Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Vander derder partyen van menschen. C. XII.

20Die derde partye van goeden menschen die hier na 21volcht, die sijn noch vele meer heylich ende hoghere verhaven 22inden gheeste en̄ inder naturen. En̄ dat sijn inghekeerde 23menscen die, overmits die gracie Gods, in haren 24inkeer met verhavenen vrien gheeste wandelen voir dat

[p. 184]

1anscijn Gods, intreckende en̄ na volghende herte ende sin, 2siele ende lijf met alden lijſliken craften⁽¹⁾. Dese menschen 3sijn gheweldich haers gheests en̄ haerre naturen, ende hier 4omme hebben si ghewarighen vrede vonden. Want al 5moghen sy beweecht werden bi wilen inder naturen, si 6vechten haestelic seghe⁽²⁾, want ghene beweghinge van ghebreken 7en mach in hem ghedueren⁽³⁾. Want si hebben 8ghewarighe kennisse ons Heren, dat is sijnre gotheit ende 9sijnre menscheit, en̄ dit bekennen oefenen sy met ongebeelden 10gheeste in haren inkere met bloter minnen verhaven voir 11die nature der Godheit, ende in haren uutkere met herteliker 12lieſden ghebeelt toter menscheit ons Heren. Soe si meer 13kinnen en̄ minnen, soe sy meer smaken ende ghevoelen, en̄ 14soe si meer smaken en̄ ghevoelen, soe sy meer begheren en̄ 15ghelusten, soeken, en̄ gronden⁽⁴⁾, en̄ bevinden dat si met 16herten en̄ met siele en̄ met haren gheeste minnen⁽⁵⁾. 17Dese menschen geliken wel enen man daermen af leest in 18Sinte Lucas Evangelie⁽⁶⁾, die Zacheus hiet. Hi begherde 19Jhesum te siene wie hi ware; maer hinc consten niet ghesien 20omme die scare vanden volke, want hi was cort en̄ 21cleine. Doen voirliep⁽⁷⁾ hy alle die scaren, en̄ clam op enen 22boem daer Jhesus liden soude. Doen Jhesus daer quam, sach

(1) Sur. ipso spiritu post se intrò trahente cor, animam, et corpus, omnesque vires corporeas.

(2) Gewoone spreekwyze by de middeleeuwsche schryvers voor de victoric behalen of overwinnaer zyn. Zie het Tabernakel, I, bl. 171, regel 10, alsmede II, bl. 96, regel 24.

(3) Sur. eo quòd nulli vitiorum motus in eis perdurare queant.

(4) Zie Kiliaen.

(5) Sur. et quo plùs gustant et sentiunt, eo magìs appetunt, desiderant, quaerunt, perscrutantur et experiuntur, quod corde, anima et spiritu diligunt.

(6) Zie Luc. 19.

(7) Het is de letterlyke vertaling van het latynsche praecurrere uit den gewyden tekst.

[p. 185]

1hi den man ane, ende sprac: ‘Zachee, gane haestelic hier 2neder, want ic moet noch heden bliven in dijn huus⁽¹⁾.’ 3Ende hi ontſine onsen Here in sijn huus met groter bliscap 4ende sprac: ‘Siet, Here, halſ mijn goet gheve ic den arme, 5en̄ hebbic yemene onrecht ghedaen, dat gheldic viervout⁽²⁾.’ 6Doen antwoerde onse Here: ‘Heden is desen 7huse salicheit ghesciet, in dien dat die mensche is worden 8inden gheeste Abrahams sone⁽³⁾’; want overmits sijn ghelove 9is hi op gheclommen, en̄ Jhesum dien hi begheerde, 10heeſt hi ghesien en̄ bekent. En̄ ghehoirsam is hi neder 11comen, en̄ Jhesum dien hi bekende ende minde, heeſt hi 12oetmoedelike ontſaen in sijn huus. En̄ uutvloyende milde 13heeft hi sijn goet ghegeven, en̄ viervout sijn onrecht betaelt, 14en̄ aldus is hi gherecht ghemaect; en̄ dat is sine leven en̄ 15sijn name⁽⁴⁾, en̄ hier omme is hi heylich en̄ salich, en̄ 16Jhesus blijft wonende in hem, hier en̄ inder ewicheit. 17Nu merct dan die menschen, daer ic hier voren ave 18seyde, hoe si desen gheliken. Want si begheren Jhesum te 19siene wie hi is, en̄ hier toe is alle redene en̄ alle natuerlic 20licht te cort en̄ te clein. En̄ hier omme voirlopen si alle 21scaren en̄ alle menichfoudicheit der creaturen. En̄, overmits 22ghelove en̄ minne, clymmen si in dat hoechste haerre ghedachten, 23daer die gheest onverbeelt en̄ onghehindert in sijnre 24vriheit steet. Daer wert Jhesus ghesien, en̄ bekint, en̄ ghemint 25in sijnre godheit; want daer is hi altoes jeghenwoirdich 26den vrien verhaven geesten, die in sijnre minnen hem selven 27onthoecht sijn. Daer is hi vloyende⁽⁵⁾ met volre gracien en̄

(1) Vglk. Luc. 19, 5.

(2) Vglk. ib. 8.

(3) Vglk. ib. 9.

(4) L, M. Ende aldus is hi gherecht ghemaect, ende is sijn leven ende sijn naem in dat boec des levens ghescreven. Surius zegt enkelyk, met de overige handschriften: et haec illius vita et nomen est.

(5) M. alleen, invloyende.

[p. 186]

1ghenaden; mer⁽¹⁾ hi sprect tote hem allen: ‘Gaet haestelic 2neder; want hoghe vriheit van gheeste en mach niet 3staende bliven dan inder ghehoirsamheit van moede: want 4ghi moet my bekennen en̄ minnen God en̄ mensche, hoecheit 5boven al, en̄ ghenedert onder al. En̄ alsoe seldi mijns 6ghesmaken, alsic u verhoghe boven al en̄ boven u selven 7in my, en̄ ghi u selven nedert onder al en̄ onder u selven 8met my, omme my⁽²⁾: dan moetic in u huus comen, en̄ 9wonende bliven met u ende in u, en̄ ghi met my en̄ in my.’ 10En̄ alse die menschen dit bekennen, smaken en̄ ghevoelen, 11soe gaen sy haestelijc neder in grote versmaetheit haers 12selfs, en̄ spreken met oetmoedigher herten in rechten mishaghene 13haers levens en̄ haerre werke: ‘Here, ic en bin 14niet weerdich, maer ic bin onweerdich dat ic uwen gloriosen 15lichame inden Sacramente ontſaen soude in dat sondighe huus 16mijns lichamen en̄ mijnre sielen. Maer, Here, sijt mijns ghenadich, 17en̄ ontfermt u⁽³⁾ mijns arms levens en̄ alle mijnre gebreke.’ 18Siet, alsoe langhe als dese menschen hem selven aensien, 19hare ghebreke en̄ haer ontbliven, soe mishaghen si hem 20selven, en̄ oeſenen hem in minliker vresen, en̄ in ootmoedigher 21versmaetheit, en̄ in ghewarighen hope⁽⁴⁾ voirden oghen 22Gods. En̄ na diere wijs dat si aldus nedergaen in mishaghene 23en̄ in versmadene hem selven in rechter oetmoedicheit, na 24dier wijs soe behaghen si Gode, en̄ gaen op vore sijn anscijn 25in rechter werdicheit. En̄ hier omme is haer leven ende haer 26oeſeninghe inkeer te Gode, en̄ uutkeer tote hem selven. Die

(1) H, M. daer hi sprect. - Sur. sed eorum uni cuilibet ipse dicit.

(2) Deze laetste zinsnede ontbreekt in H en in M.

(3) A, G. en̄ ontfarme u. - Zie over de verschillende constructiën van dit verbum, Bormans, Aentcekk op Christina, bl. 104, vlgg.

(4) M. in warigher hope. Al de andere Hss. hebben het adjectieſ in masculino, welk geslacht de Ouden veelal aen dit woord gaven. Zie Bilderdijks Geslachtlijst.

[p. 187]

1inkeer is met verhaven vrien gheeste in minliker werdicheit 2tote Gode en̄ in Gode; die uutkeer tote hem selven, dats een 3mishaghen en̄ een vernieten haers selfs: en̄ al dat si goeder 4werke doen oſte doen moghen van buten en̄ van binnen, die 5sijn van hem altemale ongheacht en̄ ongheweghen, en̄ rechte 6alse niets weert, dunct hem, voir dat aenschijn ons Heren. 7Si staen in hem selven tusschen insien en̄ uutsien, haers 8selſs altoes gheweldich iegheweles altoes te pleghene als si 9willen. Haer uutsien is redelic, ghewortelt in caritaten, 10oeſeninghen in goeden seden⁽¹⁾ en̄ heylighen werken, gheordent 11in allen doechden en̄ altoes wandelende voir dat aenschijn 12ons Heren⁽²⁾. En̄ hier omme bliven si suver en̄ reyne 13van consciencien, en̄ altoes wassende en̄ toenemende in 14gracien en̄ in allen doechden voir Gode en̄ voir allen menscen⁽³⁾. 15Haer insien is bi wilen redelic, ende ghebeelt, en̄ in 16wisen⁽⁴⁾; bi wilen, boven redene, beeldeloos en̄ sonder wise. 17Alst redelic is, soe ist oec begheerlic en̄ vol wijsheden⁽⁵⁾, 18want si staen voir dat anschijn der minnen en̄ der goetheit 19Gods, daermen alle wijsheit leert, en̄ si sijn ghewarich, octmoedich 20en̄ vry. En̄ hier omme nemen sy voir die menscheit 21ons Heren Jhesu Christi, en̄ spreken tote heme aldus: 22‘Here, ghi hebt ghesproken: Sonder my en vermoechdi 23niet⁽⁶⁾. En̄ ghi hebt oec ghesproken: Het en si dat ghi 24et mijn vleisch, ende drinct mijn bloet, ghi en hebt gheen

(1) M. alleen, oefeninghe goeder seden, enz.

(2) Surius heeft den volzin anders opgevat, en vertaelt: Aspectus eorum quo foras respiciunt, rationalis sive cum ratione conjunctus est, fundatus in charitate, piis exercitiis, bonis moribus, sanctis actionibus, in cunctis ordinatus virtutibus, semperque ambulans sub aspectu Dei.

(3) A, G, I, L, N. alle menscen.

(4) Dit woord ontbreekt in M. - Sur. Aspectus autem corum, quo intrò respiciunt, quandoque rationalis est, et imaginibus ac modo praeditus.

(5) Sur. etiam desiderabundus est et plenus sapientia.

(6) Vglk. Joann. 15, 5.

[p. 188]

1leven in u⁽¹⁾. En̄ ghi hebt voirt ghesproken: Die et mijn 2vleysce ende drinct mijn bloet, hi woent in my ende ic in 3hem⁽²⁾. Here, nu ben ic een arm sondare, en̄ onweerdich 4der hemelscher spisen die ghi selve sijt. Nochtan, Here, 5hebdi u ghegeven en̄ ghelaten den sondare die hem selven 6mishaghet, en̄ met rouwen sine sonden belijt en̄ elaghet, 7en̄ in u ghewarich betruwen heeſt: dat is die ghene die u 8behaecht⁽³⁾. Want ghi hebt ons gheleert dat ghi niet 9comen en sijt te roepene den gherechten, maer den sondare⁽⁴⁾, 10dat hi bekere en̄ penitencie doe van sinen sonden. 11En̄ hier omme ben ic coene en̄ vri, en̄ verghete mijns selfs 12en̄ alre mijnre ghebreke in uwe ghenade; want ghi sprect 13selve: Comt te my, ghi alle die arbeit ende gheladen sijt, 14ende ic sal u hermaken⁽⁵⁾. En̄ ghi sprect oec dat ghi sijt 15onse levende broet, dat vanden hemel neder comen is; 16die daer aſ et, hi leeſt ewelic⁽⁶⁾. Ghi sijt oec die levende 17ſonteyne die ons vloyet, overmits den heylighen Gheest, 18uut uus Vaders herte. En̄ hier omme, Here, soe ic meer 19ete, soe my meer honghert; ende soe ic meer drincke, 20soe my meer dorst. Want ic en can u niet verzwelghen 21noch verteren; maer ic bidde u, Here, omme uwe edelheit, 22dat ghi my verzwelghet ende verteert alsoe, dat ic 23met u en̄ in u één leven worde; en̄ dat ic in uwe leven my 24selven onthoghen mach, boven alle wisen en̄ oeſeninghen, 25in onwisen, dat is in wiselose minne⁽⁷⁾, daer ghi uwes

(1) Vglk. Joann. 6, 54.

(2) Vglk. ib. 57.

(3) Dit slot, dat is die ghene, enz. komt niet voor in H, noch in M. Surius heeft het ook niet in zyne vertaling.

(4) Vglk. Matth. 9, 13.

(5) Vglk. Matth. 11, 28. - Het woord hermaken of, als H en M hebben, vermaken, geeſt het reficiam vos van den latynschen tekst letterlyk weêr. Thans zegt men daer verkwikken voor.

(6) Vglk. Joann. 6, 51-52.

(7) Sur. adeò ut teeum et in te una efficiar vita, et in tua vita supra modos omnes et exercitia in id quod modinescium est, id est, modinesciam charitatem tuam.

[p. 189]

1selſs salicheit sijt en̄ alre heylighen: daer vindic vrucht 2alre Sacramente en̄ alre wisen en̄ alre heylicheyt.’ 3Maer die vrocht moeten wi soeken mit wisen en̄ metten 4Sacramenten, ende met heylighen levene; en̄ wi selense 5vinden wiseloes, en̄ sonder mate, in ewigher grondeloser 6minnen. Wi selen ewelie in ons selven bliven, en̄ salich 7sijn, en̄ wel gheordent in gloriosen wisen, en̄ ieghewele 8sonderlinghe na die mate sijnre doechde en̄ sijnre minnen. 9En̄ wi selen boven ons selven Gods ghebruken, en̄ in hem 10leven wiseloes, en̄ boven ordine, in grondeloeser minnen die 11hi selve is. En̄ die dit verstaen, en̄ aldus leven, si moghen alle 12daghe dat heylighe Sacrament ontſaen, alsement hem gheven 13wilt⁽¹⁾; want si sijn wel gheordent, gracioes en̄ vol van doechden, 14in inkeren en̄ in uutkeren, in alle hare oeſeninghe. 15En̄ hier omme sijn dit die derde partie van menschen, en̄ 16die hoechste, die edeliest ten Sacramente gaen, ende haer leven 17en̄ hare oeſeninghe leghet in vier punten. Dat ierste punt is 18suverheit der consciencien van allen groven sonden. Dat 19ander punt is overnatuerlike const en̄ wijsheit in insiene en̄ 20in uutsiene, dat is in scouwene en̄ in werkene. Dat derde is 21ghewarighe oetmoedicheit van herten, van wille en̄ van 22gheeste, in seden, in woerden en̄ in werken. Dat vierde punt 23is ghestorven te sine alre eyghenheit, dat is eyghenheyt des 24willen, inden vrien wille Godes, verbeeltheit des verstandenissen 25in die onghebeelde waerheit, die God selve is⁽²⁾. Die 26blote eenvoldicheit der gedachten, dat is die woninghe der 27Godheit⁽³⁾.

(1) Sur. singulis diebus, modò habere possint.

(2) Sur. Quartum, mortuum esse omni proprietati, videlicet proprietati voluntatis in liberrimam Dei voluntatem, et formis ac imaginibus intellectus inhaerentibus, in formarum ac imaginum expertem veritatem, quae Deus est. De vertaling is duister, zoo wel als het vertaelde.

(3) Sur. Nuda siquidem mentis simplicitas, Divinitatis habitatio est.

[p. 190]

1Nu meret, dese vier punten waren Onser Liever Vrouwen 2leven en̄ hare oeſeninghe, doen sy onsen Here ontfine. 3Want si was suver, reyne maghet, en̄ al vol Gods ghenaden. 4Sy was constich en̄ wijs in vraghene en̄ in antwoerdene⁽¹⁾ 5den inghel, ende hi leerde haer die waerheit altemale. Si was 6te gront oetmoedich⁽²⁾, en̄ dat trac den Sone Gods ute den 7hemele in onsen dale⁽³⁾. En̄ si was ghestorven haers eyghens 8willen; daer om sprac si: ‘Siet, hier is die deerne ons 9Heren; sinen wille moetic begheren: my ghescie na dinen 10woerde⁽⁴⁾.’ Doen die heylighe Gheest dat verhoerde, 11dat woert bequam der minnen Gods soe wale, dat si ons 12sinde den Gods Sone in Marien sale⁽⁵⁾, die ons verlost heeft 13van alre quale⁽⁶⁾. Nu merct en̄ leert, al was Maria uutvercoren 14boven allen creaturen die moeder Gods te sine, coninghinne 15hemelrijes en̄ erterijes, nochtan vercoes si haer 16selven die deerne Gods te sine ende alre der werelt. En̄ hier 17omme, doen si onsen Here ontſaen hadde, doen ghine si 18met groter haesten in dat gheberchte, alse ene oetmoedighe 19deerne dienende Sinte Lijsbetten, Sint Jans Baptisten moeder, 20tote dier tijt dat Sint Jan gheboren was. Alsoe ghelikerwijs 21onse lieve Here Jhesus Christus hare sone, God en̄ 22mensche, doen hi gheconsacreert hadde dat heylighe Sacrament, 23en̄ ghegheven sinen discipulen, en̄ oec selve ontſaen 24hadde: doen scorste⁽⁷⁾ hi een linen cleet vore heme⁽⁸⁾ en̄ 25knielde voir sine discipulen, en̄ dwoech hem hare voete en̄

(1) Zie over dezen gerundieven vorm, het Tabernakel, II, bl. 69, aent. 6.

(2) M. alleen, seer oetmoedich. - Surius vertaelt: Fuit etiam ex ipso fundo humillima.

(3) in hanc miseriae vallem, zegt Surius.

(4) Vglk. Luc. 1, 38.

(5) Sur. in gloriosae virginis aulam.

(6) Het is duidelyk dat Ruysbroeck hier twee eensluidende of rymwoorden opzettelyk gebruikt. En dat doet hy elders nog.

(7) H, L, M, N. scorte.

(8) D. kwalyk, van hem. M. doe scorte hi hem mit enen linnen cleet. - Sur. linteo praecinxit se.

[p. 191]

1droghese⁽¹⁾ metten cleede, en̄ sprac: ‘Ic gheve u exempel⁽²⁾, 2alsoe als ic ghedaen hebbe, dat ghi oec onderlinghe 3alsoe yeghewelc den anderen dient⁽³⁾.’ 4Ende hier omme, die menschen die in ordinen sijn, hoe 5hoghe dat si scouwen ofte leven, en̄ al ontſaen si oec alle 6daghe onsen Here, eest datmen hem ambachte beveelt, ofte 7prelate kiest⁽⁴⁾, alsoe dat sy dienen moeten der ghemeenheit 8in dien dinghen die orberlic sijn ende sonder sonde: dat 9selen si⁽⁵⁾ gherne en̄ lieſlic doen. En̄ al ghevoelen sy oec in 10haren inkeer en̄ in haren ghebede⁽⁶⁾ hinder, en̄ beelden van 11dien dinghen die hem bevolen sijn ende dien sy berechten 12moeten⁽⁷⁾; en̄ al sijn sy oec sorchertich⁽⁸⁾ omme uterste 13dinghen die der ghemeenheit toebehoren⁽⁹⁾: om al dit en 14selen si niet ave laten, noch haer ambacht op gheven, noch 15hem selven ontladen⁽¹⁰⁾; maer ghehoirsam sijn, al toter 16doot, Gode en̄ haren prelaet, en̄ den convente, in allen den 17dinghen die eersaem en̄ goet sijn en̄ orberlic der ghemeenheit, 18alsoe langhe als si, in haren inkeer te Gode, minne, en̄ 19vresen en̄ weerdicheit behouden, ende, in haren uutkeer, 20hem selven versmaden en̄ vernieuten. En̄ al dat si doen

(1) G, I. droechdese. H, M. droghedese. - Zie over die ontsteltenis en inkorting van het imperſectum, door het aenleunen van 't pronomen personale, droghese voor droghede se, Prof. Bormans Aenteekk. op Christina, bl. 20-21, en Huydecoper op Stoke, II, bl. 110, vlgg.

(2) M. alleen, een exempel.

(3) Vglk. Joann. 13, 15.

(4) A, G. verkiest. H. of te prelate kiest. M. kwalyk, in prelaten kiest.

(5) Versta, moeten zy.

(6) D. kwalyk, ghebeelde.

(7) Sur. quasque expedire et curare habent.

(8) M. alleen, scacrpbertich. N. sorchvoudich. A, G, H, I. sorfhertich. - De vervanging van ch door f, en vice-versa, is gemeen by de middeleeuwsche schryvers. Zie Bormans op Christina, bl. 43. Zie mede den Dietschen Doctrinael, bl. 311, vers 1832.

(9) Sur sintque solliciti pro rebus externis ad communitatem pertinentibus.

(10) Sur. attamen propter (haec) omnia minimè desistere, nec sua resignare officia, nec seipsos exonerare debent.

[p. 192]

1moghen oſte liden, dat selen si al cleine weghen en̄ als 2niets weert, van rechter oetmoedicheit. Ende biden covente, 3en̄ bi allen menschen, selen si sachtmoedich sijn, blide en̄ 4milde, en̄ enen yeghewelken bereet met onderscede in sijnre 5noot, in rechter vreedsamheit. 6Die dese regule houden, sijn si prelate oſte subjecte, 7sy moghen altoes ten Sacramente gaen als sy willen, ghelikerwijs 8als si te voren daden; want si sijn nu ghelikere 9den levene ons Heren Jhesu Christi ende der Scriſturen, en̄ 10den hoechsten heylighen, dan si te voren waren; en̄ si hebben 11de rechte wortele ghewarichs scouwens ende werkens in alre 12doechden. 13En̄ dit selve mene ic oec van allen menschen die buten 14ordinen sijn, en̄ inkeer en̄ enicheit behouden in Gode, en̄ 15daer toe uutkeer met werken van caritaten tote haren evenkersten, 16in alre wijs dat sijs behoeven. Dese sijn alle edelre, 17hoghere en̄ naerre onsen Here, en̄ ghelikere, dan die ghene 18die insiens en̄ inkeers allene pleghen, sonder uutkeer in 19werken van caritaten, eest dat sy haers selfs gheweldich 20sijn, en̄ hare evenkersten hems⁽¹⁾ behoevet in enigher noot.

Maer die insiens en̄ inkeers allene wilt pleghen,
Ende sinen naeste in node begheven,
Hine hadde noyt inkeer noch scouwende leven;
Maer hi is bedroghen in al sijn wesen.
Boven alle dinc, hoet u van desen.

(1) Dat is hunner. A, G, I. hens. H, L. haers. M. des behoevet.