buten bliven staen,
Ende bedriven alles des hem lust.
Dat selve blijft altoes versust:
Nyemant en ruert daer aff den mont
Noch nymmermeer en basset daer om hont.
Die tot sulker liefden vlyen
En dorven nymmermeer omme sien.
Daer off en coomt nymmermeer nijt
Noch vete noch vyantscap noch strijt.
Sy is vry van allen sorghen,
Ist openbaer off ist verborghen.
Men macher altoes wesen by.
Waer sy also nuwe als vry,
Alst wael is mit sommighen menschen,
Die niet en souden willen wenschen,
Dat hoirre enich sprake woerde,
Die die ander node hoerde,
Mer wes den enen wail ghenoecht
Daer toe him die ander vuecht.
Soe waer dat staet in sulker wijs,
Daer isset wael een paradijs
Ende die liefde is altoes nu;
Mair, voerwaer so seg ic u,
Dairt anders is, dair wart sy oudt
Ende der vruechden vuyer vercout:
Want als hoirre een him anders vuecht,
So ist al toern ende onghenuecht.
Doch die bant moet altoes blyven,
So wail den rijcken als den katyven,
Ter tijt toe dat coomt die doot:
Die breect die bande ende alle sloot.

Hier voer hebbe ic ghesporken veel

Van menigherhande minnen speel,
Hoe menighen graet die liefte heeft
Ende hoemen dair in redelic leeft,
Wat hulpe behoert tot elken grade,
Hoe sy ghenoemt sijn die rade,
Wat cleyder dat him best behaghen
Ende wat verwe datsi draghen.
Des hebdi vanden drien ghehoert
Veel bescheits ende goede woert,
Die ic u screeff tot eenre ghifte
Int anderde boeck van onsen ghescrifte.
Daer liet ic vanden vierden steken,
Om dat icker nu aff wil spreken:
Want die vierde graet gaet aen
Den ghenen, die in echtschap staen,
Daer sy mit eren oick in blyven.
Om dat so wil ict hier bescriven:
Want naden vierden graets virtuten
So dunckt my [al]hier best sluten.

Die inden vierden grade staen,

Ende sijn alsoe daer in ghegaen,
Alse behoirlic is ende eer,
Die sellen hebben tot hoirre leer
Rechtveerdicheit in horen zaken.
Dese heeft twee cleyder doen maken,
Dat sijn ghestadicheit ende trouwe,
Ende als icse te recht aenschouwe,
Sijn sy van blaewer verwen ghemaelt.
Ic seg u, dat hi niet en dwaelt,
Die in echtschap is verselt,
Dat hi sy altois ghestelt
In rechtveerdicheit te leven.
Wes hi voer heeft angheheven,
Dat moet hi mit trouwen enden.
Ghestadicheit en moet niet wenden:
Want daer most ymmer sijn een blijff.
Mi[n]t een man een ander wijff
Off enich wijff enen anderen man,
Daer gheen echtschip en is an,
Die en dorven niet ghestede bliven:
Want ist dat sy om zaken kiven,
Dat deen den anderen ontrouwe doet,
So sal die andere sinen moet
Billic wandelen, op dat hi
Nyet allene in die perse en sy.
Wanneer hoer ene in liefden faelt,
So valt dat elck van anderen dwaelt,
So is stedicheit verloren;
Mer daer echtschip is ghezworen,
Ist lieff, ist leyt, ist quaet, ist guet,
Dat is een dinck dat bliven moet
Ghestedelic ende onverbroken.
Twoirt datter is voer[ghe]sproken
Moet vaste staen ende oick die truwe.
Al gheertmen [oec] bij wilen nuwe,
Trou moet bliven opten stal.
Tghebrec valt veel overal.
Vernuwinghe heetmen een paradijs.
Diet laten conde, hi waer wel wijs.
Ten is ter werlt gheen meerre vrede,
Dan in truwen te bliven stede
Daer men woenstat heeft verkoren.
By wandel blijftmen veel verloren.

Fedra wandelde haren sin,

Doe si vergat hoirs heren min,
Ende gheerde die liefte van sinen soon,
Om dat hi jonck was ende schoon.
Het was al vuyl dat si begheerde,
Daer sy hoer selven mede onteerde.
Daer by so leet sy schande ende schade:
Want sy dede valsche dade.
Dat wrack Dyana, die Godinne,
Doer des gueden Ypolitus minne.
Van eenre donre wart sy gheslaghen,
Als ghi wel voer hebt horen waghen.
Die boesheit van quaden wiven
Heeft menighen mensche doen ontliven,
Ende ymmer so sijn die mannen bois,
By wilen quaet ende truwelois;
Mer want den vrouwen toe behoert
Wijflicheit ende zuete woirt,
Goedertierenheit ende ghenade
Ende alle guetlike ghenade,
Wanneer dat dan een wonder valt,
Dat si worden also ghestalt,
Dat si quade verboden dinghen
Voert setten, ende sonderlinghen
Mannen te verraden ende te moerden,
So spreect alle man van dien woerden.
Dat doet die mare veel wyder gaen,
Dan oft een manhoift hadde ghedaen:
Want mannen sijn bet ghewoen der daet
Die by wilen qualic staet.
Mannen hantieren zweerde ende wapen,
Sijn si ridder, sijn si knapen:
Vrouwen hantieren safte dinghen.
Daer om so stelen [l. schelen] sy onderlinghen.
Wan sy dan onghenadighe zaken
Onderwinden hem te maken
Ende overtreden buter pleghe,
So wert him selden eer off deghe,
Als Clytemestra is gheschiet,
Die hoirs mannes minne lyet,
Die wijl dat hi voer Troyen lach,
Daermen hem dicke striden sach.
Hi was der bester vorsten een,
Die daer was int heer ghemeen,
Ende was een coninc verre becant.
Aghamenoen was hi ghenant.
Thien jair sy te velde laghen
Ende binnen dien langhen daghen
So en quam hi niet [tot] sinen lande.
Clitemestra dede hem schande,
Want hi was hoir verre van,
Mer leyde liefte an enen man,
Die hoir te minnen was onghelijck,
Mer hi was van goede rijck.
Egistus so was sijn naem.
Si plach mit hem sonder schaem
Ende hi mit hoir int openbair
Staets te rijden haer en[de] daer
Ende maecte confuus also groot,
Dattet alle der werlt verdroot.
Al rede raemde[n] sy te voren,
Hoe sy den coninc hoech gheboren
Ter doot sullen moghen bringhen,
Op dat si sonder sorghe hoer dinghen
Vrilick moghen staets hantieren
Ende dat lant onder hem regieren.
Sij ordoneerdent, als hij quaem,
Dat sy Egistus bij hoer naem
Heymelic ter eerster nacht,
Die daer op soude houden wacht,
Ende als sy him slapen hoerden
Souden si hem int bedde moerden.
Dit so docht him beyden goet:
Hier op hadden si frisschen moet
Ende deden malcanderen lief ende vrede
Na hoirre vulre onnutter zede.
Doe Troeyen ghewonnen wart,
Waren die Griecken dandre hart,
Om dat him tvolck vander stede
Menighen groten schade dede.
Mit groter wreder onghenade
Daden sy den Troysschen schade.
Alle hebben sise doot ghesteken
Om Achilles wel te wreken
Ende menich edel vorste groot,
Die daer waren ghebleven doot.
Wive ende kinder ontgouden dat.
Si destrueerden alle die stat,
So dat sy grote ghenade songhen,
Beyde, ouden ende jonghen.
Sonderlinghe der maechden scharen,
Die groter vorsten kinder waren,
Ende vrouwen van goeder zede
Riepen ghenaden ende vrede,
So dat vele der Gri[e]xscher heren
Vrouwen ende maechden wouden eren.
Sij deden hem ghenade groot
Ende beschuttense voerden doot.
Elck nammer twee, drie off meer
Ende voerdense mit hem over tmeer,
Dat si haer live mochten behouden,
Dair sise oick eren wouden.
Cassandra, die edele vorstinne,
Pryamus dochter, wijs van sinne,
Socht an Agamenon ghenade,
Om dat hi die overste was van stade.
In doechden deerden him hoir claghen:
Hi voerdse met hem tsinen maghen.
Nu heeft Clytemestra verstaen,
Dat hoir hoir man is afghegaen
Ende brinct een ander wijff te huus,
Daer sy off worden soude confuus.
Si sprac Egisto, horen ghesel:
‘Nu gaen onse dinghen wel.
Ic heb ene redelike zake,
Off yemant waer die op ons sprake,
Dat ic mit reden minen heer
Doden mach ende al mit eer:
Want hi brenct een ander wijff,
Daer hi mede versmaet mijn lijff.’
Ay hoert des valsches wives reden,
Hoe sy dat yser beghint te smeden
Om te maken enen crommen naghel!
Si en was rechtveerdich noch behaghel,
Doe sy tymmerde dat opset
Soe boesliken teghen der eren wet;
Doch also sijt vat ontstack,
So tap[te]sijt uut dat altoes lack,
Daer en bleeff gheen doeghet in:
Want vol venijns so was haer sin.
Die edele vorst quam tsinen hove
Ende bracht die vrouwe van hoghen love
Om hoir lieve ende eer te doen.
Clitemestra was also koen,
Dat sy den coninc teghen gaet
Ende toecht hem een vriendelic ghelaet;
Mer dat was inder herten dorre.
Wapen over die valsche snorre,
Die wail wiste in waren dinck,
Dat hire wail mede ommeghinck
Ende niet dan doecht en yaechde,
Daer sy zeer luttel na vraechde!
Want sy en liets dair om niet
Si en dede dat die duvel riet,
Also si mit Egisto raemde.
Snachs, alst bijder tijt bethaemde,
Dat hi rusten soude wat,
So en was Egistus niet soe lat
Hi en dede sijn dinghen mitten wive
Ende beroifden vanden live
Den besten een die sporen spien.
God gonne ons, dat wy moeten vlyen
Sulke wiven ende sulken raet,
Daer niet [in en] is dan quaet.

Als een wijff hoer minne wandelt

Soe is die man qualick ghehandelt:
Wantsi beyde verliesen eer.
Dats te verstaen in sulker weer,
Alssy boverye hantieren.
Mair dat mannen hoir liefte mutieren
Ende legghense ter ander stede,
Al heeft dat wijff daer om onvrede
Ende onghenuecht in hoirre herten,
Hoer eer en lijt daer off gheen smarte.
Die man en wert oick niet gheschint,
Off hi in doechden erghent mint,
Ende waert oick dat hi zwacheit dede,
Op dattet waer tot sulker stede,
Daer gheen eer en waer te breken,
So en soudmens him gheen schande spreken,
Ende woudment him in schimp verkeren,
Mit lachen mach hi dat verweren.
Doch sijn sin des wel oircondet,
Dat hi voer Gode heeft ghesondet;
Mer des en boert hem ghene schande,
Te spreken naden eertschen lande.
Nu sijn dijn [l. dan] die vrouwen menigherley
Ende maken hier off groot gescrey
Ende segghen: ‘Sal mijn man dat doen,
So wil ic oick in dat sayson,
Ic en wil lijden niet meer dit wee,
Doet hijs een, soe doe ics twee:’
Ende willent daer gheliken dan,
Dat si scaffen ende die man.
Trouwen, tis een groot gheschil,
Der mannen ende der vrouwen wil.
Vander mannen onghestede
En valt niet dan een onvrede;
Mer onrechts groot ende veel rumoer
Comt vander vrouwen zwacke voer,
Die boven horen echten man
Enen vreemden trecken an.
Mit oirloff so spreec ic dese leer,
Behouden goeder vrouwen eer.
Winnet een man in oeverspel
Kinder, luttel ofte veel,
Die bliven bastaerde ende onecht,
Ten erve en hebben sy ghenen recht;
Mer der vrouwen sondighe zaken
En moghen gheen onterfnisse maken.
Een yghelic denc ende doe verslach,
Waer meest quaets off comen mach.
Souden him die vrouwen so saten,
Te visitieren vreemde straten
Ende gheselschap te hantieren,
Als die mannen dicke visieren,
Daer doch hoer eer niet bij en mindert,
Soe waer die wijflicheit ghehindert
Ende int ewighe slijck versmoert,
Wijflicke eer waer al verdoort,
Goede wiven mit suveren doecken
Waren dan verre te zoecken,
Vrouwelic eer verloer den camp.
God hoede ons voer sulken schamp!
Ach lieve vrouwen, die woerden laet:
Want als ghi selve te gronde gaet,
Soe merct ghi selve wel ter oirden
Dat ghi missegghet in sulken woerden.
Seyde[n] u die predicare
Uuten boecken theilighe ware,
Hoe ghi schuldich sijt den man
Oetmoedichlic te volghen an
Ende hoe die vrouwen in menighen lande
Leven inder mannen bande
Ende wat groter zonde ghij doet
Als ghi daer teghen set den moet,
Sonder twivel ghi soud u duck
Beraden in dat selve stuck,
Eer ghi mit wreden sinnen stout
Teghen die mannen spreken sout;
Mer sommighe die, die cappen draghen,
Castyen u al mit smekende slaghen
Ende gaen den wech van rechte boeven,
Om dat si uwer liefden behoeven.
Sy en wisen u niet den rechten vaert,
Want sy soecken alle den aert
Hoe si u tot hem trecken moghen,
Daer om slaen si al van oghen.
Ic hebt van sommighe wel ghehoert.
Tis jammer, datse niet die moert
En slaet daer si op deerde gaen.
Hier mede latic dat bestaen
Ende spreke van desen bosen wive,
Die soe wredelic brocht van live
Den edelen vromen Agamenoen,
Die in ridderliken doen
Thien jair lanck hadde uut gheweest
Ende was die beste dairmen off leest
In dat grote Griexe heer.
Sij en sach niet an dat grote deer,
Dat hoir selven kenlic lette:
Want si wass doch al vol smette
Ende was van also vulen seden,
Thadde gheweest veel meerre reden,
Datmen hoir dat hadde ghedaen.
Doch sij en es oick niet ontgaen.
Horrestis was hoerre beyder soon,
Hi was edel, starck ende schoon.
Doe hi dat vernam allegader,
Dat sijn moeder sinen vader
Hadde ghemoert in sulker wijs
Mit Egistus, horen amijs,
Quam hi over mit haesten groot
Ende sloechse beyde doot.
Dus hadde Clytemestra
Loon des daets, als ic versta,
Ende Egistus, die verrader.
God bedroefse beyde gader!

Reden voer maect reden na:

Tis een lanck strijt neen ende ja;
Mer wye den anderen reden doet,
Reden hem gaern weder ghemoet.
Deen vrienschap brinct dander in:
Vyantscip vertoernt den sin.
Die op onreden staet,
Die den anderen sijn hant off slaet,
Die verdient met reden wel,
Datmen hem doe dat selve spel
Off een ander des ghelijc.
Niet dat ic hier in wijck,
Dat Clytemestra enich recht
Hebben mocht in hoer ghevecht:
Want sij en hadde recht noch reden,
Noch eer, noch duecht in allen leden;
Mer dat Medea dede quaet
En was niet sonder redens raet,
Al hadt beter sijn ghelaten,
Want twas te veel ende overmaten.
Oick hadsy verdient wel
Een quade schennisse op hoir vel:
Want doe si mit Jason quam
Ende sy Peleus vernam,
Die coninc was, Jasons oom,
Van dier tijt so nam sy goom,
Hoe sien best vanden live brocht
Ende Jason alleen regneren mocht.
In zwarter const was si gheleert:
Op een tijt heeft sy gheordoneert
Ende dede sinen dochteren verstaen,
Dat sy den vader souden doot slaen
Ende dan so woud sy comen rive
Ende maken weder in jonghen live.
Die maechden waren des wel vro
Ende dochten: ‘mocht onse vader so
In langhen live leven voert,
Wy souden wel hebben dat ons boort,
Bet dan hi ons ontstorve
Ende onse neve trijck gheworve.
Si gheloefden Medeen woerden
Ende ghenghen daer toe ende moerden
Op hope dat hi soude vernuwen.
Doe most Medea dat hoff schuwen:
Want alle dat volck vanden lande
Woudense doden mitten brande.
Si vloech van danen over tmeer.
Die maechden waren truerich zeer
Ende leden van rouwen groten noot,
Dat sy den vader hadden ghedoot.
Jason trike alleen bewaert.
Medea doolde in vreemder aert:
Nyemant en konde vernemen dat,
Waer sy was off waer si sat.
So langhe was Jason alleen,
Dat sijn lant al ghemeen
Wouden dat hi hilic dade,
So dat hi by sijns lants rade
Nam een wijff, heet Creusa.
Hoer vader was, als ic versta,
Die rijcke coninc grote Creoen.
Hij dede rijckelike bruloft doen,
Als wael bethaemt sulken heer.
Die maer ghinc thant wyde ende veer,
Dat Yason hadde een wijff ghenomen.
Medea heeftet oick vernomen.
Si wart onvroet in haren sinne,
Om dat Jason alrede hoir minne
Hadde vergheten ende ghewandelt:
Hoer docht, si qualic was ghehandelt
Ende meynde, sy woude oick voert an
Tquaetste doen dat si can.
Twee kinder hadsi ghecreghen
Van Yason, den vromen deghen:
Die sloech si doot beyde gader
In schennisse vanden vader:
Sij at ende dranck der kinder bloet
Ende wort rasende ende verwoet.
Doch maecte sy na horen sinne
Een hemde, dat si der coninghinne
Zende, ende doe sijt aendede
Verbrande si te hant opter stede.
Dus heeft Medea him gheloont,
Dat hi hoer dus hadde ghehoont
Ende ghedaen alsulken hinder.
Daer om verloes hi wijff ende kinder,
Ende Medea, dat verstaet,
Wort oic gheloont van hoirre daet,
Dat sy dede die maechden slaen
Horen vader doot op goeden waen.
Mer Creusa die quam qualick toe
In desen saken, ic seg u hoe,
Want si en wiste cleyn noch groot
Dat Jason hadde een beddenoet;
Mer trouwen, salment te rechte meten,
So was si dat sculdich te weten,
Also hier voer ghescreven staet
Int eerste boeck, daermen verslaet,
Hoe men naerstelic sal versoucken
Des mans ghestant in allen hoecken,
Eermen anden dans sal gaen.
Heeft sy daer om niet misdaen
Om dat si daer off niet en wist,
Si en heeft ymmer niet ghemist
Si en heeft eens anders wives man
Ghenomen; daer misdede sy an.
Die menighe gaet mit sienden oghen
Daer hi ongheval moet doghen.
Wyen wil hi die schulde gheven,
Dan sijns selfs ghecke leven?
Had hi wijslic sijn bedacht,
Hi had hem voerden val ghewacht.

Een man, die is also verdult,

Dat hi een goet wijff sonder schult
Van him yaecht, die him is echt,
Ende haelt een ander int gherecht
Daer sijn wijff te sitten plach,
Die heeft gheleeft sijn eren dach.
Als hi so openbaerlic sit
In overspele, al vol [l. vul] besmit,
Ende weyghert die trouwe sinen wive,
Die hi zwoer by sinen live,
So is hy ymmer openbaerlic
Gheschent wittelic ende waerlic.
Alle goede eerbaer man
Sullen sijnre ontberen dan,
Van gheenre zaken en salmen prisen,
Hij en sal mit recht gheen vonnisse wisen
Noch tughen over ghene zake.
Desen man ic bloedelic lake;
Veel meer een wijff, die horen man
Verdrijft ende haelt enen anderen an.
Dat en machmen nerghent toghen.
Doch moetmen veel by wilen doghen:
Wes doch heymelic wert ghesondicht
Ende den luden onghekondicht
Ende houdent samelic verholen
Als sy ymmer sullen dolen,
Daer is doch te lijden mede.
Het is, God betert! veel een zede,
Dat die mannen doen bij tijden
Dat hoir wiven niet gaerne en lijden:
Doch houden sijt gaerne uuten oghen
Alssy heymelicste moghen.
Trouwen in sulck aenstoken
En wort die echtscap niet ghebroken.
Menich man een vruntkijn heeft,
Daer hy mede in vroechden leeft,
Die nochtan sinen wive gont
Voir alle dat levet inder stont.
Soe is noch menich eerbair heelt,
Die enen goeden wive beveelt
Sijn lijff, hert, moet ende sinne
In reynre doechdentliker minne
Ende woude niet om die werelt al
Dat hoir eer creghe misval,
Dan dat hise gaerne siet
Ende lieflic tot hoir gonsten vlyet.
Sinen wive en gont hi niet te min.
Hadsy soe redeliken sin,
Dat sy guetlic woude mercken
Ende liet die eerlicke wercken
Bliven onberucht van monde,
Daer sy harde grote sonde
An doen, als sy anders segghen
Dan die waerheit mach belegghen.
Mer menich is so boes van aerde,
Si en liets niet om dusent paerde
Si en soude segghen dat hoir ghenoecht,
Weder het wael off qualiken vuecht.
Hoir donckt oec in hoers selfs moet,
Dat si daer an niet misdoet,
Dat si den goeden stelt sijn eer
Ende nye en creech ter zwacheit gheer.
Laet [dat] een man bij wilen doet
Gode te eren in sinen moet
Ende denct om ghene ydel dinghen
Dan dat in doechden te volbringhen,
Si sal dat wenden na horen staet
Ende maken daer off een ghecke daet:
Want wes den man ghenoechlic deynct,
Daer aff hoir ghenoechte creynct.
Alsoe voer David, die heylighe man,
Dair ic u wat wil segghen van.
Het gheviel op enen pas,
Dat die heilighe Gods arke was
Tot Aminadaps inden hove,
Diese daer hielt in groten love,
So dat David ende mit hem
Alle die van Jherusalem
Om die arke toghen uut,
Diese mit sanghe ende gheluut
Binnen Jherusalem hebben ghebracht.
David dede dair toe sijn macht,
Dat alle die paepschip vander stede
Grote devocie daer toe dede.
Hy toech uut sijn overste cleyt
Van ynnentliker oetmoedicheit,
Om die ander exempel te gheven
Dat sy so oick souden leven,
Alsoe hi daer een coninc was.
Deen die sanck ende dander las
Gode te love ende te eren,
Dat hi die arke dede keren.
Barsbiens ghinc die coninc groot
Ende in linnen clederen bloot
Speelde hi voer dat heylichdoem
Mitter harpe ende andere zom.
Als die arcke die stat ghenaect,
Sach sijn wijff, dat hi so naect
Ende vrolick voerder casse ghinc.
Hoir vader die was Saul, die coninc,
Ende sy was Nycol gheheten.
Daer sy in een veynster was gheseten,
Scimpte si van verren dair mede
Om dat hi die devocie dede
Ende meynde slechs dat hi so speelde
Van ghecker minnentliker weelde.
Doe die arcke was gheset
Inden tempel, nader wet,
Ende David quam ten pallais in,
Sprac si uut enen wreden sin:
‘Hoe gloriose ende hoe fijn
Heeft die coninc huden ghesijn,
Doe hi al naect ghinc spelen
Baersbiens ende bloter kelen,
Dat him die maechden mochten sien
Ende tot sijnre lieften vlyen!
Hoe ghenoechlic maecte hi hem
Den vrouwen van Jherusalem!’
Ay hoert die valsche, nydighe woerde,
Die David daer van Nycol hoerde.
Hoer vader had in sinen gheest
Davids vyant altoes gheweest:
Des droech sy hem altoes enen stillen nijt.
David sprac mit eernsten vlijt:
‘Du hebs uut dinen bosen moede
Mi ghestraft om tslechte goede
Ende hoe du dunckes in sinen sin,
So spreecstu loghen meer noch min;
Mer die maechden, die ic huden
Ghefestieert hebbe voerden luden,
Die sal ic noch veel hogher eren
Ende du suls mijnre feest ontberen,
Du suls sonder vruchte sterven
Ende Gode ghene kinder erven.’
Wat heeft hoir nu gheholpen dat,
Dat sy dat quade tonghenblat
Onredelic roerde opten man?
Seker si sijn daer qualic an
Ende doncken my gheckelic beraden,
Die hem selven soe beschaden
Ende allen vrede van hem trecken,
Als sy den man in toerne verwecken,
Dien sy sculdich sijn te wijcken.
Willen sy ymmer hem gheliken,
Dat doet ymmer die bose gheest,
Diese daer in starcket meest,
Om dat si Gode vertoernen sullen.
Wat sijn beter brieff of bullen,
Dan dat die Overste selve sprack
Doe Yeve sijn ghebode brack?
Hij sprac: ‘Du selte altoes sijn
Onder den man in diensteliken schijn.
Du selte him oetmoedelic eren:
Want hi sal dijn lijff beheren.’
Elck mercke dese hoghe saken,
Off sy God niet lueghenaer maken
Soe wanneer sy hier boven gaen.
Ende die dat doet, wat hoerter aen?
Verbuert hi niet, dat hout my vreemde.
So comen sy sommighe sonder scheemde
Ende roepen lude dan:
‘En verboert hi niet, die man
Die sinen gueden wive misdoet?’
Misdoen dat hevet menighen moet.
Tskeysers rechten segghen stijff:
‘Dat een man sloeghe sijn wijff
Doot off dat hise verleemde,
So waert rechte ende beteemde,
Datmen tlijff mitten live betale;
Mer die leemte machmen wale
Betalen mit alsulken lede
Off ghelt daer voir na slants zede.’
Waert oick dat hi van hoer scheyde
Sonder recht, mit onbescheyde
Ende een ander openbaerlic
By hem sette, ic seg u waerlic,
Dat hy ewelic is gheschant,
Waer hi keert in enich lant
Ende men machen mit rechte wael
Dwinghen dat hise weder hael.
Wil hi him ghetroesten der schande,
Hi machse slaen over alle hande,
Sonder bruecke teghen den heer;
Mer hi verliest der werlt eer
Ende wye dat doet, ic segghe u dat mede,
Dat is een boef in alle sijn lede
Ende alle guede eerbaer man
Souden hem billijcx scuwen dan.
Anders en can des mannes lijff
Niet bruekich worden teghen twijff.
Wes hi doet moet hoer ghenoeghen.
Willen sijt ymmer anders vueghen
Dant God selver heeft gheset,
Soe moeten sy bij wilen let
Ende grote onghevueghe lijden,
Als gheviel in ouden tijden,
Doe Asswerus, die grote heer,
Den hoff hilt mit rijcker eer
Buten Nynyve, die grote stat.
Hi was coninc, verstaet dat,
Over hondert ende twintich lande.
Sijn have was groot ende menigherhande.
Enen wijngaert had hi maken doen
Van goude, gheamelgeert groen,
Ende van costeliken dinghen
Dede hi tvelt al omme ringhen.
Gulden laken, van rijcker cost,
Hinghen daer in schoonre lost
Op dat velt, dat zeer was groot,
Also die coninc dat gheboot.
Dit hoff gheduyrde hondert daghe,
Ende wort rijcker alle slaghe.
Int leste vielt op enen dach,
Datmen den coninc vrolic sach
Ende hadde redelic wael ghedroncken,
Soe dat alle oetmoet was ghesoncken
Ende gheerde die vrouwen te besien.
Daer wort om ghesent mittien
Aldaer die coninghinne was
Mit horen vrouwen op enen pas,
Dat sy quamen rechtevoirt
Mit den vrouwe van hogher boert
Bijden coninc in sijn hoff
Om him te doen der vroechden loff,
Want hi dat gheerde in sinen sin.
Vasti heete die coninghinne
Ende was hoveerdich van moede.
Si sprac: ‘Tvergae te goede
Ic en comer niet,’ sprac Vasti.
‘Die coninc doe mit sinen mannen,
Wy vrouwen willen tsamen spannen,
Ic en heb aldair te schaffen niet.’
Die bode aldus van dane schiet
Ende seyde den coninc dese antwoirde.
Doe dat die coninc hoerde,
Dat Vasti sijn ghebot versmade,
Riep hi alle sijn vorsten te rade
Ende gaf him te kennen dit,
Dat sijn wijff sijn ghebot versit,
Wes daer een rechte off soude wesen?
Si ghingen alle te rade mit desen
Ende overdroeghen mit gheraem,
Datmen haer die crone naem
Ende maecte een ander coninghinne,
Want sy, na hoer alre sinne,
Des conincx bedde hadde verboert,
Om dat syen hadde verstoert
Ende sijn ghebot versmaet.
Die coninc volchde horen raet.
Vasti most die crone begheven
Ende wort der goeder Hester ghegheven.
Dus most sy ontghelden das,
Dat sy overhorich was.
Dit was een die meeste vrouwe,
Die leefde inder werlt schouwe.
Dat die coninc woude voeghen,
Daer liet haer Hester mede ghenoeghen.
Dus bleef sy hoechlic gheeert
Ende in groten love ghemeert,
So dat die heylighe scrifture
Van hoir scrivet schone figure.
Die ander in ellenden bleeff,
Om dat sy mit onwaerde keeff
Ende horen heer wort verbolghen,
Dien sy schuldich was te volghen.

Goede wive, die schaemte draghen,

Sullen horen mannen behaghen
In allen zaken die hi bouwet.
Ist dat sy him ontruwet
Dat hi zondicht off misdoet,
Selve hi dat beteren moet
Mitten live off mitter ziele;
Mer dat sy veel stiet hoer hiele
Off haer hersen daer om ghinc breken,
Daer en kan sijs niet bi wreken.
Hi en is hoer gheen beteringhe
Sculdich van alsulke dinghen;
Mer voer Gode, gheloift my des,
Sijn sonde so veel meerre es,
Als hi min heeft vander schande
Hier neder inden eertschen lande;
Mer doet si anders yet dan wael,
Des moetsi voer him staen te tael.
Laet u dit gheen wonder dencken:
Ic soude so node vrouwen crencken
In horen recht, als anders yemant,
Want ic weet wel, ten is nyemant
In mijnre aert op enighen hoff,
Die die vrouwen so groot loff
Heeft ghesproken, als ic doe;
Mer ic ga der reden toe
Ende spreke rechtveerdighe woert,
Wiese gaerne off node hoert.
Oick so en wert hier niet ghehindert
Der vrouwen staet, noch eer ghemindert,
Al leert men hem den rechten ganck,
Hoe si in hoirs mannes dwanck
Wael ende eerlic sullen leven
Ende alle wederstant begheven,
Daer sien mede vertoernen mochten,
So si hem sculdich sijn te vruchten.
Thobyas, die heilighe oude,
Die sijn dochter uut gheven soude,
Doe sy te varen was bereyt
Mit horen man, in dat ghescheyt
Sprac hi hoer toe in goeder leeren:
‘Du zulte dinen zwaghers eren,
Dinen man salstu in lieften sien
Ende oetmoedelic ontsien,
Tghesinde zulstu guetelic
Regieren en[de] naernstelick
Sulstu huus ende hof bewaren,
Ende di selven alle dijn jaren
Sulstu so eerlick bewisen,
Datti nyemant en mach misprisen.’
Dit is tleven der gueder wiven,
Die him ter eren laten scriven:
Doch ic en twivels niet een stro,
Die goede wiven en doen also,
Die sijn van goeder edelre aert
Ende ringhen nader eren gaert;
Mar dese quade helle teven,
Die om gheenre schande en gheven
(Mit oirlove allen gueden wiven
Dat ic hier aff aldus scrive)
Ende d[i]e huusbacken tubben,
Die taertssche goet te samen scrubben
Ende altoes hebben die handen vet,
Dese houdent voir hoir wet,
Dat si altoes den schamelen man
Mit quaden woerden legghen an,
Off ander wiven van quaden name,
Die verloren hebben die schame
Vallen altijt op hoir schelden,
Ende dat sy selve souden ontghelden
Dat tijden sy den armen ezel.
Hi zwijcht, hi duuct als een wezel
Ende soude gaerne in vreden curen;
Mer ten mach him niet ghebueren.
Wandert hi mit goeden ghesellen,
Altoes sullen sy hem quellen:
Gaen die mannen ter taveerne,
So volghen sy bij wijlen gaerne
Ende meynen, dat hi ymmer sal
Hoirre beyder guet verteren al.
Bij wilen doen si daer een spronck,
Om te hebben een gueden dronck,
So segghen si: ‘God houde u, heren!’
Sitten sy dan wat lang ende teren,
Soe en willen sy van dane niet scheiden,
Die mannen en moetense thuuswart leyden.
Is dan die man bij wijlen verbuyst,
Soe neemt Ermegaert haer vuyst
Ende leytse hem in beyde sijn oghen.
So seit Claes: ‘Dit moet ic doghen,
Dit wijff en schaemt haer niet [e]en twinck.’
Is dit niet wail een eerlic dinck?
Ghi, eerbaer vrouwen, nu besiet,
Ten hoirt tot uwer oerden niet.
Wildi oick volghen sulken wiven,
So laet u uuter schaemte scriven;
Mer des moet ymmer God voerhoeden!
Pijnt u altoes mitten goeden
Goede wercken te bestaen
Ende uwer niste niet af te gaen
Ende wilt uwen sinnen emmer keren
Tot schaemt, tot doechden ende tot eren
Ende vuecht u tot uwes mannes wille.
Is hi vertoernt op enighen til,
So suldi hem sachtmoedich maken
Mit gueden ende soeten saken,
Als Hester mit Asswerus dede
Ende Barsabee mit David mede.
Dese leefden also wael,
Dat waer te scriven wonders tael,
Soe conden sy die mannen eren.
Nochtan hadden elck van desen heren
Hondert off twee hondert wive,
Altoes bereyt te haren live.
Die heylighe Jacob hadde wiven twee
Ende twe ander, dat was mee
Ende waren in enen huze al:
Sij leefden vredelic sonder gheschal.
Die goede Rebecca, die was out,
Heeft hairs selfs maghet versout,
Dat sy bij Ysac wan een kint,
Doe hi van ouderdoem was blint.
Die vrouwen en hebbens ghene scande,
Dat sy hoer mannen goederhande
Ende onderdanich hebben gheweest.
Si deden so, datmenre off leest
Ende noch doen sal also langhe
Als die planeten gaen hoer ghanghe.
Ic hebse dicke horen prisen,
Die horen mannen ere bewisen
Ende him ontsien in redelicheit;
Mar die horen mannen toern en[de] leyt
Hebben ghedaen mit weder stribben
Ende over him lieghen ende dribben,
Daer off en hoirdic nye, in twaren,
Datmense prijsde van enen hare.
Dit willen wy legghen onder die voet.
Goede wiven sijn altoes guet
Ende bewisen gaerne hoir doechden
In goeden wercken ende in vroechden,
Alsser vele hebben ghedaen.
Van sommighe sal ic u hier verslaen.

Hier voermaels waren .II. ghebroeder

Van enen vader ende ene moeder.
Danaus die outste heyt
Ende, also die geeste seit,
Soe had hi vijftich dochteren die.
Die jonxste had, als ic besie,
Vijftich sonen, groot ghenoech.
Egistus hi den name droech.
Dese twee waren malcanderen hadt
Ende hadden langhe crijch ghehadt.
Om langhe vielt, dat si te samen
Vriendelic elc bij anderen quamen,
Om van soenliken saken
Broederlike woerden te maken.
Dit was in Danaus hoff,
Dat sire woerden maecten off.
Si overdroeghen int gheraem,
Dat elke neve sijn nichte naem
Ende mit sulken hilic
Maecten sy alle dinghen ghelijc.
Men reyde daer ter bruloft voert,
Alst tot sulker feeste behoert.
Nu hoert wat Danaus beval
Sinen vijftich dochteren al
Op haer lijff, dat elc soude
Horen man mit herten boude
Dootslaen totter eerster nacht,
Als hi in slape waer ghelacht.
Elker heeft hi enen bile ghegheven,
Daer sy hem mede sullen nemen tleven,
Ende wye des vaders opset brake,
Daer over soude gaen die wrake,
Want hi woudse selve doden,
Wairt dat si braken sijn ghebode.
Des nachts, als sy te bedde quamen
Ende sy ghevrolict hadden tsamen,
So dat den mannen slapens lust,
Volbrochten si hoirs vaders kust
Ende elke dochter sloech ter doot
Horen ooms zoon ende beddeghenoot,
Sonder alleen die waerde, goede
Ypermestra van edelen moede,
Die horen man al heeft gheseit
Hoirs vaders wille ende heymelicheit:
Want sy waechde liever tlijff,
Dan sy altoes een boes wijff
Heten soude hoir leven lanck.
Dus verdiende sy den danck
Ende waernde horen man te voren,
Dat sijn lijff bleeff onverloren
Ende hoir lijff in sdodes pande
Onder hoirs vaders vrienden hande.
Hynus, Ypermestren man,
Mit grote yle hi dane ran
Ende toech in een vreemde rijck,
Daer bleeff hi wonen ewelick.
Sijn wijff had hi gaerne ghehadt;
Mer si en mocht niet uuter stadt:
Want omtrent der midder nacht
So heeft Danaus daer op ghewacht
Ende ghinc tot allen dochteren aen
Off sy alle hoer dinck hadden ghedaen.
Doe vant hijt al omme bewaert;
Mer Ypermestra, van goeder aert,
Heeft hoirs vaders bot ghebroken.
Die vader heeft tot haer ghesproken:
‘Hebstu liever dijns mannes lijff
Dan dijns selves, onsalich wijff,
Om enen nacht van corter feest,
Die du by hem hebste gheweest?’
Si sprac: ‘Lieve vader mijn,
Doe mijn lijff was worden sijn
Ende ghi my hem hadt ghegheven,
Doe most ic sijnre liefte pleghen:
Wanttet doe al ghelike was.
Hy is daer henen sijnre gas.
Ic heb him sijn lijff ghebaet.
Had ict ghelaten, dat waer quaet.
Eer ic him noch hadde ghedoot,
So bin ic noch liever inder noot.
Wes ghi wilt, dat doet mit my,
Ic bin my liever doot dan hi.
Niet meer en weet ic u te segghen.’
Hi lietse in enen kercker legghen,
Hi deedse quellen totter doot,
Om dat sy liet dat hi gheboot.
Dat was een edel salighe vrouwe,
Die hoer man alsulke trouwe
Bewijsde ende wiste wel te voren,
Dat hoir lijff most sijn verloren.
Ic hope seker datmen nu
Wel vinden souden sulke tru
Onder die goede eerbair wiven,
Die him gaerne lieten ontliven
Om die liefte van horen man.
Daer en steect gheen twifel an.

In Achayen was wijlneer

Een ridder machtich, een edel heer,
Die sinnich was ende wel ghedaen
Ende was gheheten Orphaen.
Sijn lant was wijt ende groot
Ende hi en hadde gheen beddenoot,
Die him sijn dinghen halp besorghen.
Sijn rade quamen alle morghen
Ende rieden him tallen tijden,
Dat hi uut soude doen rijden
Al omme soecken om een wijff,
Die nutte waer voer sheren lijff.
Nu plach die vorste tallen daghen,
Als hi inden velde reet jaghen,
Te riden voer eens mannes duer.
Daer sach hi altoes sitten vuer
Een schone maghet van goeder zede,
Die alle hoirs vaders dinghen dede.
Hij was van sinen wive verloost
Ende die dochter was alle sijn troost.
Arlamoen was svaders name.
Die dochter was hem zeer bequame,
Si was simpel ende saftmoedich,
So rechte dueghent ende oetmoedich,
Dat alle die stat van horen zaken
Goede woerden plach te maken.
Sy was gheheten Lympiose.
Sy bloeyde in doechden als een rose.
Had si niet guet gheweest van zeden,
Si en haddet nymmermeer gheleden,
Dat sij leet, als ghi sult horen.
Dese vorste hoech gheboren
Dochte dick in sinen moet,
Dat sulken wijff him waer goet,
Die wijs waer ende goederhande,
Want dat ghinghe voer sinen lande.
Hij prijsde duecht voer die gheboerte
Ende soeticheit voer hoghe woerde.
Hi leyde horen vader an,
Die was een schamel eerbair man,
Van cleynen guede ende wail ghemint.
Hi sprac: ‘Vrient, du hebste een kint,
Lympiose, die guede maecht,
Die minen sinnen soe behaecht,
Dat icse wil by minen live
Hebben tot enen echten wive.’
Arlamoen sprac: ‘Lieve heer,
Nu misdoedi alte zeer,
Dat ghi schimpens dus bestaet
Mit uwen armen ondersaet.’
Orphaen sprack: ‘Zwijch, Arlamoen!
Dat ic segghe dat wil ic doen,
Het es my eernst ende gheen schimp.’
Die vader sprack in goeder ghelimp:
‘Heer, wat ghi wilt dat sy.
Tghenuecht mijn dochter ende my.
Wy sijn onder u gheseten:
Ghi moecht ghebieden ende heten.’
Die heer deedse bij him comen
Ende heeftse tenen wive ghenomen.
Hi besliepse naden zede
Mit hogher bruloft inder stede.
Schone cleder ende dier ghelijck
Dede hij hoer maken costelijck.
Hi creech daer schone kinder by;
Mar rechte voert soe dede hi
Die kinder vander moeder bringhen,
Om dat si niet soude singhen
Noch vreuchde mitten kinder driven.
Si mosten oick al van hoir bliven
So verre, dat si niet en konde
Hoer kinder sien in enighen stonde.
Dit was die eerste vremdicheit.
Daer na heeft hij tot haer gheseit:
‘Lympiose, lieve wijff,
Ghi weet wel dat u selves lijff
En is niet weerdich dese eer:
Laet die costelicheit voert meer:
Ghi moet u simpeliken cleden
Ende helpen alle dinck bereden
So wes hier inden hove valt.’
Die goede vrou was soe ghestalt
Ende so oetmoedich end[e] soe vol doechde,
Dattet hoir wail ghenuechde
Wes hair hoir heer ghebieden woude.
Si quam altoes alst wesen soude,
Wast int brouwen oft in tbacken,
Si maectet deech, sy nayde sacken,
Inder koken sorchde sy mede
Datmen alle dinck wael dede.
Dair na sprack hoir die heer toe
Ende seyde hoer selve, hoe
Dat sy niet langher en mochte sijn
Vrouwe in alsulken schijn.
Sijn rade haddent also bewaert,
Dat hij een wijff van hogher aert
Tot sinen hove halen soude,
Die sijn beddenoot wesen soude,
Des sijn lant mocht hebben eer.
Lympiose seyde: ‘Wel lieve heer,
Ic hope dat ic so hebbe ghedaen,
Dat ic danck hebbe begaen
Aen allen uwen onderzaten,
Sijn si groot off cleyn ghehaeten;
Mer dat weet ic wail daer by,
Dat ics waerdich niet en sy
Te wesen u gheechte wijff:
Want u vorstelike lijff
Is waerdich veel hogher zaken,
Ende hoe dat ghijt wilt mit mi maken,
Dat ghenuecht my lude ende stille.’
Die heer sprac: ‘Tis mijn wille,
Dat ghi die cameren op reydet
Ende alle dinghen wael beleydet
Teghen dat mijn wijff sal comen
Ende sy heeft u aenghenomen,
Dat ghi bij hoir sult moghen sijn
Een dienster in joncfrouwen schijn.
Diendi wael ende sydi tru,
So sal si wael lonen u.’
Si sprac: ‘Heer,’ in soeter tael,
‘Trouwen, dat ghenoecht my wael.
Wyen ghi wilt dat ic dien,
Tis recht dat ic my daer toe lien.
Ic wil dat sonder twifel, heer,
Gaerne doen mit goeder gheer.
Op dat ic bij u bliven mach,
Willic hoer doen, nacht ende dach,
Alle dat mijn vrou begaert,
Want si is seker des wel waert.’
Limpiose ghinc van dan
Ende dede groeve cleder an.
Si ghinc sonder groot gheschal
Ende bereyde die cameren al
Teghen die coomste vander bruyt.
Van vroechden was daer groot gheluyt.
Men reyde disch, laken ende dwalen.
Si reden om die bruut te halen,
Die chierlic binnen wart ghebracht.
Die heer sloecher op groten acht
Ende ruynde een luttel mit haer.
Doe Lympiose quam aldair
Ende woude der vrouwen eeren,
Sprack die vrouwe voer alden heren:
‘Moeder, ghi sult sitten hier
Ende ic sal u dienen schier.’
Doe wort die guede Limpyose
Root van schaemten als een rose
Ende die heer sprac hoer toe:
‘Limpyose, nu weet ic hoe
Ghi sijt ghesint ende bin des vroet,
Dat ghi sijt schamel, wijs ende goet.
Ic hebbe gheproeft u wijflic schijn.
Dit is u dochter ende die mijn.
Doe weder u cleder ane:
Alle dit lant sal u sijn onderdane.
Ghi sijt doeghendich ende rechtveerdich,
Ghi sijt alre eren waerdich.
En gheer nymmermeer gheen ander
Wijff, waer dat ic hene wander.’
Dit wan Lympiose, die goede,
Mit verdrach ende mit simpelen moede
Ende mit onderdanigher doecht,
Dat si hoechlijc bleeff verhoecht.
Had si ghetoicht onwaerdicheit,
Boesheit ende onwillicheit
Ende hadde willen wederstaen
Die bode die hi hadde ghedaen,
So had hise te mael begheven
Ende hadse slechs te mael verdreven.
Mit duechden machmen bet verwinnen,
Dan mit quade woerden te spinnen.

Wat schaet goede woerden ghegheven,

Die doen in gueden rusten leven
Ende groet ghewin in bringhen
In allen wereltliken dinghen?
Si en costen doch niet veel te soeken
Ende maken vrede in allen hoeken.
Ende wat baet een haestelic woert,
Dat een yghelic mensche node hoirt
Ende daermen ghene dinghen en mach
Mede beteren op enighen dach,
Mer alle man worter bij ontsint,
Vertoernt ende van redene blint
Ende doet dinghen die nu staen,
Des hi niet en hadde ghedaen
En waren gheweest die quade woirde,
Die hi mit onghenoechten hoerde.
Mit goeden lijdzamighen sinnen
Machmen alte veel verwinnen,
Datmen niet en mach begaen
Mit overmoedighen wederstaen.
Waer onderdanicheit behoirt,
Daer salmense altoes setten voert.
So doen die vrouwen van hogher coomst,
Die van doechden sijn die vroomst.
Men machet mercken int ghevaerde,
Dat edele vrouwen van hogher aerde
Doen horen mannen veel meer
Onderdanicheit ende eer,
Dan tghemeyn volc doet.
Die dit mercken si sijn vroet.
Tsweert moet ymmer, na minen waen,
Boven den spinrocken staen.
Wil die duve den valke niet wiken,
So moet si sonder vederen striken.
Een eerloes wijff, in onsen tael,
Ghelijct den veerlosen voghel wael.
Wie sijn overhoeft wil verheren,
Sijn saken dicke ten quaetste keren,
Als den menighen dicke gheschiet,
Die sijn overhoeft niet en ontsiet.
Merct hoet Lots wive verghinck.
Hoir man beval hoir een dinck,
Woudsi leven wel hoer daghe
Dat sy ymmer niet omme en saghe:
Dat was doe si hem volchde na
Uuten lande van Zodoma.
Si en woude niet sijn onderdanich
Ende om dat si was wederspanich
Bleef si gheschent int openbair
Ende wort een steen: noch staet si daer.
Tvalt wael ende is dicke gheschiet,
Alsmen den vrouwen wat verbiet,
Alte gaerne doen si dat;
Doch si en sijn niet ghelike nat,
Die men mit enen water beghiet:
Die een bedrupet ende dander niet.
Men vint ghebreck in elken lande:
Die een soect eer, die ander schande.
Ic hope datter meer is ghevonden
In doechden, dan in quaden zonden.

Al [l. Van] eerbaer, goede, salighe vrouwen,

Die hoer mannen in heiligher trouwen
Goet ende ghehorich hebben gheweest,
Soe ist redene datmen leest:
Wantmenre billicx off sal ghewaghen
In eren, totten ewighen daghen.
Daer mede wort hoir loff ghemeert
Ende worden naden doot gheeert
In historien ende in geesten,
Die die poeten van hem leesten,
Daer sy mede worden verheven
Als of sy noch waren int leven:
Wantmen noch hoer leven kent
Bijden scriften al omtrent.
Daer om so waert schade groot,
Datse verswelghen soude die doot,
So datmen van hem niet en screve
Ende hoer doecht vergheten bleve.
Dat en woud hi niet ghedoghen,
Die dit boecxkijn bracht voer oghen,
Ende heeft sijn sin daer toe besneden,
Om deser vrouwen loff te breden.

Ametus was der coninghen een

Van Thessalijen. Na dat scheen,
So seyden him die Goden te voren,
Dat sijn lijff ware verloren
Ende dat [hi] him reyde te sterven;
Mer waert, dat hi conde verwerven
Enen, die voer hem sterven woude,
Sijn lijff hi dan behouden soude.
Hij had een doechdentlijcke wijff,
Alst wel scheen: want si hoer lijff
Overgaff om tsijn te houden
Ende voer daer heen in sdodes wouden.
Atestes so was si ghenant,
Die edel vrouwe, wail becant.

Protheselaus, die edel vorst,

Die eerst opt lant voer Troyen dorst
Heerlic uuten schepe springhen,
Dair die vyanden voer him ghinghen,
Wort versleghen op dat sant.
Hi hadde een groot rijcke lant:
Want hi was coninc van Philasse.
Doe hi van daen voer sijnre gasse,
Soe liet hi sijnre liever vrouwen,
Die him minde mit ganser trouwen,
Een wassen beeld, him recht ghelijck.
Dat begheerde si hertelijck.
Si was rechtveerdich ende goet
Ende droech enen zedighen moet.
Si was trou, van rijcker schaem.
Ladomya was hoer naem.
Doe si die mare vernam al bloot,
Dat hoir guede man was doot,
Besloot sy hoer al heymelic
Bij den beelde sijn ghelijc
Ende nam dat vriendeliken inden armen.
Menichwerven riep si: wacharmen!
So datsi bijden beelde bleeff
Ghestorven, als Ovidius screeff.

Capaneus was een Griecx coninc.

Hoert hier wonderlike dinck.
Doemen voer Troyen soude varen,
Voer hi mede mit sijnre scharen.
Onder weghe quam hi aen
Inder stede van Thebaen.
Daer ghinc hi opter vesten spetsieren.
Tweder dochte hem qualiken tieren
Om te vorderen hoer ghevaerde,
Soe dat hi toornlick daer om baerde.
Den Goden en heeft hi niet gheroect
Ende heeft Jupiter ghevloect.
Jupiter hadde des groten toern
Ende heeft Capaneus doot ghezworen.
Te hant dede hi enen blixem comen:
Die heeft Capaneus tlijff benomen.
Hi hadde een eerbaer salighe vrouwe,
Die him was guetlic en[de] ghetrouwe:
Enalue so was sy gheheten.
Het wort hoir ghedaen te weten.
Si voer dairwaert hoirre vairde,
Om him te hilpen ter aerde.
Sij quam daer bij na zedelicheit,
Ende als dat vuer was bereyt,
Daermen sijn lichaem in soude
Branden, spranc si also houde
In dat vier ende liet haer daer
Mede verbranden, dat was waer:
Want doe Capaneus was ghebleven,
En woude Enalue niet langher leven.
Sulken trou heeft si bewijst,
Datmense ewelic daer om prijst.
Tis grote reden, dat ic noch scrive
Van enen eerbaren, salighen wive,
Die haren man was so ghetru,
Dat hoir sijn schim was altoes nu.
Hoe verre off langhe hi van hoir was,
Nie en woude sy gheloven das,
Wesmen van sijn ontrouwe seyde,
Noch nie sy oick ghelove en leyde,
Alsmen seyde dat hi was doot.
Nochtan hadsy tvervolch soe groot
Van groten vryers van hoirre conde,
Dat sijse nauwelic weren en konde.
Dit was die goede Penolopee.
Hoir man was mede over zee,
Voer Troeyen inder Turcken lant.
Ulixes so was hy ghenamt.
Hi was die subtijlste van rade
Ende die die Troysschen deed meerre schade,
Dan yemant die daer mede was,
Soe ic in Darius boecken las.
Thien jair laghen si voer die stat,
Eer sise conden maken mat
Ende doe si keerden te Griecken waert,
Soe doelde Ulixes op die vaert
Mit sinen schepen, vier off vive.
Die ander verloren veel haer live
In enen storm op eenre nacht,
Dat een verrader al toebracht.
Noch den tijt van thien jaren
Heeft Ulixes altoes ghevaren
Ende ghedoolt in menighen lande,
Die [hi] versocht ende menigherhande.
Bij wilen ruste hy een jaer off twee,
Eer hi weder begreep die zee.
Wes hem daer binnen wedervoer,
Des waer te scriven een vreemde voer.
Dus langhe wachte dit salighe wijff:
Altoes hoepte sij op sijn lijff
Ende nye en wiste sy waer hi bleeff.
Nochtan sy menighen brieff screeff
In menighe lande, ver ende voert,
Off menre erghent off hadde ghehoirt.
Die ghene, die hoer vyanden waren,
En woudens langher niet ghesparen.
Sij reden in hoer lant mit cracht
Ende hebben veel quaets ghewracht,
Om dat sise wouden versmaden:
Want sy was also beraden,
Dat sy liever sterven woude
Wedue, dan sy hiliken zoude
Eer si twaer hadde vernomen
Van des horen man waer becomen.
Horen zoon hadsi in een ander lant
Bijden coninc Menelaus ghesant
Ende wort een jonghe van .XX. jaren
Doe hij te heyme quam ghevaren.
Hi was starc ende vroom ter hant.
Thelematus was hi ghenant.
Lehartes, heer Ulixes vader,
Dat was Penolopen berader.
Hij hadse gaerne gheset te vreden.
Om dat sij grote schade deden,
Die hoghe mannen, die na hoir stonden,
So had hi gaerne den raet ghevonden,
Dat sij hijlic had aenghegaen,
Want die hope waer ghedaen
Van sinen soon: die guede oude
En meende niet, dat hi soude
Wederkeren ymmermeer.
Hij dedet int beste, die goede heer,
Dat hij hoer te hiliken riet,
Om dat den jonghen gheen verdriet
En worde ghedaen an sinen lande.
Penolopen was goederhande
Ende bat den vader, dat hi noch zweghe:
Sij hadde ghevonden sulken weghe,
Dat zij hoepte sonder strijt
Wael te bliven langhe tijt.
Hoer vryers dede si bidden stille,
Dat sy een dinc om horen wille
Deden, so woud si voerwaer
Doen, dat wel ghedaen waer.
Sij hadde een webbe ghescheert:
Nu so was dit hoir begheert,
Dat sise lieten onbecracht
Des dat webbe waer volbracht:
Dat werck en waer niet so groot,
Men soud wel sonder wederstoot
Binnen ses weken hebben ghedaen.
Die heren namen die voirwaird an:
Si soude in vreden leven socht,
Thent dattet webbe waer volwrocht,
Mit voirwairden, dat sy daghelijck
Wercken soude redelijck.
Dus wrochtsi naerstelijck alle daghe,
Off yeman waer, die daer na saghe,
Datmense niet begripen en mochte;
Mer snachts, alsmenre minst om dochte,
Ondeed sy weder alle das,
Dat des daghes ghemaect was.
Dus quamt, dattet webbe langhe duyrde.
Hier en binnen sy vaste kuyrde;
Mer tverdroot den luden zeer.
Doch ten lesten, doe sy niet meer
En mochte verhuden int bescheyde,
Doe ghenct weder uuten gheleyde.
Ses weken wercs hadde voirwair
Langher gheduyrt dan drie jair.
Si reden weder in hoer lant
Ende hebbent zoer [l. zeer] gheschant.
Noch en woude sijre niet an,
Sij en wiste twaer van horen man.
Doe ghevielt dat quam Ulixes
Heymelic to Sybotes,
Die sijn vye te hoeden plach.
Sijn soon quam opten selven dach
Ende es tot Sybotes huse gheraect.
Daer wort kennisse ghemaect
Mit groter vroechde, als reden was.
Si ghinghen tsamen op enen pas,
Daer sijns wijffs vrijers saten
Ende van sinen guede aten
Ende sloghense alle doot.
Dus quam Penolope uuter noot.
Sij ghinghen tsamen te heyme waert,
Daer grote blijschap wart verbaert,
Alsmen dat wael dencken mach:
Wanttet en valt niet alle den dach,
Datmen soe langhe wacht den man
Als hi den huse is verre van.
Die eerste bode, die daer quame,
Dairmen sijn doot bij vername,
Al wistmen half dat lueghen waer,
Men sout al houden over wair.
Doch die gueden doen hoir doecht
Ende die jonghen doir hoir yoecht,
Die een doet veel, die ander min:
So menich mensche, so menich sin.
Een goet wijff is veel eeren waert,
Die wislic leeft ende schanden spaert.
Eer is een duerbair schat.
Houtse vast, ic rade u dat.

O waerde vrouwen, weest ghetru.

Laet u altoes wesen nu,
Datmen den ghenen hoghe prijst,
Die haer in sulker eer bewijst,
Dat menre off scrijft in boecken.
Die schone, witte, suvere doecken,
Die ghi draghet int ghemeen,
Laet die bliven sonder scheem.
Hout tru, daer ghise mit wille
Hebt ghegheven, lude off stille.
Herimones, die schone waerde,
Was van also ghetruwer aerde,
Dat sy al bleeff dair sy eerst was,
Daer sy namaels mede ghenas.
Hoir oudevader hadde hoir ghegheven
Enen man van jonghen leven,
Arestis, Agamennons zoen,
Die goeder daden was ghewoen.
Die oudevader was machtich des
Ende tghenoechde Herymones
Ende gheloefde him hoir trouwe.
Hoir vader was in vreemder ouwe,
Menelaus, die edel man,
Ende en wist alhier niet van.
Den jonghen Pyrrus, Achilles zoon,
Heeft hi gheven sijn dochter schoon,
Ende loefde voer die maecht,
Dat sy sal doen wes him behaecht.
Die vader haeldeze mit cracht
Ende heeftse Pirrus thuus ghebracht.
Daer was sy eenen jaer off twee
In groot ghedruc ende hertelic wee.
Haer herte en scheyde nye daer aff,
Daer sij den eersten truwe gaff.
Alle hair vrunden en condense nye
Daer toe ghebringhen, dat sy ye
Pirrus woude vruntschap doen.
Arestis, die vorste choen,
Creechse daer na, des sijt ghewes,
Bij wisen rade van Pallades.
Doe sij was daer sij wesen soude,
Doe leefde sij vrolic totter oude.
Dus salmen trouwe houden vast
Ende laten dat om ghenen last,
Die den mensche mach overvallen.
Ghi en sult gheen vreemde paerden stallen
Ende jaghen die uwe uut:
Want coemter off een gheluut,
Dat ghij tonrecht anevaet,
Soe crijchdi twoert der misdaet.
Mar ist mit eren dat ghi doet
Ende stille, na edelre minnen gloet,
Ende alle dinck reynlick wart gh[e]coect,
So dat gheen vuyl daer uut en smooct,
So ist te beter te verdraghen,
Want dair uut en comt gheen mishaghen
Onder eerbair goede menschen.
Daer om so woud ic gaerne wenschen,
Dat guede liefte bleve verholen,
Die in zueticheit wert ghestolen
Sonder dorpelike daet,
Ende datsy in reynen moede staet:
Want des en machmen niet ontberen,
Sullen die wapen staen in eeren.

Saken vindmen alrehande,

Die dicke vrienden te vyande
Hebben ghemaect int aertsche dal,
Ende men sonderlinghe schuwen sal,
Dair guede luden in echtscap sitten.
Si bringhen toern ende hitten,
Onrust ende wedermoet,
Soe datmen bij wilen doet,
Dat nutter after waer ghelaten:
Sij doen deen den anderen haten.
Daer om salmense ymmer schuwen.
Dat eerste is, lichtelic te betruwen,
Dat vrouwen draghen inden sin.
Coemter yemant tot hem in,
Die heymelic brinct enighe mare,
Sijn sij loghen ofte ware,
Dat die man erghent heeft gheweest,
Also hem die clapper leest,
Dat ghelooft sy wael te gronde,
Als oft in die ewangelie stonde.
Daer heeft menighe vrouwe mede
Ghenuecht verloren ende vrede.
Nochtan en willen sijs laten niet.
Hem donct recht, dat hem goet gheschiet,
Ende wetens hem groten danck,
Die hem singhen desen zanck.
Men vintse, diese daer toe winnen,
So mit miede, so mit minnen,
Off sy enighe dinghen saghen
Van hoirre mannen in enighen laghen,
Dat sy dan vluchts tot hem comen:
Als sy wat nuwes hebben vernomen,
Men salt wel teghen hoir verdienen.
Dit is groot wonder wat si menen,
Dat sy soe gaerne horen spreken,
Dair sy hoir ruste mede breken.
Men vintse veel der quader snoeren,
Die hem gheneren mit sulker voeren
Ende houden man ende wijff
Dicwijl leven in een kijff,
Die wael mit rusten souden sijn,
[En] dede der clapper valsch venijn,
Die al roeren dat quade blat
Ende die vrouwen gheloven dat.
Och, hoe qualic sijn sij beraden,
Die hem selven soe beschaden!
Het waer veel beter, dattet woert
Nymmermeer en worde ghehoirt:
Want daer en can niet guets off comen,
Alsmen ducke heeft vernomen,
Dan onvrienschap ende onminne
Ende toernichliken sinne,
Die des menschen hert so knaghen,
Dat hi beter waer verslaghen
Off scoenre doot in een graff,
Dan te leven in sulken gheschaff.

Want sulck gheloven lichtelick

Is duck ende menichfoudelic
Groet jammer ende schade gheschiet.
Daer omme dat lichte gheloven vlyet!
Men seit menichwarff ende dich:
Wye balde ghelovet, die ghecket sich.
Dat heeft enen goeden wive ghewerret,
Die mit ghelove wart ghearret,
Dair off ic scrive, suldi horen.
Een machtich man alhier te voren
Was gheseten in Griecken lant:
Tholomanes was hi ghenant.
Daer bij so woende een vrouwe dan,
Die hadde enen gheraden man,
Die oick veel lants hadde beseten
Ende was Paschalis gheheten.
Voer Troyen lach die goede heer,
Daer hi ontfinck loff ende eer.
Boecie hiet die eerbare vrouwe.
Malcanderen waren sij ghetrouwe.
Tholomanes was thuus ghebleven
Ende heeft groot vervolch ghedreven
Aen Boecia, die schone,
Om van haer te werven lone
Van minnen, die hi tot hoer droech,
Ende Boecia al van handen sloech.
Die woerden, die hi van minnen sprac,
Suverlijck sij altoes brack
Ende bracht ander woerden int spel,
Des hem en ghenoechde nauwelic wel.
Hoirre vrienscap gheerde hi zeder:
Goede woerden gafsy him weder.
Dat stont also enen langhe[n] tijt.
Hij hoepte, waer sij hoirs mans quijt,
Alle dinck dan waer te pas.
Daer na, als Troyen ghewonnen was
Ende die ghemeen luden vernamen,
Dat die Gryecken thuuswert quamen,
So quam Tholomanes alte hant
Daer hi die goede Boecia vant,
Ende sprac: ‘Vrouwe, ghi moech[t]wael sijn
Vrolic ende in blijden schijn:
Want Paschalis mit hem bringhet
Een schone maghet, onbevlinghet,
Van conincliken bloede gheboren,
Dien hi tru heeft ghezworen.’
Boecia vraechde den droghenaer,
Oft oick te gheloven waer?
‘Jaet,’ sprack hi, ‘bij onsen Goede,
Ic soud u lieghen harde node.
Het hebben my die ghene gheseit,
Die daer aff weten guet bescheit
Ende ghister mit hem aten.
Hi heeftse noch after ghelaten
Niet ver van heen, int ander lant,
Ende hi sal hier wesen alte hant
Ende sal u thyen, vrouwe mijn,
Dat ghi hem ontru hebt ghesijn:
Daer mede sal hi u verdriven
Ende dander sal die vrouwe bliven.’
Boecia sprack mit goeden stade:
‘Wat rady my in rechten rade?
Hoe sal ic dit an hem wreken,
Datmen my niet en mach bespreken?’
Hi sprac: ‘Teerst dat hy comet in,
Ontfancten mit enen blijden sin
Ende gheeft hem drincken starck venijn,
Wail ghemenghet mit gueden wijn,
Ende scheynckt hem enen vriendelic groet,
Dat hi willecoem wesen moet.’
Die vrouwe sprac: ‘Na dien dat hi
Die valscheit heeft ghedocht an my,
So saghic hem veel liever doot
Dan levendich in sulker noot.’
Paschalis, die edele man,
Die sine[n] wive alles goedes gan,
Ende nye en docht sulken dinck,
Als tgherucht over hem ghinck,
Dat Tholomanes hadde gheloghen.
Die mare quam te richt ghevloghen,
Dat Paschalis was opt lant.
Die vrouwe ghinc hem teghen te hant
Ende ontfincken vriendelick.
Hi was blide, mer droeflick
Ghelyet hi, om dat hi te voren
Sijn lieve vrienden hadde verloren,
Die inder zee verdroncken waren.
Doe die vrouwe sach dat ghebaren,
Doe twivelde hoir ende meynde dat,
Dat hi hoir waer gheworden mat.
Si gaff hem drincken vanden wijn,
Daer him off nakede sdodes pijn.
Des anderen daghes was hi doet.
Sijn vrienden haddens rouwe groet.
Sij dede scicken int ander lant,
Om te vernemen alte hant,
Off daer die vrouwe ghecomen waer.
Si vernamen wel aldair,
Dattet al droch ende lueghen was,
Dat ghesproken hadde die dwaes.
Als dat Boecia hadde ghehoirt,
Sprack si: ‘Och! ic hebbe vermoert
Minen gueden man Paschail!
Och! ich gheloefde him te wael,
Die mi die loghene heeft gheseit!
Minen man, die inder aerden leyt,
Willic volghen onder tzant.’
Een zwaert soe nam si inder hant
Ende heeft hoir wijflicheit doerboert.
Was dat niet een valsche moert,
Die Tholomanes hadde bedreven?
Doch ten wort hem niet vergheven.
Daer was een Porijas,
Die Boecien broeder was.
Hij hadde den rou int herte groot
Om sijnre liever suster doot
Ende oick sijns zwaghers Paschael.
Hi vernam die zaken wael,
Dat Tholomanes hadde ghebrouwen.
Hi zwoer bij sijnre trouwen,
Dat hi die ondaet hadde gheweven,
Dat soude hem entelic costen tleven.
Porias heeften eens verwacht,
Dat hi soud rijden opter jacht
Ende sloechen so mit sinen zwaerde,
Dat hi doet viel opter aerden.
Besiet, hoe heeft een licht gheloven
Dese drie vanden live doen roven.
Creusa gheloifde lichtelic,
Dat Jason, die vorste rijck,
Gheen wijff en hadde; mer sij wist na,
Dat noch levende was Medea.
Had sijt gheweten wel te voren,
Si hadde des hilix al ontboren.
Mer licht ghelove brachtse in sneven:
Wanttet costede haer haer leven,
Mit enen hemde, dat hoir sende
Medea, daer si in verbrende.
Wacht u hier voer, goede wijff!
Behout u vrede ende u lijff.
Licht ghelove en is niet te prisen,
Het doet menich leyt op rijsen,
Ende sonderlinghe ter heren hove
Soe ist een duvel, tlicht ghelove.
Theeft so menich quaet getymmert.
Wye sijn herte is so belimmert,
Dat hi lichtelic ghelooft,
Dick worden sijn saken seer verdooft.
Wye dat dat ghebrec heeft in,
Vrijlic, hi heeft enen wisschelen sin,
Ende is op him te vermoeden,
Dat hi lichtelic vanden goeden
Totten quaden soude gaen
Ende doen dat qualic waer ghedaen,
Als dese eerbair vrouwe dede,
Die horen man ende hoir selven mede
Scendelic vanden live rovede,
Om dat sij lichtelic ghelovede.

Een dinck pleghen noch die wive

(Van vrouwen ic dat niet en scrive,
Want wye dat doen en sijn niet waert
Datmense heit van vrouwen aert),
Dats, als die mannen gaen anderswair,
So volghen si van verren nair
Bij wijlen heymelic inder nacht,
Om des mannes ganghes wacht.
Die dat doet uut sulken gheer,
Dier is also veel om hoir eer,
Als der gheenre, die hoir man
Sijn cleder mit stocken duwet an.
Die doch is uuter eren boeck.
Een man heeft enen zwaren vloeck,
Die anden duvel is gheraect:
Tghescrifte ons doch kondich maect,
Dat een recht quaet bois wijff
Is quader dan des duvels lijff.
God die moetet hem versetten,
Die daer sijn lijff moet teghen wetten.
Doch ic hope int herte mijn,
Datter niet meer quaet en sijn,
Dan een die inder werlt leeft,
Ende elck man meent dat hise heeft.
Hoese heet en wet ic niet;
Mer hem is wail leyde gheschiet,
Die dat enighe juweel
Heeft ghecreghen tsinen deel.
Die mine danck ic altemael,
Als sy blijde is ende spreket wael.
He[ef]t anders yemant ghebrec hier in,
Die zwighe al stil ende dwing sijn sin.
Doet hem die quade een misval,
Die goede salt verbeteren al,
Daer alle doecht is off ghecomen;
Die is guet te hulpe ghenomen.
Ende ghedoechsame te sijn
Radic alle die vrienden mijn:
Want salich is hi, die can mijden.
Heeft een eerbaer wijff oick lijden
Mit enen quaden, zwacken man,
Die isser zeker qualicken an.
En weet hoir oick niet bet te raden,
Dan sijt claghe der Goeds ghenaden
Ende lijde des ont beter wort:
Want dat sij dael [l. daer] veel teghen hort
Ende mit wreden woirden kijft,
Soet eerst was, soet altoes blijft.
Si en kans mit quaetheit niet wel keren
Hij en sal leysten sijn begheren;
Ten baet gheen wachten noch oic hoeden
Noch gheen schelden noch verwoeden.
Goede, eerbair, salighe vrouwen,
Laet uwe doecht in eren schouwen:
Leeft oetmoedelijc ende sacht,
Ende off u die rude verwacht,
So en wilt niet weder dair om gremmen.
Een zedich wijff sal hoir doch temmen
Ende menghen wijflicheit mit schaemt,
Soe blijft die ere onverlaemt.
Is een man van boser yuecht,
Ghemoet hem altoes mitter doecht:
Ghi sulten daer mede bet verwinnen
Ende God sal u te hogher minnen.
Duechde tymmert die husen weder,
Die die quaetheit werpt ter neder;
Machmen mit doechden verwinnen yet,
Die quaetheit en helpet niet.
Het heeft die sulke inder nacht
Ghelopen ende horen man verwacht,
Daer sy luttel eren haelde:
Wantmen die tollen daer betaelde,
Diemen onderweghen vint.
Bij nacht sijn alle luden blint.
Ontschamelheit wandert mede.
Vintsi dan schamelheit tsulker stede,
Daer haer niet te sijn en behoirt,
So wort si dan te hant versmoort:
Wantsi en dar gheen woirde maken
Noch claghen hoirs ghevallen zaken.
Het schiede te Ghent enen goeden wive,
Die rackelic was van horen live,
Ende van rouwen daer na starff
Om die schande, die si verwerff:
Want si was tsulker ste gheraect,
Daer hoir tclaghen was ontmaect.
Sij hadde veel bet hoir eer ghewacht,
Dan hoir man op sulker yacht.
Vrouwen sullen mit malcanderen
Gaen, aldaer su eerlic wanderen
Ende daermen veylighe straten vint,
Op dat sy niet en worden gheschint
Noch van hoirre eren beroeft.
Ic segghe u twaer, des ghelooft.

Men sal die mannen niet na gaen.

Daer mocht die sulke bistaen,
Hoerde hi daer off een queyncken,
Hi soude om sijn voerdeel dencken
Ende soude oic rijden uut om roven.
Ic seg u twaer, wildijs gheloven:
U en behoert niet wel te staen
Daer die mannen bij wilen gaen.
Het gaet die menighe sulken ganc
Ende versmaet hoirs mannes dwanck:
Sy wacht horen man quanshuys;
Twaer hoir eerliker, bleefsy thuus.
Elc goet wijff proeve dit
In horen sin, off dat wel sit,
Als sij sulke dinghen plyen,
Dat sij sullen gaen besien,
Daer si selve in vresen staen,
Zwacke dinghen an te gaen.
Sal een guet wijff die weghen leren,
Die een man nauwelic gaet mit eren?
Vertyet uwe dwase opset
Ende wacht u selven voer die smette.
Hout u ghemac: ghi sijts te wiser.
Legghet uwen man gheen voetyser,
Op dat ghi die niet en vergheet
Ende selve dair inne treet,
Dat u voet daer in so vest,
Dat hijs nymmermeer en ghenest.
Die menich wil den anderen doren,
Het comt hem selven te groten toren.
Wye dat schiet mit enen boghe
Ende raect hem selven in sijn oghe,
Die hadde schietens bet ontboren.
Ic hebbe dicke segghen horen:
Wye den anderen jaghen sal
Die en mach selve niet rusten al,
Ende die den anderen oick verlaecht
Wort selve duck int net gheyaecht.
Wat tSchyedam eens geschiede,
Dat weten noch wel sommighe lyede,
Hoe dair voir [l. voer] een eerbair wijff.
Die manne vryede die maghet stijff,
Soemen van Roseboem plach te singhen.
Die maghet en achte niet sijn dinghen
Ende seyde hoer vrouwe dat.
Die vrouwe en was oic niet lat
Ende maecte voerwaerde mitter deerne.
Si seyde, sy soudet doen gheerne,
Ende bescheyde hem ene stonde,
Dat hise inden bedde vonde.
Die maghet heeft also ghedaen:
Die vrouwe is te bedde ghegaen
Beneden, upter maghet stat,
Ende als die weert vermoede, dat
Alleman te bedde waer,
So ghinc hi listelic aldaer,
Ende meynt dat hi die maghet heeft,
Daer hi vrolic mede leeft.
Hi ghinc weder in sijn ghelach.
Sinen heymelicken vrient hi aldair sach
Ende seyde, hoe hi in sulken schijn
Bij sijnre maghet hadde ghesijn.
Hi seide: ‘Gaet ghi mede aldair
Ende veinst u recht off icket waer:
Ghi vint die duere noch open staen.’
Die ander is dair toe ghegaen.
Luttel woerden soe maecte hi,
Ende was oick der vrouwen bi.
Si meende, twaer hair man gheweest,
So dat hoir lief was totter feest.
Dit werck begonde hem te openbaren.
Nu merct, hoe si nu heeft ghevaren.
Eerlois is sy nu gheworden.
Si hadde gheslapen bet op horden
Ende hadde der maecht hair bedde ghelaten.
Die wissel stont op ghecker maten:
Si waende verschalken horen man;
Mer si bleef selve in die pan
Ende wort gheschent in horen daghen,
Dat seker billicx is te beclaghen.
Die man was wel [e]en schennes waert,
Doe hem wat heyls was verbaert,
Dat hi dat enen anderen gonde.
Het was boeflic ende sonde,
Al hadt gheweest op ander maet:
Want hi dubbelde die misdaet.
Nu overdeynct wel dese dinck,
Hoe der vrouwen dat verghinck,
Dat sy horen man verdulde.
Sij betaelde daer die schulde,
Die sij der schanden schuldich was,
Daer sy nie aff en ghenas.
Hadsi in haer bedde ghebleven,
Dese ondaet en waer niet bedreven.
Dit is in corten jaren gheschiet.
Ghelovets my, en lieghe u niet.
Waren die luden niet bekent,
Ic sette horen name int perkement;
Mer tis beter aff ghebleven.
Elck wachte him voer sulck sneven.

In sulken droefliken stuck

Sijn si wael ghevanghen duck,
Die hoir mannen wouden verlaghen.
Het gheviel in ouden daghen,
Datter was een coninc van Athenen
Ende was gheheten, als wij menen,
Ericheus ende hadde voirt
Ene schone dochter, van hogher boort,
Die daer Pocris was ghenant.
Een machtich burgher, wail bekant,
Van edelen arde ende gheslachte,
Was hoir man in rechter achte.
Chephalus was sijn rechte naem.
Den dieren leyde hi menighen raem:
Jachte ende weyden speel
Hantierde hi dicke ende veel.
So hi gaerne te jaghen plach,
Ene Godynne hi gaerne sach,
Die Aurora was gheheten.
Bij wilen heeft hi hoer verweten,
Dat sijn wijff hoer schoenre was.
Seer vertoernde Aurora das
Ende hiet hem tsinen wive gaen.
Chephalus heeft also ghedaen
Ende als hi der stadt begonde te naken,
Soe dacht hi alrehande zaken,
Ende zonderling, want hi bekende
Dat hi sondelic in miswende
Hadde gheleeft, so meynde hi,
Off sijn wijff mocht wesen vry
Van sulker zwackeliker daet.
Hi volchde sijnre sijnre sinner raet
Ende wil versoeken Pocris,
Off si oick te gheloven is.
Hi dede vreemde cleder aen.
Aurora heeft[er t]hoir oic toeghedaen
Ende wandelde sijn aengesicht,
Datmens conde bekennen nicht.
Hi quam des avonts heymelijck
Ende sprac haer an wael smeykelick:
Van liefte hi hoer leyde yoren;
Mer si en wouder niet off horen.
Hij boet haer goet ende groten schat;
Hi en kondse niet maken mat.
Doe boet hi haer des goets so veel,
Dattet al ghinc uuten speel.
Si bedacht haer lang ende wael
Ende en gaff hem woert noch tael,
Dat [l. Dan] si hoir woude beraden
Ende antwoerden hem met goeden staden.
Om dat sy nam dus haer beraet
So wort sijn ghedachte quaet
Ende sprac: ‘Nu sie ic wael te voren,
Men soude u wel mit ghelde becoren.
Ic bin Chephalus, besiet my nu,
Ende hebbe beproevet u.’
Pocris schaemde hoer utermaten
Ende heeft huus ende hoff ghelaten
Ende streeck in eenre woestenye,
Daer si was alre mannen vrye,
So dat Dyana, die Godinne,
Namse tot ene ghesellinne.
Dyana gaff hoir enen hont,
Dien gheen wilt voer en stont:
Hi verliep allen honden,
Die ter yacht lopen conden.
Voert heeft si hoer een schut ghegheven.
Daer heeft si wonder mede bedreven.
Wat wilt dat si woude raken,
Dat plach si daer mede te ghenaken,
Niet dan sijt dairwairts boot.
Rechtevoirt dat wilt sy schoot,
Waer dat hoir die sinne toe stont:
Al sach sijs niet, het wort ghewont.
Daer na Pocris weder quam
Bij horen man, als ic vernam,
Ende werden verliket weder.
Pocris gaff hem vruntlic zeder
Hoer gheschut ende haren hont,
Dat Chephalus dochte een goeden vont.
Het viel, dat Themis, die Godinne,
Mit enen toernighen fellen sinne
Sende inder Theben lant
Een vyantlic dier ende onbecant,
Dat verdarff wijn ende coern,
Soedat dat jaerschaer bleef verloren.
Die heeft hem die Godinne beraden
Om des, dat hem die Theben versmaden.
Hier worden ghebeden totter jacht
Veel hogher mannen van groter macht,
Om dat felle dier te jaghen,
Dat den luden plach te plaghen.
Chephalus quam mede ter stonde
Mit sinen gheschutte ende honde.
Si yaechden dat dier mit groten hopen;
Gheen honden en conde[n]t onderlopen.
Ende doe baden si Chep[h]alus, dat hi.
Sinen honden [l. hond] liet los ende vry.
Hi dede also ende lieten schier.
Hi onderliep te hant dat dier,
Dat scheen dat hire neffen was.
Als Cephalus vernemet das,
Haeste hi hem dairwairts zeer
Ende hadde te schieten groten gheer.
Doe sach hi, dat elc stille stont,
Beyde, dier ende hont,
Ende waren elc in enen steen
Verwandelt, als daer kenlic scheen.
Chephalus plach hier na veel
Omme te gaen mit weyde speel.
Sijn schutte hadde hi zeer vercoren,
Want hi sinen hont hadde verloren.
Jaghen plach hi alle daghe.
Nu hadde hi enen lusteliken haghe
In eenre wildernissen uutghelesen,
Daer hi in rusten plach te wesen.
Twas daer groen ende vol van wonne:
Daer en mochte comen gheen zonne.
Daer plach hi tweder te roepen aen,
Dat him die hetten mocht vergaen.
Op enen tijt, als hi daer lach
Ende verwachte den koelen dach,
Soe quam een snelle daer ghegaen
Ende hoirde hem tweder roepen aen.
Die snelle woude wesen goet kint,
Alsmenre huden vele vint.
Hi liep haestelic tot Pocris huse
Ende maecte tgoede coern te gruse.
Hij dede Pocris te verstaen,
Dat hi daer vuere waer ghegaen,
Daer Chephalus veel vreuchden dreeff
Mit sinen boel, die bij hem bleeff.
Pocris ghinc der vrouwen ganc
Ende gheloefde al des boeven sanck
Ende dachte, si souden wachten soe,
Dat hi des werden soude onvro.
Op een tijt hij te woude liep.
Pocris ene joncfrouwe riep
Ende volchden Chephalus beyde.
Doe sij quamen ander heyde,
Doe sij quamen ander heyde,
Liet sij der joffrouwen after
Ende si wort des mannes wachter.
Allene ghinc sy heymelic voort
Inden bosch, dat nyemant en hoort,
Ende meynt den man te vanghen daer,
Die luttel dacht om sulck ghebaer,
Als syen dair wail meynde vinden.
Onder haghen ende onder linden
Ende onder doorne menigherhande
Croop si over voet ende over hande,
Om den man te begripen aldair.
Cephalus worts te hant ghewair
Ende meynde, doe hi hoerde dat ristelen,
Dat een dier daer woude nistelen.
Sijn gheschut hi dairwairts schoot
Ende heeft sijns selfs wijff ghedoot.
Och, der doorheit vanden wive,
Die soe berooft wort vanden live!
Hadsi int wachten niet ghesneeft,
Si hadde langhe mit vruechden gheleeft.
Tis eene ghemeenlike zake,
Dat dat den vrouwen dunct een wrake,
Als si den man begripen moghen,
Daer sij mede bezwaren haer doghen,
Groten toerne hem beraden
Ende hoir herte met drucke laden.
Twaer seker wel een ghecke sake
Te spreken daermen wijsheit sprake,
Dat een wijff so is ghesint,
Dat sy den toern voer vrede mint
Ende doet haer leyt ende onverdrach,
Des si wael vuerganck hebben mach
Ende draghen rust ende vrede
Ende ghenuecht telker stede.
Ic love bet vreuchde ende ghemack,
Dan toirn, leyd ende nijds ghewrack.
Hij donct my dwaeslic sijn ghesint,
Die onvrede voer vrede mint.

Ghi, goede wive, verwaert u huus,

Loopt niet int wilde, maect gheen confuus,
Weset ende levet wijslic, denct om eer
Ende weest oetmoedich onsen [l. uwen] heer,
Also u God gheboden heeft.
Ist dat u man ontruwelic leeft,
Als u deynct in uwen sinne,
Bewiset hem dair om ghene onminne.
Verwint mit goetheit, off ghi moecht:
Mit quaetheit blijfdi onghehuecht.
Is hi der sondelicheit ghewoen,
Hi moet selve betering doen,
Ende ghij en sult daer niet om deyncken,
U selven vander eer te creyncken.
Blijft hem altoes guetelic bi:
Ghi en moecht niet doen als hi.
Veel te reysen eert den man;
Daer crighen die vrouwen schanden van.
Daer hi ghenuechte mede meert,
Daer wordi alinghe mede onteert.
Dat en suldi niet gheliken,
Off ghi moet der eer bezwijcken.
Het heeft inder ouder ee
Veel gheweest, ende huden mee
Wort ghehouden, ende al mit eren,
Dat heydensche vorsten ende heren
Ende oick ander mannen wael
Wiven hebben bij ghetael,
.XX., .XXX., .XL., hondert.
Dat is waer, hoet u verwondert.
In kersten ewe is menich man,
Daer twee off drie wiven sijn an,
Ende elc in smans huse teert.
Dit es dicke ghedispenseert
Mit mannen, die dat hebben ghedaen;
Mer nye en heb ic verstaen,
Noch horen spreken in enighen hoecken,
Noch horen lesen in enighen boecken,
Dat men ye dispenseerde,
Dat een wijff twee mannen eerde.
Daer om so volghet minen raet
Ende die ghelikenisse laet:
Want dat is recht also ghelijc,
Als out arm ende jonc rijck,
Ende schelen, gheliken dach ende nacht,
Des mannes ende der wive cracht.
Hier mede latic dese woert.
Die wijs sijn hebbent wael ghehoort
Ende die in duechden hem belegghen.
Den quaden en machmen doch niet segghen.

Ghy, eerbair wiven, doetet best,

Dat was mijn eerst, dat blijft mijn lest,
Dat ghi u selven hout in vreden,
In eren ende in ghesonden leden
Ende weest uwen man ghetru.
Ende quijt hi hem qualic teghen u,
Daer om en suldi u niet verdieden.
Quamen enighe die u dat rieden,
Die suldi schuwen talre tijt,
Want si u maken svroechdens quijt.
Ghedencket om uwes selves eer
Ende om des oversten meesters leer.
Denct om den hoghen waerden prijs,
Die men in soe menigherwijs
Legghet in u, salighe wiven,
Daer die poeten soe veel aff scriven,
Dat alle goeder wiven loff
Hoghe floreert in elken hoff.
Die goet van aerde sijn ende zedich,
Ghetru, ghehoirsaem ende stedich,
Die wijfflich sijn ende oic oetmoedich
Ende van woerden honichvloedich,
Simpel ende erenghier,
Vredelic, wijs ende guedertier,
Die en machmen niet so hoghe prisen
Als hoer weldaden lustelic rijsen.
Mit starcken ende wisen wiven
Mach een huus wel staende bliven;
Mar mitten ghecken scomperinnen
Vervalt dat huus van buten ende binnen.
Verstaet dit wel ende werckt hier na
Ende volghet die overgoede Pompeya,
Die mit Seneca, horen man,
Sterven woude in een ghespan.
Doet als die guede Sybelye dede,
Die Aetsert hielt in goeden vrede.
Gaet der edelre Hesters ganck
Ende levet in uwes mans bedwanck,
Daer ic een luttel voer aff scrive.
Volghet der Menyaden wive,
Die bij horen wijsheit groot
Hoer mannen losseden uuter doot.
Doet na Judith, die edele vrouwe.
Steect doet die boesheit ende onghetrouwe,
Dat sy nieste wyde en vloeyen.
Laet wijfflike staet in eren bloeyen,
Datmen u mit rechte love
Onder vorsten ende inder heren hove.
Laet boesheit ganghen om haer broot.
Bedect die boosheit in u schoot.
Vlyet den valschen aenbringher boes,
Die nye doecht noch waerheit en koes.
Volghet der heyligher karitate
Ende set u dinghen op goede mate.
Die dat in reynicheit volhaert
Es alre eren ende prisen waert.
Recht als die grenate bloeyt,
Can sy gheven lust ende moet;
Pijn ende smert cansi verdriven;
Onmoet en laet si nerghent clyven;
Trouwe brinct si int gherecht
Te mannes dienst, in eren slecht.
Eer ende loff hebbe wijflic schijn!
Rooff der sorghen, dit is dijn.

Explicit, expliciat.

Dexteramque meam Deus benedicat.