Kinderen en erfgenamen

[p. 80]

2

Er waren deze zomer niet minder gasten gekomen dan andere jaren. Een mens was een vreemd wezen met veel eelt op zijn ziel. Niemand ontkwam daar aan.

- Als je het leed van de hele wereld op je nek wilt nemen, ga je er aan ten onder. Op een zeker moment moet je je kunnen afsluiten, zei een der dames tegen Hugo.

- Ik meen te begrijpen wat u bedoelt. Ik denk bijvoorbeeld aan het werk van dokters, verpleegsters en dominees. Maar wat ons nu overkomt... nee... nee.

Freek kwam Hugo halen. Het was zaterdag 7 september 1940. Wonderlijk genoeg hadden de anti-revolutionairen en de christelijk-historischen verlof gekregen twee massale bijeenkomsten te houden in het Kurhaus.

Voetje voor voetje schoven ze op in de lange serpentine van wachtenden op het Gevers Deynootplein.

Een voorbijkomende soldaat vroeg wat hier aan de hand was. Toen iemand hem inlichtte trok er een lach over zijn gezicht: Gans gut. Wir wollen Freunde sein.

- Amme je weet wel! riep een Scheveninger.

Er werd weer eens gelachen. En dat de Rijkscommissaris toestemming gaf dat het Nederlandse volk zich uitsprak, was toch een opmerkelijke gebeurtenis.

- Hij weet heus wel dat Mussert maar een handjevol mensen achter zich heeft...

- We moeten allemaal lid worden van de Nederlandse Unie... dat is de enige mogelijkheid om stelling te nemen tegen de N.S.B.

- Daar zullen we straks wel meer over horen, voorspelde Freek. Aan de eerste opzet hadden de protestantse partijen ook meegedaan, maar het toen ontworpen manifest was door de bezetter afgewezen. Wat er nu was georganiseerd was de tweede Unie... enfin, ze zouden het wel horen hoe Colijn en Slotemaker er over dachten.

Bij het binnenkomen van de grote zaal klonken de bekende strijdliederen hen al tegemoet. Zij zullen het niet hebben, ons oude Nederland.

[p. 81]

Hugo fluisterde Freek iets toe. Het was de ironie van de geschiedenis dat uitgerekend de stem van die vurige bekeerde Israëliet Da Costa, na een eeuw het volk nog moest opwekken tot de strijd tegen de moderne jodenhaters.

Daar stond Slotemaker de Bruïne reeds achter de lezenaar. Hugo had voor de man met de beweeglijke baard en de bewogen, klankvolle stem een onberedeneerde sympathie sinds hij hem, al meer dan twintig jaar geleden kende uit de jeugddiensten in de Badkapel.

Hij zag Freeks potlood vlug over het papier gaan.

‘Er gaat een algemene roep om vernieuwing rond. De massa-psychologie leert dat velen genoeg hebben aan een woord zonder zakelijke inhoud. Dat loopt uit op een fata morgana. Natuurlijk zal ons land niet kunnen handelen zonder nauw contact met wat er op ons ganse continent groeit. Maar wij zeggen tegen ons volk: neem ons zoals wij zijn. Vraag ons niet terwille van de volkseenheid het heiligste wat wij bezitten buiten het openbare leven te plaatsen. We zullen niet slagen als we de vrijheid niet zoeken in de openbaring Gods. Laten we samen werken met allen die de waarde van de geestelijke goederen erkennen en branden van begeerte het gehele volk te dienen...’

Het werd doodstil toen Colijn naar voren trad. Er ging nog altijd iets fascinerends uit van deze nu reeds zeventigjarige, die als staatsman buiten de grenzen vaak meer was gewaardeerd dan in eigen land.

Iedereen kende het licht vibrerende stemgeluid waarachter een sterke overtuiging school.

‘Er zijn veel mensen die een veroordelend vonnis uitspreken over het Nederland van vóór mei 1940. Dat zulks in de eerste verwarrende weken na 14 mei het geval was, behoeft geen verwondering te wekken. Toen heeft een ieder van ons wel eens wat gedaan, gezegd of geschreven, wat hij nu niet op deze wijze zou hebben gedaan. Ons land mocht met ere worden genoemd. Wat nu de roep om vernieuwing betreft: Aan de eerste opzet van een Nederlandse Unie hebben wij krachtig medegewerkt. Daarin werd aangestuurd op saambinding van alle krachten. Het door ons opgesteld manifest werd echter door de bezetter niet goedgekeurd.

[p. 82]

Daarna is de tweede Unie gevormd die er naar streeft alles maar te laten verdwijnen om plaats te maken voor één grote organisatie als de enige toelaatbare. Men streeft naar eenheid inplaats van samenwerking. Het zijn, meen ik, goedwillende personen, maar zij zijn het spoor bijster. Wij willen wel samenbundeling van kracht doch géén versmelting. Het jagen naar eenheid is tot mislukking gedoemd.

Alleen eensgezindheid voor een bepaald, scherp omschreven doel is bereikbaar....

Op zichzelf erken ik de wenselijkheid van een algemene uiting van de geest van ons volk voor zover die niet met het extremisme meegaat. En dat is stellig 85 à 90% van ons volk. Maar dat kan alleen slagen wanneer men rekening houdt met de gecompliceerde geestelijke structuur van het Nederlandse volk. Op dat doel had de eerste Unie zich ingesteld en daarmee houdt de tweede Nederlandse Unie geen rekening. Zij propageert eenheidsinstituten in Staat en Maatschappij en wijst de saambundeling van de bestaande organisaties af. Niemand kan de sluier die de toekomst verbergt wegnemen, maar wie steunt op de Bijbel en de historie van zijn volk kent, kan met vaste tred door het leven gaan. De moeilijkheden worden daardoor wel niet weggenomen, maar wel het benauwende. Laten wij nooit Groens adagium uit het oog verliezen: Er staat geschreven en er is geschied. En laten wij het Bilderdijk van 1811 nazeggen: Holland uit het stof verrezen zal opnieuw ons Holland wezen.’

Zingend ging de menigte uiteen: Met al hun schone woorden, met al hun stout geschreeuw, zij zullen het niet hebben, de goden dezer eeuw.