Goethe in Dachau. Literatuur en werkelijkheid

[p. 2]

[p. 5]

voor Edith

 

‘En wie niet heeft gewacht

 

begrijpe nooit of nimmer

 

hoe gij, met uw standvastigheid,

 

mijn heil waart en mijn redding

 

in 't midden dezer hel’

 

 

 

(Konstantien Simonow)

[p. 7]

Woord vooraf

‘Goethe in Dachau’ werd geschreven aan de hand van tallooze ter plaatse op allerlei papiertjes gemaakte dagboek-aanteekeningen, waarvan vele - al te bijzakelijke gebeurtenissen, of alleen-maar-privé-gevoelens betreffende - vanzelfsprekend niet werden opgenomen.

Dat sommige notities niet in de hier gepubliceerde bewoordingen, doch in een alleen voor mij begrijpelijken vorm werden neergeschreven, behoeft wel geen nader betoog, evenmin als de vermelding, dat het bijhouden van dit journaal onder de gegeven omstandigheden een hachelijke onderneming was, die slechts met behulp van vrienden kon worden uitgevoerd.

Drie van hen wil ik hier nogmaals danken: den Nederlanschen K.L.M. vlieger Karel Steensma, den Duitscher Heini Stöhr uit Neurenberg en den Oostenrijker Eugen Pfeiffer uit Weenen.

N.R.

Amonines (Ardennen) 1 Augustus 1946.