Kinderen en erfgenamen

21

Niemand had het eigenlijk zien aankomen. Ook Stans zelf niet. Het was begonnen met pijn in de lenden. Hugo, zelf nooit helemaal honderd procent, wist altijd wel raad voor kwaaltjes. Hij voelde zich vaak gammel, maar was taai. Een familie-eigenschap van de Leenhouts, die al klagende, langzamerhand stokoud werden.

Zijn medicijnkastje was goed voorzien, het moest al vreemd lopen als hij zich met wat voor medicamenten ook, er niet door sleepte.

Het werd voor Stans een tobberige zomer, juist nu Ineke de grote sprong had gewaagd en de auditie in Hilversum, de stad van de omroep, goed had doorstaan.

Het was voor Stans en Hugo muziek haar prettige opgewekte stem door de luidspreker te horen. Ineke had de voet tussen de deur. Het was een geheel nieuwe wereld voor haar, al had zij gauw door dat van haar romantische dromen niet veel zou overblijven. Het was hier, als overal, een keihard bedrijf, maar toch was er een betere teamgeest dan op de krant waar zij had gewerkt. Ze vond Hilversum een prettige woonplaats, al moest je in deze artiestenstad vóór alles jezelf blijven.

Tijdens de weekenden had ze zoveel te vertellen dat ze nauwelijks opmerkte hoezeer Stans begon te vermageren.

Alleen Rico voelde dat er iets misging met moeder. De bloedsband, dacht Stans. Die had ze, in uiterste instantie, zelfs niet met Hugo.

Ze wachtte zich er wel voor haar kinderen te bezwaren. Rico had nu een kamer in Leiden hoewel ze liever had gezien dat hij spoorstudent was geworden. Maar Hugo had het met

[p. 204]

zijn zoon nogal groot in het hoofd. Die jongen moest zijn eigen leven kunnen leven als student. Spoorstudenten waren doorgaans allemaal ‘nihilisten’, die zich niet bij het corps aansloten. Hij hoopte dat Rico zich vrienden zou maken. Relaties konden hem in later jaren te pas komen.

Stans werd nu driemaal per week gemasseerd. Het was geen hernia, maar wat het wel was wist de dokter blijkbaar ook niet.

Hugo kwam 's avonds thuis met verhalen over de krankzinnige rommel van de reorganisatie. Er waren nieuwe werkbesparende machines aangekomen. Wel is waar half-automatisch, maar toch een hele vooruitgang. Met hoe minder personeel je toe kon, hoe beter. Het aantal inpaksters bleef ongewijzigd.

Dat Theo dit voorjaar was getrouwd was voor David en Reina een opluchting. Hij had al een paar maal een affaire gehad met een meisje van de zaak, maar dat gedonder konden ze niet hebben. Alles goed en wel, maar zaken bleven zaken. Hij moest van de meiden afblijven.

Bovendien zag David verlangend uit naar nageslacht. Een kleinzoon die de vruchten zou kunnen plukken van de arbeid van de oude Jozias (zo vaak hij langs de Hoefkade reed keek hij even naar de oude winkel, nu met een moderne pui, maar toch nog met dezelfde mooie ramen erboven), zijn eigen geploeter en de werkdrift van Theo. De jongen had zijn eigenaardigheden, maar hij was een werkezel, al hield je je hart vaak vast voor de vaart waarmee het leven zich na de oorlog ontwikkelde. Het huwelijk was met de nodige omhaal voltrokken. Hij had het meisje op een dansavondje leren kennen. Ze was van behoorlijke familie al zat er geen cent. Het meeste moest dus wel van de kant van de Leenhouts komen want veel meer dan haar eertje en haar kleertje bracht Flosje niet in. Tot Davids verwondering waren ze ook nog in de kerk overgetrouwd. Theo, eindelijk tot over de oren verliefd, had zich alles laten welgevallen, behalve uitstel. Niet dat die Hoogstraatens zo bijzonder kerks waren, maar alleen trouwen in het stadhuis vonden ze maar minnetjes.

Stans had, helemaal achter in de kerk, Theo's eigen moeder ontdekt, die even voor het eind was weggeglipt. Hoe had ze

[p. 205]

het kunnen doen! Het moest wel met de moed der wanhoop geweest zijn.

- Weet je, wat me vaak zo bezwaart? vroeg Stans, toen ze weer thuis zaten. - Zo'n scheiding, hè... Er is er meestal toch één die de verliezende partij is. En dat is Bartha zeker. Maar wie kijkt nog naar haar om?

- Ze heeft toch Johan en Els?

- Johan is allang uit huis. Hij staat op tweetal in Zeeuws-Vlaanderen, het land van jullie voorouders. En Els... nou ja, die moet zich zo'n beetje halveren tussen vader en moeder. Maar van de familie bedoel ik.

- Niets belet je toch er eens heen te gaan? zei Hugo, met een hoofd vol zorgen over de fabelachtige ontwikkeling van het postorderbedrijf.

Persoonlijk had hij nooit veel contact gehad met David en zijn eerste vrouw, voor hij door Greeth in de zaak was gehaald.

Op een dag dat Stans zich vrij goed voelde ging ze er heen. Bartha woonde op een flat in Voorburg.

- Jìj hier? vroeg Bartha verwonderd. - Kom gauw binnen, je ziet er moe uit...

Stans had die middag alleen maar geluisterd. Waren dat vaak niet de meest geslaagde bezoekjes, als je alleen maar fungeerde als klankbord? Bartha had genoeg te spuien. Het was of ze eerst na haar scheiding tot nadenken was gekomen. Ze had er ook alle tijd voor gekregen. De kleine geriefelijke flat had haar, met behulp van een werkster, heel wat minder werk gegeven dan dat oude grote huis op de Vaillantlaan, waar eeuwig aan vertimmerd was. En waarvoor? Had ze niet heel haar leven achter David en de kinderen aangelopen? Waar had ze het toch aan verdiend dat hij, toen de kinderen al volwassen waren, haar nog had verlaten?

Met brandende ogen had ze in de verte naar die vrouw getuurd. Ook wel naar Theo en zijn bruidje, maar toch hoofdzakelijk naar die vrouw. Ja, het was een knappe vrouw en ze zag er chique uit. Ze wist zich te kleden.

- Een zàkenvrouw, hè?

Er sprak een nauwelijks verhulde minachting uit, zoals ze dat zei.

[p. 206]

Stans had zich er niet in gemengd. Zo vaak het was voorgekomen dat er twee die zij goed had gekend uit elkaar gingen (en dat was na de oorlog blijkbaar geen schande meer) had ze zich er voor gewacht partij te kiezen. Wat zich tussen twee mensen die getrouwd waren geweest in het verborgen had af gespeeld wist toch niemand dan God alleen?

Toch ontkwam ze er niet aan een en ander over de zaak te vertellen. Geen geheimen, maar feiten die iedereen kon nagaan.

Wat wist ze van de heftige jaloezie waardoor Bartha was gekweld, toen het duidelijk werd dat David na hun scheiding maatschappelijk tot in het zenith was geklommen? Goed, hij had haar alimentatie keer op keer vrijwillig verhoogd, maar wat betekende geld, wat betekende zo'n keurig gevangenisje als deze moderne flat als je in feite was losgescheurd van je eigenlijke leven, je eigenlijke omgeving?

- Wat heb ik dan toch verkeerd gedaan?

De vraag, die zij met geweld had willen terugdrukken, was er met een huilsnik uitgekomen. Was zij aan eigen voortreffelijkheid gaan twijfelen?

- Ik denk... zei Stans bedachtzaam... Ik denk, dat je niet anders hebt kunnen doen dan je gedaan hebt. Je hebt je eigen aard niet kunnen verloochenen. Dat kan vrijwel niemand. Het is maar de vraag in hoever je elkaar kunt verdragen...

Stans was er nog dagen van onder de indruk. Ze had zoveel vermoed waarover ze niet had durven spreken. Gedachten die, uitgesproken, Bartha alleen maar dieper hadden kunnen kwetsen. Toch was ze blij dat ze gegaan was en hoezeer Bartha het op prijs had gesteld bleek wel toen zij kort daarop een tegenbezoek bracht. Dat gebeurde op een dag dat Stans zich erg naar voelde en wat moedeloos. De dagen waren nu zo lang. Ineke in Hilversum, Rico in Leiden en Hugo alleen maar, vaak op ongeregelde tijden, 's avonds thuis, meestal te vermoeid om nog wat te praten.

De dokter ried aan een paar weken naar Mallorca te gaan. Warmte zou Stans goed doen nu de zomer zo kil bleef.

Ze namen het vliegtuig en keken veertien dagen lang naar

[p. 207]

de blauwe zee. Soms zocht ze zijn hand als ze in hun luie stoelen lagen op het brede balcon.

- Ik voel me zo goed, Huug.... Ben je ook een beetje gelukkig?

- Een beetje? schrok hij. - Helemaal geen beetje...

- Nou ja... ik bedoel... kom je wat tot rust... je hebt het altijd zo druk...

Er is iets, dacht hij. Er is iets met Stans en ook iets met mij aan de gang waarvan ik de draagwijdte niet aanvoel. Misschien ben ik wat overspannen en ziet zij de zaken helderder dan ik.

Hij was het niet van plan geweest, maar in een onbewaakt ogenblik zei hij:

- Ach, dat gejakker met die zaak, dat geldverdienen... je weet toch wel dat ik daar geen bevrediging in vind? Laat mij nog een paar jaar zo doorgaan en praat er met niemand over... Ik wil er tijdig uitstappen en dan fijn met jou rustig gaan leven, echt léven, zie je? Helemaal vrij...

Ze gaf geen antwoord en toen hij naar haar keek, zag hij dat ze haar ogen had gesloten.

- Heb je het gehoord, Stans?

- Ja... dat zou heel heerlijk zijn... zei ze.

- Weet je wat? repliceerde hij snel. - Ik telegrafeer dat we hier nog een week blijven. Veertien dagen is altijd een week te kort. Ze moeten in Den Haag maar zien dat ze het rooien... Het is nu toch zomer...

Een maand nadat Stans weer thuis was moest ze blijven liggen. Opnieuw werden er foto's gemaakt. Hugo werd ongerust toen hij, na haar opleven in de vakantie, de scherpe lijnen zag die zich nu duidelijk op haar gezicht aftekenden. De pijnen werden heviger en de masseuse werd afgezegd. Er kwamen nu poeders en toen het nog erger werd injecties.

Op een avond zei ze plotseling: - Het is kanker, hè?

Hugo bedekte zijn gezicht met de handen, doch herstelde zich.

- Er is nog één kans, zei hij. - Operatie.

[p. 208]

Toen ze uit het ziekenhuis terugkwam keek ze verlangend naar al de vertrouwde dingen.

- Ik wil graag beneden liggen zodat ik in de tuin en op straat kan kijken, zei ze.

Hugo zocht geen toepasselijke bijbelgedeelten als hij na het eten uit de Schrift las. Hij was bezig in de brieven van Paulus. .... wanneer het sterfelijke het onsterfelijke zal aangedaan hebben... Wat luisterde ze graag naar zijn stem.

- En dan te denken, zei Stans, dat Paulus in zijn eentje naar Europa is overgestoken om hier het evangelie te brengen. Eigenlijk is er geen godsdienst die zoveel troost geeft als de christelijke.

Hugo kwam nu ook in het middaguur thuis. Rico en Ineke kwamen elk weekend en soms zo maar onverwacht.

- Geef me dat boekje van Jacqueline van der Waals eens aan? vroeg ze op een keer aan Ineke.

Stans legde het ongeopend naast zich. Wat ze nog een keer lezen wilde (ze kende de verzen uit het hoofd) wilde ze doen in volkomen stilte. Het moest gebeuren als de pijnen die nu vaak ondragelijk werden, eens een enkele keer wegzakten.

‘Sinds ik het weet’ en ‘Annunciatie’. ‘Sinds ik het weet is God mij zeer nabij’... ‘... ik sprak niet “goede dood”, ik sprak niet “boze”, maar 't dennenbosje geurde en de rozen... en 'k had het leven nooit zo liefgehad...’

Ze leefde weer terug in de dagen van haar jeugd toen ze zelf nog haar simpele natuurversjes schreef en Hugo droomde van het schrijven van dikke romans. Wat was alles anders gelopen, wat leefde Hugo een vreemd leven, wat had hij zich in het hart laten kijken toen, in Mallorca... samen nog eens rustig leven, echt léven...

Ze dacht veel aan de dagen dat ze het heel goed met elkaar hadden gehad. Aan de zondagen vooral.

Het was begin november 1956, toen heel de wereld de adem inhield bij het neerslaan van de Hongaarse opstand, dat zij snel achteruitging. In die dagen werd het nauwelijks licht. De regen hing als een dicht gordijn rond het huis. Hugo's hart werd toegeknepen door het verwijt dat hij haar had verwaarloosd. Ja, hij had haar verwaarloosd en er alleen

[p. 209]

maar aan gedacht hoe zij láter samen een onbezorgd leven zouden kunnen leiden. Vrij, helemaal vrij.

Er was hoegenaamd geen afscheid.

Haar laatste snik was een verlossing voor haar en voor Hugo, Ineke en Rico, die rond haar bed stonden.

Hugo had geen tranen meer en liet zich leiden door de kinderen.

Dit is het einde, dacht hij. Ook voor mij.