Boeck van surgien

[p. 41]

Camp. 9 vanden scorfden hoofden ende van moertdranc.

Nu willic u voert scriven van scorfden hoefden ende segghen u dat scorftheit somtiit coemt overmits den arsartre die sulctiit leghet plasteren die alte heet siin ende alte droge die die versheit vander huijt verteeren ende maken die huijt hert soe dat die haren uut vallen ende en conen niet weder ghewassen om die droechheit ende om die hertheit vander huiit. Item plaesteren die te langhe ligghen doen tselve. Item somtiit comet van salsum flegma ende die es met groten juecsele ende maect veel scellen omdat die materie ghemaect es van flegma ende van colera. Item sulctiit comet van melancolien ende dan en eest niet met soe groten joecsele omdat die materie cout es ende dat die humoren grof siin soe maken si puijsten als buylen inden genen die wel eten ende luttel arbeyden ende niet en baren [of zweten] Ende die comen van menigherhande humoren. Eest dat sake dat die plaesteren quaet gheven soe coemse van heeten bloede alre meest. Ende siin sij cleine ende droeghe dat es van bloede ende van coleren. Ende siin die puysten grof ende groot soe comen si van bloede ende siin si [cleen ende] scerp soe comen si meest van coleren. Ende siin si oec sonder quaet te gheven noch dat si niet en juecken noch seer en doen soe comen si van swarten coleren. Isser oec vele met joecten soe comen si van souten flumen. Nu hebdi ghehoert waer af dat scorftheit coemt [ende die werken daerof]. Nu seggic dat kinder moghen scorft siin ende si siint aldermeest ende moghen oec siin jonge ende oude beide. Die ionghe ende die oude als die scorftheit verandert si moeten ghepurgeert siin vanden humoren daer die scorftheit af coemt op dats te doen es. Ende daer om eest [dat sake] dat coemt van bloede so salmen die natuere [doen] digereren met oxisakeren ende men sal doen laten die ghemeen adere [dats die middel adre] inden arm ende daerna salmen purgeren met cassia fistula ende met

[p. 42]

manna ende met tamarinden dese medecine salmen hem geven met watere dae[r] fioletten in ghesoden sullen siin ende daer af salmen hem gheven te drincken een werf [sdaghes] ende als hi ghepurgeert is soe sal hij baden of stoven ende wel sweeten ende alle daghe sal hi drincken sierope van fumus terre. Coemt oec scorftheit van salsum flegma soe suldi die materie digereren met oximelle ende purgeren met yeraruffiin ende met cateracum limperiale want dese medecine purgeren verbrande humoren. [Ende dernae sal hi stoven ende dairnae wasschen met ghesouten watere wa[n]t het suvert ende opent die poren ende droecht. Deze medicin die syn ghemeen in die humoren die verbrant syn]. Daer na salmen dat hooft doen weeken met water daerin ghesoden sal siin malve ende violetten cruijt ende soete boter salmer toe doen. Ende als dat hooft gheweect es soe salmen dat cruiit stoten ende daerop legghen dit salmen dicke doen ende thooft wassen metten selven water. Ende als dat hooft gheweict ende ghebat es soe salmen die quade haren uut trecken met enen noepjser of met psilacrum. Ende ghedoecht hi alte grote smerte soe seldien smeeren metter salven die alle siecte versoet ende versacht ende si es oec goet tot wonden die verdroecht siin. Neemt olie violaet ende rosaet ende ii doren van eyeren ende ghesmolten barghensmeer ende inco[r]poreet al te gader ende maect daer salve af ende smeert thooft dermede want si versacht bernende smerte. Daer na suldiit verdroeghen metter medecinen. Ghi sult nemen mostaert saet ende tsaet van staphisagere ende sulse pulverseren ende temperen met seeme ende salven thooft daer mede maer men en salse niet langhe laten opt hooft want si mochte hem doen hebben [den] rede. Item duven quaet ghemenct met wiin edic ende met zeeme es oec goet. Ende dese plaester es oec goet den voeten die gheswollen siin van watere ende oec van gane. Item neemt seepe ende levende sulpher ende peper ende piritrum ende stafisagere ende gheblust quicsilver metter spe\kelen

[p. 43]

van elx even vele maer min vanden quicsilver dan van den anderen dit salmen alte gader conficeren met swinen smoute of met wasse hier mede salment thooft salven want si suvert ende verdriift scorftheit van den hoefde

Ung[u]entum.

Ungentum tegen mormael ende es goet ende orbeliic ten moerdrancke ende den scorfden hoefden. Neemt ongheblust calc ende orpiment ende pulverseret ende incopereret met morwer seepen ende oliif smout ende salvet daermede want het es herde goet ten mormale want het droecht herde zeere. Item neemt storax liquida .vi. dr. ende menghet met wiin edic ende met oliifsmout ende salvet thooft daer mede want het es sonderlinghe goet teghen salse flumen. Item neemt litergierum .ii. dr. ende pulverseert herde cleine ende .j. dr. olie ende .j. dr. wiin edic dit menct alte gader ende maecter salve af ende salft daer mede scorfde hoofde het cureert die scorftheit ende malum mortuum ende alle ruijdicheit die van couden coemt. Item neemt lappacium acutum dats wortel van perdicken ende scabiose ende sietse in wiin of in asiin van wine of in olie al met alle den sope ende daer mede salmen distepereren litergirum cleene ghepulvert of met pulver van stafisageren ende salvent hooft daer mede. Item dese salve es goet teghen malum mortuum ende den puijsten die niet en siin verandert. Item neemt ongheblust calc ende orpiment ana ende pulverseert ende timpert met olysmout dat cureert die scorftheit sonder haer uut te trecken ende sonder verliesen. Item dit experment is herde goet ieghen scorftheit ende crausel ende malum mortuum ende ieghen die luijsen ende iegen die clieren die inden hals ligghen ende ieghen die clieren vanden hoefde. Neemt .ii. o. litergierum clein ghepulvert olie van okernoten .j. o. tsap van affadillis dats cruijt dat ghelu bloemen draecht ende es gheheten in medecine affodili of centum capita om dat veel hoofden heeft jari enule campana brioni celedonie van allen desen cruijden salmen nemen tsap van elken

[p. 44]

even vele ende alsoe veel edix ende menghet al te gader ende incopererent metten litergierum ende sulter mede bestriken die onghemaken die ic u ghenoemt hebbe want het es een medecine daer toe die goet es ende edel. Item neemt viridi dats spaens groen ende swinen smeer ende incopereret te gader ende salfter scrofde hoefde ende dan seldi nemen pulver van ouden ghebranden solen ende beide dese pulver te gader menghen te weten pulver van coeyen stronte ende pulver van ouden solen ende daer opt hooft stroijen totdat thooft ghesocht es ende aldus salmen doen enen dach of twee ende daer na salment wasschen met ghesouten wermen water ende daer na droeghen met linen doeken ende daer na salment weder salven met groender salven ende bestroyent metten pulver van solen ende vanden coestront ende aldus salment doen tot dat al ghenesen es. Item neemt gheroest sant ende roet ende moru pec ende olie ende menghet al te gader ende maect daer af salve ende salfter mede want si es goet teghen scorftheit ende malum mortuum ende cancrum ende si verdriift quaet overtollich vleesch van den wonden want het verdroecht herde zere ende corrodeert alle dese voerseit medecinen siin om scorftheit mede te verdriven.