Tusschen twee werelden

(1923)–Henriette Roland Holst-van der Schalk– rechtenstatus



[pagina 9]
III. De witte dood Aan de nagedachtenis van John Reed.
1 De boeren reden aan over de steppe' in hun sleden, elke daarvan met een wreede vreemde vracht belâan. Zij reden de Roode Soldaten die de koude had geveld naar een blokhuis dat stond, klein-verlaten in het witte winterveld. Daar laadde elke boer uit zijn slede de stijve pop: dan weer terug in galop het land in om nieuwen buit. Ach, in andere dooden ebt het leven langzaam heen; lenigheid lauwt in hun lêen nog nadat de ziel is gevloden, - maar deze waren van steen. Een machtige vijand had leven ganschelijk in hen bedwongen; de adem was in hun longen bevrozen als sap in een blad.

[pagina 10]
2 In naakte zaal op beijsden vloer lagen de doode soldaten; tusschen zwarte venstergaten maakten rauwe winden rumoer. Zij kwamen aangevaren van des grooten Poolkonings paleis, een sneeuwkrans verstoof door hun haren, hun baard leek een pegel van ijs. Uit verte' onbelicht, onbezond kwamen zij aangetrokken, over ijsberge' en ijsbrokke' en vademdiep ijsharden grond. Zij hadden zich volgezogen met doodlijk striemende koude; 't was of zij die nu uitspogen over hen waar geen leven in lauwde, geen verlangen meer in bewoog. Blaast, winden, uw grimmige macht. Gij kunt hen niet kouder maken, gij kunt hen niet starder maken, gij kunt tusschen uw wreede kaken niets meer malen van hen week en zacht. Stijf als gevelde boomen, star en doods als gezaagde balken, niets meer in hen van stroomen en niets van zwalken; één met de bevrozen dingen van het bevrozen land waar Leven elk jaar aan de hand van Dood zijn staf moet ontwringen.

[pagina 11]
3 Eerst legde men ze naast elkaar, maar er kwamen te veel verzamen, toen werden de doode lichamen gestapeld boven elkaar. Hoog reikte de stapel, hoog tot aan vensterlooze ramen; dwarlende vlokken kwamen, bedekten hun wang en oog. Genoot gekomen van verre, stond één levende tusschen die dooden, zag naar de arme roode soldaatjes, de gedoofde sterren. Hij wilde een voorhoofd streelen: huiverend dreef hem terug de ijzing.- het was als verbood dit kinderlijke spelen de strenge ongenaakbare Dood. Hij wilde verstijfde handen kruisen over een borst stil-aan; als ijzeren staken stonden vingers die niet buigen konden: hij durfde het niet bestaan. De daden waren verzonken, de offers leken versmaad; van een gloed te vroeg opgeblonken versmeulden de laatste vonken, de wereld behoorde aan 't kwaad. Niemand om mee te verzamen, niemand om tegen te weenen; tusschen de versteende lichamen voelde hij zijn ziel versteenen.

[pagina 12]
4 In een hoek van die ijzige deel waar het leven tot dood was bevrozen, daar gloeiden de purperen rozen van den pijn: koortshitte deed blozen de wang en verschroeide de keel. Daar lagen de mannen te ijlen of dof in hun koortsen te staren, wachtend tot zij na een wijle zouden zijn wat die anderen waren, poppen verstard en verijsd. Daar had de dood wreede oogen: o wie hem verlosser prijst die denkt aan zijn sterk vermogen, die denkt aan zijn eindlijk meedoogen, niet aan zijn lang getalm eer hij ten leste komt snijden den armen verdroogden halm. O lang marren en zwaar bevrijden! De eenzame man lag voorover, het hoofd in de handen begraven: hij wist niet hoe smart als een roover had gestolen zijn hartehave, gestolen in hem de gave te zien en te voele' en te hooren. De korte dag ging verloren, de maan steeg blinkend en groot; weer kwame' uit de steppen de sleden der boeren aangereden en elke bevrachtte de Dood.

[pagina 13]
5 Naast die zaal, waar de Witte Dood de hulplooze lijven verstarde en de Roode Koorts haar verwarde beelden door de hoofden schoot, was nog een andere zaal, waar het dappre vertrouwen gloeide; op vaandels en schilden ontbloeide daar het schoon-vertroostend verhaal van de goede komende dagen als de zege bevochten zal zijn, als de uren een vreugdekroon dragen en de dood draagt een mild aanschijn. Een zendeling was gekomen, een vurig afgezant, gelijk rondgingen door het land om aan te sporen de loomen, de weiflenden nieuw te doorstroomen met vertrouwen en geloof. Tusschen het vaandelloof de bleeke bloem van zijn gezicht; zijn hoofd aandachtig geheven stuurde uit stralend zielsleven als een zilveren ster stralend licht. ‘Broeders’, sprak hij, ‘wij moete’ een langen tijd derven en lijde', eer komen, hulpbereid de makkers van het westen. Ziet: hun hoofd is nog vol wanen. Wij hadden geloofd dat onze daad die wanen zou verscheuren als zon de nevels doet. Het zal gebeuren;
[pagina 14]
alles geschiedt, makkers, naar wij verwachtten, maar hangt nevelfloers na de lange nachten van den herfst, niet vaak tot den middag neer? Zoo wint onze zon langzaam. Dicht en zeer lang hing een nevel om der makkers leden; geslachten lang zijn z'omsponnen gebleven van 't gedachten-floers, dat sponnen de heeren; - het valt hun zwaar opstandigheid te leeren en zwaar, flitsend begeeren te vervormen tot vast bezit van klare levens-normen. En denkt niet, dat wanneer komen ten leste tot ons, de makkerscharen van het westen, lijden voorbij zal zijn, derven gedaan. Hoort van hun kinderen 't smartlijk hongerweenen: de meesters geven hun geen brood maar steenen: zij zullen als bedelaars voor ons staan. Wij zullen wat wij hebben met hen deelen, zullen te samen verder derven, lijden, maar door ons leed zal heenstralen verblijden om den groei, die maakt machtelooze velen een machtige eenheid, want die groei brengt vrijheid. Misschien zullen w'al onze dagen derven, misschien zullen wij moeten sterven zonder te kennen zorgelooze blijheid en milden overvloed. Maar dit misschien weerhoude ons niet, van voor de zaak te geven onze kracht en ons bloed. Of wij 't niet zien: door ons zal menschheid worden opgeheven uit verscheuring tot schoone eenigheid; onze kindren zal heerlijkheid bekleeden: maak' dit besef onze harten bereid als tot de smarte' en kwellingen van heden zoo tot den dood, dien niemand gaarne lijdt’.
[pagina 15]
Die stem verstierf, dat licht had uitgeblonken. Als gouden zonneglansen zinken, zonken de gouden woorden weg, de gouden woorden, als géén dapperder' ooit de aarde hoorde. En het werd stil en grijs, maar als in 't grijze, stille, de twinkelsterren blauw verrijzen, doorblonken 't zwijgen zilvren stemgeluiden, eerst weinige, toen meer, niet overluide maar innig, uit diepten omhooggebloeid: ‘onze kindren zal heerlijkheid bekleeden, met hun geslachten zijn wij saamgegroeid’. Een mild voorvoelen van komenden vrede kwam over de bevrozen aard gegleden, laafde als dauw de harten, smart-verschroeid.
6 Die eenzame genoot had zich hersteld, zich opgeheven uit het doodenveld, en was op de levenden toegeschreden: de vlam van hun geloof omlekt zijn leden, warmte komt uit hun hart tot hem geweld. En terwijl zijn hart in ontroering beefde voelde hij, hoe ook in hem meer opleefde hoop, na dat bittre van vertwijfeling, en hij ging tot zijn taak met dappre krachten, vurig alsof hij tot de liefste ging. Hij had de liefde en den grooten moed, zijn hart was vol muziek, zooals de vloed vol zingend leven is; sterke gedachten zetten zijn horizon in gloed. In hem leefde, schoon en sterk, het verwachten.
[pagina 16]
Maar toen de bloemen bloeiden op de velden, de makkerschap van 't zwaarste leed herstelde, toen de zon zong en de stralen lachten, lag hij in koorts-woestijnen te versmachten, als die andren hadden in wintertij gedaan. En nog wat later lag hij, strak en stijf, een boom ontbladerd, in zijn jonge lijf levens gouden vlammen tot asch vergaan. Het hart, dat zoo onstuimig had geslagen, was stil geworde' als had het maar gedroomd al zijn begeere' en hope' en bevend vragen, en de liefde die 't in zich had gedragen was naar haar oorsprongen teruggestroomd.

Vorige Volgende

III. De witte dood

1

2

3

4

5

6