Een overgang tot het socialisme

[p. 7]

Inleiding
Een overgang tot het socialisme

Het is een mooie, klare herfstmorgen; op het gras en de bloemen fonkelt de dauw. Soms gromt in de verte dof, het kanon. Daarna hangt weer over alles de groote stilte. Het valt moeilijk om zich te verwezenlijken, dat door half Europa een worsteling op leven en dood wordt gevoerd, eene die binnen korter of langer tijd zal eindigen met de ineenstorting van het nationaal-socialisme. Bijna een kwart eeuw geleden begon het in Italie zijn zegevierenden loopbaan. Duitschland en Spanje volgden. Stroomen bloed heeft het vergoten, millioenen menschen vermoord, gemarteld, tot waanzin gebracht, honderden steden verwoest, bloeiende landen in molshopen verkeerd, waar lange jaren niets zal groeien.

Een ontzenuwd en verzwakt, uitgeput en ontgoocheld geslacht laat het achter; een verwilderde jeugd en een ontzaggelijke ontreddering zoowel in de geesten als in het maatschappelijk raderwerk.

Waarlijk het nationaal-socialisme heeft geen half werk gedaan. In een razend tempo heeft het de vormen eener cultuur, die zeven à acht eeuwen noodig had om al haar kiemen tot ontwikkeling te brengen, vernietigd.

Er zijn er onder die gelooven dat de oude levensvormen zullen herrijzen. Zij beroepen zich op de jaren na den eersten wereldoorlog, toen ook verwachtte men de revolutie, de omwenteling van alle waarden, het kapitalisme leek te diep geschokt om zich te kunnen herstellen. En toch herstelde het zich en maakte zelfs nog een weliswaar kort, maar glanzend tijd-

[p. 8]

perk van ongeëvenaarden bloei door. Ja, behalve in het Tzarenrijk: daar herstelde het zich niet. Daar voerde de oorlog tot de bolschewistische revolutie, tot een omwenteling aller waarden, oneindig grooter en dieper dan die het gevolg der glorieuze, fransche revolutie was. Maar is de bolschewistische revolutie dan niet mislukt? Dat hangt ervan af, hoe men de zaak beschouwt. Zeker is zij mislukt, evenals de fransche van 1791, wanneer men de uitkomsten vergelijkt met de oorspronkelijke doelstellingen. Die waren niet meer of minder dan den hemel op aarde te brengen. Maar aan een redelijken maatstaf gemeten, vervulden zij beide hun doel, dat is: zij schiepen een uitgangspunt voor een nieuwe ontwikkeling in geestelijk, economisch, juridisch en sociaal opzicht.

Ik voor mij ben overtuigd, dat de tweede wereldoorlog zal doen voor alle kapitalistische landen, wat de eerste voor Rusland deed, het uitgangspunt scheppen voor een nieuwe ontwikkeling, nieuwe geestelijke en maatschappelijke waarden.

En die ontwikkeling kan niet anders zijn dan eene, het socialisme, die nieuwe waarden moeten socialistische waarden zijn.

In de laatste driekwart eeuw, dat wil zeggen sedert de val der Commune heeft het socialisme enkele overwinningen kunnen boekstaven en vele nederlagen. Erger echter dan deze laatsten waren de teleurstellingen die het aan alle socialistisch gezinden bereidde, door zijn innerlijke vervozing. Het ineenzakken der duitsche sociaaldemokratie in Duitschland leidde onherroepelijk tot ditzelfde verschijnsel in Frankrijk, het sociaal chauvinisme verhief zich op de bouwvallen der door Marx zoo vurig verkondigde internationale gezindheid, inplaats van het verzwakte kapitalisme met alle kracht waarover men beschikte te bestrijden en tegenregeeringen te vormen die het initiatief namen tot socialistische maatregelen, spoorden de arbeidsleiders hun volgelingen aan om overuren te maken, teneinde

[p. 9]

het kapitaal weer op de been te helpen en namen zoodoende de verantwoordelijkheid op zich voor de overproductie, die sedert 1931 de legers der werkeloozen deed aanzwellen en den doodstrijd van het kapitalisme aankondigde.

Ja, het kapitalisme is dood, althans in Europa, evengoed dood als het Tzaristisch-theokratisch Rusland dit was in 1927. Het zal niet weder opstaan.

Maar wat in zijn plaats komen zal, dat moog in de sterren geschreven of, theologisch uitgedrukt, door Gods ondoorgrondelijk raadsbesluit van eeuwigheid af vastgesteld zijn - een zachte stem in ons binnenste zegt met een accent van absolute overtuiging ‘Het menschenlot is in menschen hand gegeven’ en wij voelen dat zij waarheid spreekt.

De groei naar het socialisme voltrekt zich niet noodzakelijk als de groei van een dier of een plant. Die groei vereischt helder inzicht in de taken en de middelen tot verwezenlijking, vasten wil en wijsheid, zelfbeheersching en zelfverloochening. Zij vereischt het overwinnen van haat en wrokgevoel, van ijdelheid en eigenzinnigheid, en vooral van egocentrisme. Zich allerlei opofferingen getroosten terwille van de algemeene zaak; met zorgvuldige hand uitgaan tot zaaien, wetend, dat anderen zullen oogsten: daar komt het op aan. Wij zeggen niet als de Russische bolschewisten: ‘Wij zijn mest op de velden der toekomst’. O neen, menschelijke wezens zijn nimmer enkel mest. Wij willen de dragers der toekomst zijn, de steenen aandragen tot haar bouw, haar fundamenten leggen. Wij zijn akkers, ook in ons ontkiemt het zaad.

Bijna een halve eeuw lang is het socialisme mijn leven geweest. Ontelbare malen teleurgesteld, heb ik het nooit losgelaten. Tegen den sterken stroom in heb ik de arbeiders opgeroepen tot eenheid en tegen den stroom in hun bezworen betere en meer doeltreffende middelen te gebruiken dan wapengeweld. Vaak ben ik tekort geschoten in mijn leven, soms in doorzicht, een enkele

[p. 10]

maal in zedelijken moed. Maar in trouw aan het socialisme ben ik niet tekort geschoten en dit geeft mij het recht om op deze waterscheiding der tijden, mij tot hoofd- en handarbeiders, tot boeren en middenstanders en tot alle menschen van goeden wil te richten met de maning:

Maakt U bereid!
Doodt in U zelf d'oude vormen en gedachten;
Aan 't socialisme voortaan al Uw krachten
En gaven gewijd!

Buissche Heide 6 Sept. 1944.