Verzonken grenzen

(1940)–Henriette Roland Holst-van der Schalk– rechtenstatus



[pagina 50]
Verandering en eenheid: een mijmerlied
[pagina 51]
De oude, deinende wijze, stem van bewogen peizen die lag in mijn hart lang stom komt op de deining weerom. Deining wekt mijmerij, voert van wat ging voorbij herinnering weer omhoog waar haar grijpt het geestes-oog; zij roept in den slapenden akker de toekomst-zaden wakker: deining doet alles vervloeien en tot elkander groeien. De zeepaarden rennen aan over de waterblinkbaan, de zeepaarden steigren, melkwit schuimt hun zilvren gebit. Het schip snijdt snel en recht door borrelend schuimgevecht vooruit: daar achter blinkt baan waarover het heen is gegaan; ver over het zeegelaat ligt die strak-getrokken straat. En daarachter weer geurt het land, het mild-geaarde land
[pagina 52]
in schoone verzadiging, want het is hooimaand, de morgen glanst: en zilverschuim als hier danst over de golven der zee bekranst met schoonheid en vree aan den einder de wolken. - O zwel eenmaal zóó, zilverschuimig spel van gestapelde wolken, rondom een aarde die ligt als een kom boordevol van liefde en heil; wachters zoo zacht en zoo steil, vol lichtende heerlijkheid, vol zwichtende vormrijkheid, o dat uw blinkende wal eens omkranse niet langer een stal van haat en ontzetting en moord, maar het Eden waarbij behoort uw zilver-doorgloriëd schoon. Droom voort, mijmerij, droom voort; houd aan, zacht-bewogen toon; laat uw wijze niet worden gestoord door smart die nu altijd wil uitbreken hoog als een gil, door felle vertwijfeling
[pagina 53]
die pas het eerste licht ving van verre ster die òpstijgt: laat de droom die vormen krijgt voortspinnen zijn schemerlied, en stoor de deining niet. Ik heb nog eens zoo gestaan, ik ben nog eens zoo gegaan onder mij schuimend wit der zeepaarden zilvren gebit; toen voerde een donker schip mij heen naar de steenige klip der eenzaamheid, waar ik vlood voor den haat, den donkeren dood der liefde. Rondom mij lag breed het waterbed waarin ik zag 't wrak der makkerschap zinken omlaag. Voert een ander schip mij vandaag terug? Over den zeerug voert een schip-van-geluk mij terug naar makkerschap en haar feest? Ben ik al dien tijd geweest als eene die lag verzonken in een slaap zonder droom, zonder vonken van het licht dat heet bewustheid?
[pagina 54]
Ontwaak ik nu weder, bereid tot de oude vreugden en smarten? ben ik met veel andere harten weer gestemd op denzelfden toon? In het land zoet van zomerschoon, in het geurende land, dat ligt welig van morgenzonlicht, bekranst van zilverzware wolkzwellingen wonderbare is een oude stem opgeklonken: ik heb makkerschap weer gedronken, gemeenschap van strijdende willen; heb eindelijk kunnen stillen den langen dorst die schroeide. Strijdbare liefde bloeide met een ruk in mij open, als in de prairie bij regenbegin het dorre hertooverd wordt snel tot bloemvlamme' en vlinderspel en zoemend luchtleven. Een lied van zegepraal schalt en zwijgt niet, van leven ontbloeiend uit dood: zoo bloeit strijdbare liefde rood in mij open; warmte welt
[pagina 55]
waar het kil was, de hartklop versnelt zich tot oude begeerte-pracht, moed vlamt, purpren liefde lacht. O te zijn tusschen makkers een keel van hun verwachting, een veêl die al hun smarten uitklaagt; een gouden luiden dat draagt over de aarde voort hun gouden opstandings-woord! Hart, keerde uw jeugd weerom? Werd de dag van gisteren stom en doof en blind in u? Is verwischt verleden in u, zeg, is 't lidteeke' in uw ziel vergroeid? Kan men uit het bloed dat vloeit wegwasschen het bijtend zuur van den aldoordringenden duur? Zijt ge als een slinger die een hand eens deed stilstaan: wie hem weer doet loopen vindt dat de tijd opnieuw begint. Neemt ge, mijn ziel, weer bezit van uw oude domeinen? Zit ge weer hóóg op den ouden top?
[pagina 56]
Hoopte zich niets in u op? Werd niets in u zwak en zwond als het licht uit avondstond, als sappe' uit November-blad, als leve' uit vervallen stad? Schrijdt ge door uw dagen weer o mijn ziel, dezelfde als weleer, gelijk een sprookjesprins vindt dat zijn leven weer begint waar het afgescheurd werd als een lint toen des toovenaars wreed gebod verstilde voor hem en zijn slot den vlietenden levensstroom? Kan men, - als wie uit een droom ontwaakt, weer inslaapt en in zijn nieuwen slaap het begin van zijn ouden droom verder voert, - door oude ontroering ontroerd stuwen wil langs dezelfde baan die hij in 't weleer is gegaan? O Leven, zeg, kan ik mij, sterk weer storten in het oude werk met alleen dit eene voor goed weg uit mij, de harde hoogmoed die alle levenswateren acht
[pagina 57]
doorpeild, verdiept en verzacht? 't Heerlijke wat ge smartlijk wont en niet anders winnen kondt: het voelen aangevleid tegen oneindigheid, kan het samen in u bestaan met het onvervaard uit-gaan tot één doel, o mijn ziel, geleid door den leidsman partijdigheid; met den wil tot het brandend gevecht voor één heil en één deugd en één recht? O hart, kan het hart vereenen in zich middaggloed die de steenen verzengt met het klare milde van 't avondlijk-verstilde? Zeepaarden bruisen aan: zie ze over elkander slaan, zie het borrelen melkwit als schuim vlokt om paardengebit. De zeeweg glanst strak en recht die het schip heeft afgelegd, de zilveren wolkenkrans glijdt in de blauwe oneindigheid droomerig, droomerig voort.
[pagina 58]
O hart dat vaak werd misleid door een mensch of een droom of een woord of door eigen begeerlijkheid, misleid nu u zelve niet meer door dubbel-gericht begeer, wek niet weer in u op den tweestrijd die slaat met machteloosheid! Beken het u zelve, hart: tijd is niet een leege schaal, duur is een waarachtig verhaal dat zijn inhouden verder spint en aldoor nieuwe inhoud wint maar nimmer opnieuw begint. Alles wat ooit is geschied behoort tot het zijns-gebied voor eeuwig, werkt in het zijn verandering uit groot of klein. Daarom is elk innerlijk zijn een faze in 't eeuwig verhaal die nimmer terugkeert: eenmaal is alles en dan nooit weer, omdat door te zijn het de sfeer veranderde waar het uit kwam, iets daarvan medenam en iets toevoegde aan haar;
[pagina 59]
en gelijk een golf, een zeebaar, ópkomt uit het wateren rijk en zich omkrult en even rijk is van uitrollend leven, dan spat uiteen in schuim en zilt nat en zich nimmer meer oprolt als zij ééns zich heeft uitgerold, zoo rijst ook het oude zelf nimmermeer uit het grondloos gewelf der oneindigheid nieuw maar waar 't staat spat het uiteen en vergaat en brengt mede aan zijn hand een nieuw wezen in 't levensland, een nieuw wezen, een ander zelf. O mijn hart, zoo zijt gij ook niet meer uw oud zelf want uw oud begeer werd vernieuwd met uw vleesch en uw bloed en de oude Liefde vol zoet en bitter en de droom die vergeet al 't andre en snikkend weet één smart maar, en juicht in één heil en de wil die gelijk een pijl afvliegt op één doel: ze zijn u niet meer, de oude lijn van uw wezen is òmgebogen,
[pagina 60]
ge ziet met nieuwe oogen, ge begeert met een nieuw gemoed: alles zinkt in den eeuwigen vloed, uw oude zelf is verzonken in het worden, door worden gedronken. Zooals in het ebbend getij nog een hooge golf aanvaart die de vorige streeft voorbij eer de afgrond alle vergaart, - zooals het stervend vuur nog eenmaal tot vlam opslaat, zooals in het stervens-uur de pols nog eens sterker gaat, eer het hout tot asch verkilt, eer leven het lijf verlaat, eer de groote heilige stilt', zich spreidt over het gelaat, en de kalme majesteit des doods over trekken ontbloeit, die waren vaak ontwijd door zorg en door hartstocht verschroeid, - zooals Liefde ook eer zij vergaat nog eenmaal ópleeft met kracht, zich aandrukt tegen Liefs gelaat,
[pagina 61]
en dan wegzinkt, sterft in nacht; - zooals in de echo het lied en het woord zich nog eens herhaalt, nog eenmaal weerstand biedt aan dood die ze achterhaalt, - zooals alles wat sterven gaat vóór 't sterven nog eenmaal stijgt tot leven, den val weerstaat in het niet, die het bedreigt, - zoo bloeit nu in u, mijn hart nog eenmaal op wat ge waart, zoo heeft het half-verstard' verleden in u vergaard nog eenmaal kracht om te baren een laatste begeerte-bloem en de oude droomen vergaren door u hun laatste roem. De oude vreugden zingen door u hun laatste refrein, en de oude verrukkingen heffen hun laatste golflijn omhoog door uw gedachten, het oude klokkenspel beiert zijn laatste verwachten door uw wezen; de oude wel
[pagina 62]
borrelt zijn laatste frischte omhoog tot uw heete leden; alles lijkt, alles lijkt of het is de opstanding der gezonkenheden; alles lijkt of weer gaat herbeginnen het vroegere leven, alles lijkt of nog staat de romp van het oude streven overend waar ge die hebt verlaten en ge daaraan verder kunt bouwen; alles lijkt op de oude straten met de oude gebouwen; alles lijkt op dezelfde getouwen en het web van dezelfde draden: alles lijkt of dezelfde wade ge verder gaat weven, de blauwe. De spoel der zelfde woorden schiet haastig op en neder, de hamer derzelfde woorden vaart dreunend op en neder; het zijn dezelfde gezichten, verlangen lijdt honger, het oude, dezelfde flikkerlichten dwalen door dezelfde wouden, dezelfde klare starre
[pagina 63]
staat te misleiden bereid door dezelfde donkere warre dichte verstrengeldheid. En toch is dit alles waan: het zijn maar schimmen die komen door het werkelijk bestaan hun valsche schijn opdroomen, die maken den zin verward van het nu, het eenig-ware, het zijn maar schimmen die staren door de vensters van uw hart. De wereld heeft zich bewogen, de dagen en de dingen hebben in zich opgezogen vloeden van herinneringen; elk verlangen is dichter gekomen tot het murve zware hangen van vervulling, of 't worde' opgenomen in den stroom van ander verlangen; de oude leuzen en woorden zijn van nieuwen zin gezwollen, als altijd langs oude boorden weer andere wateren rollen. Een nieuw geschieden heeft
[pagina 64]
nieuwe namen gekregen: duur is neergestroomd als een regen, leven is verder geleefd. En ook gij zijt door de straten geschreden mijn ziel der dagen: ook in u heeft achtergelaten 't geschieden zijn fijne lagen; ook aan u, ook aan u wrocht de duur als een rustlooze zee aan kusten die hiér wegvreet van den duinmuur, en dààr aandraagt naar hare lusten soeverein en regelloos, die de stille kuilen boort, de grotte' en verborgen gangen waarin de vloed uitstort zijn dond'rende zegezangen, die aanslibt de gele banken - de ebbe doet ze blootkomen - waartusschen op blauwe blanke ondiepten de meeuwen droomen; gij ook hebt u omgord met daden nieuw en gedachten, ook in u heeft Leven gestort den troebelen stroom zijner krachten;
[pagina 65]
het heeft u uitgewasschen gelijk de beek het zand, het heeft uw korrels gewasschen met zijn scherp-woelende hand. Het heeft uw steenen gegrepen en tot zachter rondingen heeft het uw steenen geslepen en naar verre mondingen heeft het ze meegevoerd in aldoor geslijp en geschuur, heeft uw wezen ánders ontroerd op den stroom van waarachtigen duur. En uw hart kan niet meer leeren weer te zijn wat het was vóór dit nu dan de ronde steen kan keeren tot veelkantig zijn en ruw; en uw hart kan niet méér herworden wat het was voor dit kneuzend gebeur, dan 't gewasschen zand kan worden weer korrelig bruin van kleur. O veel jaren verlangdet gij u te storten in 't levende volle opnieuw, als een paard in een wei, in den kruidigen strijd u te rollen;
[pagina 66]
o veel nachten hebt ge begeerd te zijn tot één wil weer gegoten tot één taak alleen gekeerd, eenig en vastbesloten. Als een eenzame wolk stond gij: aan verren horizon trokken de kudden voorbij der wolkstoeten naar de zon en gij mocht u nimmer werpen hun tegen, ge zaagt ze gaan: uw hart verscheurde het snerpen van smart om 't alleenig staan. In u zoemde altijd verlangen als in een kast een bij door al de diepe gangen van uw lange mijmerij; o hoe hebt ge dikwijls geblaat als een eenzaam schaap op een wei, en het uur van uw dag werd laat. O hoe hebt ge dikwijls geklaagd in uw hart, en smeekend gevraagd: ‘gaat Leven zóó verder voorbij’? Uw leven werd anders vol, maar ge wist het zelve niet, een ander hart in u zwol
[pagina 67]
dat zou baren een ander lied, maar ge voeldet het zelve niet, ge waandet uw hart het oude, ge zocht het lichtend verschiet waar uw heil uit aanvliegen zoude ge zocht naar een dagend licht, dat zou zijn u toegewend maar uw heil droeg een donker gezicht en ge hebt het niet herkend. Het is vlak vóór u komen staan, gij zijt er toe ingegaan, maar ge wist het zelve niet eer het ópstond door uw lied. En nu zou het zijn de tijd om weer de handen te reiken, maar gij voelt schuchterheid en verlangen uit te wijken. En nu zou het zijn het uur den ouden wil op te vatten maar in u werkte ook de duur en spijkerde nieuwe latten waaraan de nieuwe ranken zich hechten en omhoog stijgen, ook in u heeft Leven de klanken
[pagina 68]
vernieuwd van het binnen-eigen, want gij ook staat onder de wet, gij ook zijt haar onderworpen, gij ook werd in 't groote net dat natuur heeft uitgeworpen bij de geboorte gevangen; gij ook kunt niet vasthouden uw oud zelf, uw oud verlangen, uw oud lied, niets van het oude. Geef u over, o ziel, en hart, laat, laat af van uw spartelingen: gij kunt het geschieden niet dwingen weerom langs de oude straat als een voerman zijn steigerend span weerom dwingt met vloeken en slagen en doet rollen den zwaren wagen den zelfden weg dien hij kwam. Gij kunt de leege fantomen niet weer vullen met levend bloed, gij kunt de verbleekte droomen niet doen fonklen in morgengloed. De stem die ge dacht dat u riep was een echo uit oude jaren die nog in uw windingen sliep, het licht dat kwam aangevaren
[pagina 69]
tot u, was maar een weerschijn, een matte straal zonder sterkte van het licht dat eens in u werkte: o keer in tot uw nieuwe zijn, keer in tot het koepelend-wijde van uw nieuwe gedachte-stad, en laat tusschen uw vingers glijden, uw paarlende zieleschat. Gij ziet de dingen nu staan in het licht der eeuwigheid: gij kunt niet langer ingaan tot den wisselglans van den tijd. Gij ziet de dingen omdropen van een wit eeuwigheids-licht: gij leest niet meer enkel, met hopen en vreezen, het tijdsgezicht. Gij kunt u niet meer begeven in het juk van den korten dag; gij kunt niet meer trillen en beven van vreugd om zijn korten lach. Gij wankelt tot andre verschieten, gij tast naar een blijvender zede: het broederlijk groot genieten bloeit voor u uit eenzaamheden.
[pagina 70]
En ook uw broederlijkheid is ondergedoopt in dat licht, en ook uw barmhartigheid kreeg een onvermurvbaar gezicht, want ge zijt dieper gedoken sedert het dappere jagen: in het hart zijn bloemen ontloken die niet groeie' in luidlevende dagen. Ge hebt in een spiegel gestaard waaruit enkel de stilte glimlacht, ge hebt in uw hart gegaard iets van haar zwijgende kracht; ge zijt niet langer verknocht aan leven met lijfsbegeeren: ge hebt leven ook gezocht waar het lijf niet kan inkeeren; ge hebt u afgewend tot wat maar verschijnt in eenen, ge hebt in u zelve erkend een glimp van het algemeene. Voor u is voorbij de tijd van het donkre warme verlangen om aan den tros der menschheid als een zwellende druif te hangen. Voor u is voorbij de tijd
[pagina 71]
van warmte in zichtbaarheid en dronk van broederschap met de levenden uit één nap. Voor u komt de tijd - zoo ge niet terugdeinst voor wezens-verdriet, want zonder smartelijk scheuren kan in 't zijn geen groei gebeuren - dat ge u kunt ópbeuren tot dragen in u gestaag het lichte wereld-gebeuren zonder weifling en zonder vraag, dat ge glimlachend kunt reiken tot de gronden van het zijn waar als wortels van dennen en eiken Dood en Leven verstrengeld zijn, - dat ge u kunt verheffen tot de klare broederlijkheid van het eene Leven beseffen in alles en altijd. Maar zoo ge terug verlangt en het oude nog zwaar in u hangt dan zult ge dit niet bereiken, dan schommelt ge tusschen twee rijken. O bedrieg u niet weer mijn hart,
[pagina 72]
mijn ziel raak niet verward in het jonge verlangen in een nieuw zwak schemerbegin. Neen ge zijt nog niet los: ge zijt nog een druif aan den tros, ge zijt nog een duif die koert om den doffer, ge zijt nog omsnoerd met het zachte koord dat bindt menschekind aan menschekind: liefde die maakt vol vrees het hart van te worde' als een wees eenzaam, liefde die maakt dat het hart als een baken waakt, over de zee van het zijn uitzendt bevenden lichtschijn, ge zijt nog een aarde-kind, als elk die liefde bindt, dat de Maaier kwetsbaar vindt als elk hart met een ander vergroeid, dat niet hoog-alleenig bloeit. Ge zijt nog niet vrij en niet los, ge zijt als een boom in een bosch onzichtbaar aangeleund tegen makkers, en die kreunt wanneer de stormwind hen brak.
[pagina 73]
Ge zijt nog zeer broos en zeer zwak. Ge zijt nog vol broosheid. Ge zijt nog niet ver gegaan den weg verlangenloosheid. Ge ziet den dood nog niet aan met den blik van rust-zekerheid die enkel kan uitgaan van hem dien de dood van niets scheidt omdat hij alleen bezit wat eeuwig is: ge wordt wit als ge bedenkt hoe zijn slag kan maken tot nacht uw dag. Ge zijt nog vol wankelheid en vol afhankelijkheid: ge gaat nog rond met de nap om een dronk van broederschap, ge zijt nog een boom uit het bosch, ge zijt nog een druif aan den tros, ge zijt nog niet getreden uit uw lichamelijkheden, ge zijt nog niet stervens-rijpe: aan u is nog veel te slijpen. Maar ge kunt verder leeren, ge moet niet terugkeeren, de golf rolt niet achterwaarts,
[pagina 74]
zoo wordt ge niet weer gansch aardsch in uw liefde en uw drang: ge moet naar dat gezang nog luisteren dat u meevoert tot waar enkel het eeuwge u ontroert. Ge hebt het zware bestaan: uw hoop zien ondergaan eenmaal - en toen nog eenmaal geweldig, heel de wereldzaal daverde van dien ondergang. En ge hebt gehoord den treurzang neuriën door het hart: ‘nimmermeer, nimmermeer’ die zoemt als een wezen wegvalt uit aardsche sfeer en meeneemt een stuk van ons wezen. Ge hebt u niet vastgemeerd aan smart maar zijt uitgevaren en hebt den blik gekeerd naar verten, niet-openbare: ge hebt u aangevleid tegen de oneindigheid. Verkruimelt opnieuw nu uw werk dan weet ge: onaangerand blijft de eene waarachtige kerk en ge vlucht naar dat vaderland;
[pagina 75]
en keert de Maaier weerom dan draagt ge in u zijn wezen, niet als een duistere kom maar als een heilig lezen, maar als een oog binnen-in draagt ge in u zijn zin, maar als een heilig weten, de stille majesteit van een ongerepte keten met blanke sneeuw bespreid, maar als een hooger wezen dat u zijn schatten ontsloot: ge zijt eenmaal opgerezen tot het aangezicht van den Dood; ge zaagt zijn welving hoog opgaan voor uw geestesoog, welving waar de eenling door glijdt in de zee oneindigheid: ge voelt die nu om u altijd. Ge kunt niet weder worden wat ge waart in uw jongen dag, toen de strijd voor een nieuwe mensch-orde gelijk een reusachtige vlag voor u met zijn schitterbanen
[pagina 76]
oneindige verten afsloot en bedekte duizend lanen uitstralend naar 't strand van den dood. Nu is de kleurige logen die u maakte vast en hard gewasschen van uw oogen en gedropen van uw hart; het recht-omlijnde leven dunkt schraal aan uw rijper bloed, want tusschen diepten die beven tast uw hand en tast uw voet, en toch blijft gij in 't oude streven getrouw aan uw hoogste goed. Zeepaarden steigeren aan, ploffend over elkander slaan; borrelingen melkwit omschuimen hun zilver gebit; weifelloos, snel en recht snijdt het schip door het borlend gevecht: achter hem glanzend-stil reikt de baan, die sneed zijn wil ver over de velden der zee; wolkenkrans langzaam verglijdt in zilvren oneindigheid
[pagina 77]
en langzaam glijdt mijn hart mee. O menschenhart, droom niet meer van terug te glijde' in 't weleer, - maar droom ook niet van een vrede vrij van uw eigen verleden, los van uw aarde-bestaan. Over den welvenden rug van den duur draagt geen schip terug, maar geen draagt tot de eeuwigheden dan over der dagen baan. Ruisch voort, mijn leven ruisch voort: zoek van akkoord tot akkoord naar de eindlijke harmonie die moet liggen gedoken die moet hange' in den levensboom verschole' als een wensch in een droom. En schrik niet als een snerpen krijt: iedere wanklank verglijdt ten leste in uw ruischen, Oneindigheid.

Vorige Volgende

Verandering en eenheid: een mijmerlied