Met verschuldigde hoogachting

[p. 125]

De mevrouw

Ik ga van dit stukje een gemene en insinuerende aanval maken op een schrijfster die mij zelfs van naam onbekend is. Al de attributen die ik haar toeschrijf, zuig ik dan ook uit mijn duim. Ik kondig het u allemaal van te voren al aan, zodat u weet waar u aan toe bent en niet verwacht dat ik een redelijk en goed gefundeerd stukje ga schrijven. Want persoonlijk ben ik op deze vorm van polemiek in het algemeen niet gesteld. Het betreft hier echter eigenlijk geen persoon, maar een fenomeen: ‘de mevrouw’. Lange tijd was de mevrouw voor mij meer dan enig andere figuur uit het maatschappelijk panopticum, het gehate wezen bij uitstek. Ik kon mij dat als jong, arm en machteloos wezen beter permitteren dan nu ik de leeftijd van de ironie en het begrip bereikt heb en mij ongerust kan afvragen of er tussen mij en de mevrouwen nog wel een ander dan zelfbedacht verschil bestaat. Maar vandaag is het weer oorlog: ik kreeg de uitspraken ener typische mevrouw onder ogen, en in alle vreugde laait de oude vijandschap weer op.

De mevrouw is door de hoogconjunctuur langzamerhand afgezwakt tot een komische figuur, een slachtoffer bijna, zij het dan van haar eigen smakeloosheid, bedilzucht en algehele tutterigheid. Een wezen dat haar bestaan dankt aan de parodieën op haar, in de cabarets en de lachfilms. Wat je namelijk, tenzij je kinder- of dienstmeisje bent en tenzij je zelf een mevrouw bent, vergeet is, dat de mevrouw het laatst lacht, want zij bezit nog steeds één ding dat tegen alle ridiculisatie bestand is: macht. Zij heeft geld, in de vorm van een meneer, en kindertjes en een huis vol vaste en onvaste vloerbedekking om dat allemaal in op te bergen.

En zo'n huis moet natuurlijk schoongemaakt, en zo'n mevrouw heeft daar natuurlijk zelf geen tijd voor. Bovendien ben je als mevrouw nergens wanneer je zelf de telefoon moet aannemen. En dus heeft deze mevrouw een probleem: het dienstbodenprobleem. Dit is niet het probleem van hoe je het in godsnaam verdragen kunt van de vroege ochtend tot kinderbedtijd een volstrekte vreemde in je huis te hebben die al je rotzooi voor je opruimt, en het is evenmin het probleem van hoe je zoveel geld kunt verdienen dat je dat vreemde mens daar tenminste behoor-

[p. 126]

lijk voor kunt betalen. Nee, het probleem is: hoe krijg ik voor minder dan f 50 in de week een sterke meid in huis, die netjes praat, geen vrije zaterdag wil, geen hap fatsoenlijk eten belieft, mij op en de kinderen in handen draagt, geen onsmakelijke vrijer heeft en zich, kortom, net zo gedraagt als de brave Aagtjes waarover ik zoveel in ouderwetse damesromans gelezen heb. Die kostelijke Aagten en Alie's, die oude smartlappen, u kent ze wel met hun roerende trouw en him gesteven mutsen. Je komt ze steeds tegen in beschouwingen over vroeger ‘toen iedereen nog hulp in de huishouding had.’ Iedereen? Het potsierlijke van die verzuchting is natuurlijk dat de waarheid eerder is: ‘toen iedereen nog hulp in de huishouding was.’ Maar wanneer mensen zich in de historie verplaatsen, zien ze zich allemaal eerder als generaals of als jonge dames van nobele afkomst, dan in de rol van voetsoldaat en mijnwerkersvrouw waarop ze, met statistische zekerheid, een grotere kans gemaakt hadden.

Zo ook de naamloze mevrouw die in de Nieuwe Rotterdamse Courant ongesigneerde stukjes schrijft, ‘Schetsboek’ genaamd. Om de akelige, muffe ‘grappigheid’ van haar jongste bijdrage ‘H. in de h.’ volledig recht te doen, zou ik het in zijn geheel moeten ovememen. Mocht de schrijfster, na dit gelezen te hebben, het ter overname prijsgeven, dan doe ik dat alsnog en graag, tot dan moet ik mij echter beperken tot citaten. Het begin: ‘In de tijd dat er nog traphitjes waren, zo maar argeloos zonder teenagerstatusverlangens, kostte het weinig moeite om de hulpbehoevendheid van zo'n hulpje aan ons leven te verbinden en haar geduldig op te leiden tot een hulp. Dit is nu anders.’

Lees dit geduldig. Lees het nog eens. De hypocrisie ervan, de knusse oneerlijkheid - ik zou een hele kolom nodig hebben om die ene zin, aangevuld met wat erin verzwegen wordt, op het bot te ontleden. Mevrouw schrijft voor collega-mevrouwen, over de hoofden van de minder bedeelden, vanouds immers analfabeten, heen. Toen ik dit las, beleefde ik iets wat ik zelden voel: pure vreugde over het voorbijzijn van die goede rottijd met zijn ‘traphitjes’.

We gaan door. Mevrouw heeft een dienstmeisje nodig en adverteert daarom in de kranten. Ziehier de komische reacties: ‘Veelal was het resultaat van de advertentie dat er iemand telefonisch de vraag stelde: ‘Kan ik f 50 in de week verdienen en

[p. 127]

van vrijdagavond tot maandagmorgen gaan?’ Het wederwoord op deze vraag gaf dan gewoonlijk aanleiding tot het besluit: ‘Dan zie ik er maar van af.’

Mevrouw vertelt niet wat haar weekcondities dan eigenlijk wel waren, en hoeveel ze betalen wou. Daarin is ze getrouw haar mevrouwenaard: over geld altijd liegen. (Dit is trouwens ook menerenaard.) We moeten aannemen dat het minder dan f 50 was voor meer dan vijf werkdagen + avonden per week, en in plaats van mevrouws verwondering te delen over die telefoon (stel je voor, de dienstmeid heeft telefoon, straks rijdt ze nog met de auto voor), de exorbitante looneisen en het eigenaardig taalgebruik, kun je je alleen maar verbazen dat mevrouw haar huishoudelijke hulp ten slotte toch nog kreeg. Want dat deed ze, en over dit ongelukkige schepsel stort mevrouws ironie zich nu verder uit. ‘Ja zeker, zij kan koken, heeft zij verklaard. Maar “kunnen koken” impliceert “kunnen eten”. Een schuchtere kritiek ter zake wordt resoluut afgewezen met “dan gaat ik maar”.’ Aldus onze arme, schuchtere mevrouw. Kritiek ter zake van wat? Eerlijk gezegd begrijp ik niet wat ze bedoelt, maar misschien is het beleefdheid die mij daarbij in de weg staat.

Mevrouw vraagt zich nog af waar de ‘traphitjes’ van vroeger gebleven zijn en neemt aan dat zij ‘na ketoor’ gaan om daar ‘een kaart - of ander systeem naar de weerlicht te helpen,’ en dat de rest voor de radio zingt. (‘Naar de weerlicht’ - een vondst die elke parodist jaloers kan maken.)

Ik schei ermee uit. Het lijkt mij dat dat deze mevrouw een hoopeloos geval is.

Naschrift. Het Schetsboek in de n.r.c. wordt geschreven door een meneer, zoals vijanden en vriendinnen van hem mij gauw genoeg Keten weten. Toen ik dit stuk schreef wist ik wel dat die mogelijkheid erin zat, maar ik was bang dat ik door van te voren inlichtingen in te winnen mijn reacties niet zuiver zou houden. Zodra je van iemand hoort dat hij oud is of ziek of zijn moeder net gestorven, en iets dergelijks hoor je gauw, vergaat je de lust hem je mening te zeggen. Voor de rest doet het er weinig toe, eens te meer werd bewezen dat geestelijke eigenschappen niet gebonden zijn aan toevalligheden als het geslacht van hun bezitter.