Boeck van surgien

Capm. 18 vanden ghescutte van doerne ende van die ghelike.

Alsoe als die ghedaente siin menegherhande vanden ghescutten alsoe menegherhande es die manijere uut te trecken want som siin sij ghebaert dat is met wederhaken. Ende som hebbense langhe stelen ende som cort som ront ende som verhoect. Nu seldi weten dat sy som vallen in pesen oft in vlees of in been ende sulken tiit gaen si al doer inden gront vanden lichame ende sulken tiit en gaense niet doere. Oec suldi dat weten dat alsi al doer gaen ende die raken enich vanden edelen leden als die hersenen of dat herte of die lever of die longene of die maghe of enich lit dat die doot beteekent soe seldiit laten uut trecken. Eest oec dat sake dat ghi gheen dode teyken en siet dan suldi u aensicht daer toe keeren behendeliic want die sieke sal lichteliic ghenesen. Ende laet ghiit daer in steken die sieke sal sterven. Nu wilic u scriven die teekene daer ghi mede sult bekennen alst quareel ghevalt in die hersene. Heeft die sieke hooft sweer ende swimelinghe ende siin

[p. 63]

oghen worden root ende siin aensicht al ontsteken ende hi verliest alle siin verstandenisse ende keert ter kelen bitter coleren. Ende bi aventueren vloyt hen tbloet ter nosen ende ten oren uut ende hem ontvalt siin sprake ende verliest siin stemme. Ende die verscheit die uuter wonde vloyt es also moru als pap. Alsmen dese teeken siet soe eest harde sorgheliic ende zeer tonsiene nochtan en eest niet alte male te onthopen want men heefter menich langhe sien leven die de careelen int hooft waren ghedronghen. Ende ic selven enen besach te geneven op die zee die miin ghebuer was diet langhen tiit hadde ghedraghen in siin hooft ende was vroem ende wel bedect. Ende siin meester hadde hem den scacht uut ghetoghen ende tyser was hem in siin hersen bleven. Ende hi was ghescoten op die zee uut eender gheleijen onder tbeckeneel int voerhoeft. Nu suldi bekennen die teeken alst ghescut valt int herte soe es die wonde inde slincker side onder die mamme ende die sieke voelt careel roeren ende waghen om die beroerenisse vander herten. Ende uut der wonden sal vloyen swart bloet ende uuterste leden selen sweeten cout sweet ende hi sal siin onmachtich. Ende als ghi dese teeken siet soe vliet van hem want die doot es hem bij. Als quareel valt in die longere soe vloijt daer uut scuijmachtich bloet. Ende den sieken verandert siin varuwe ende siin adem es hoghe ende groffeliic ende sweet ende begheert die coude lucht. Ende alst tcareel valt in dyafragma dat es in die liese vander borst soe es die wonde buijten den cleenen corten ribben ende dan ademt hi met groter pinen ende sweet sterkeliic ende verheft beyde die scuederen. Alst tcareel valt in die maghe soe coemt die spijse uut al rau met den careele. Valt hi oec inde buijc in zirbus ende inden stront of enich vanden darmen als int capittel voerseit es dat es zeer tonsiene. Valt hi oec in die blase ende coemter yet uute soe en mach hi niet ghenesen. Die ander leden als dien hals die scuederen die storte dat rugghebeen die darmen die dijen die been die scenkelen ende dier ghelike ghenesen alremeest. Die maniere van ghe\scutten

[p. 64]

uut te treckene es niet een dinc dat [men] volcomeliic can begripen want die meesteren alle daghe met suptiilheden maken ende vinden [nuwe] instermenten [ende vinden nuwen manieren] quareelen mede uut te doene. Nu die eene maniere nu die ander. Ic wil nochtan setten enighe manier waer bij die onbehendighe surgienen moghen enighe maniere vercrighen daer si hem mede moghen helpen als si comen daert noot es om uut te doene. Ende daer om segic dat siin .ii. manieren van ghescutte om uut te doene trecken. Of men moet uut trecken ter selver stat daert in quam of op dander side jeghen daert in quam. Ende als men uut trecken moet ter selver stat daert in quam ende het quaet is uut te trecken soe moet men daer soe lange in laten tot dat tijser dat vlees verrotte ende dan salmen lichteliic uut doen. Ende eest int been vanden dien ende en canment niet uut ghedoen soe salment oec laten ende alle daghe suverliic roeren ende waghen al treckende. Ende en wilt aldus niet uut gaen soe salmen dat been al omme ende omme dat ijser daer boven met enen suverliken boerken als met eenre elsen of dies ghelike tot aen der stont dat quareel bereit sy lichteliic uut te doene als dat gat ghewiit es. Miin raet es soe waer een ghescut ghescoten es in des menschen live ende welker neven es ende in wat lede dat steect suldi u pinen met alder behendicheit die ghi vinden moecht met tanghen ende met anderen instrumenten suldiit uut trecken soe ghi alder lichteliixs moecht ende suverliicst. Hout dat jser int been vast ende es dat hout uten jser soe seldi nemen een foret dat ghewronghen es als die wiin tappers hebben ende dat sal [ghewronghen ende] welgetimpert siin van stale. Ende het sal siin alsoe grof dat niet en sal gaen ten gronde vanden yser ende dat foret salmen steken int huijs vanden ijser ende dan suldiit in draijen gheliic of ghiit wout doer boren. Ende alst niet diep en can in comen soe suldij dat foret uut trecken met crachte. Ende dat foret sal houden harde vaste. Ende eest dat sake dat tijser heeft wederhaken soe suldi die tanghe in steken ende gripen alsoe ghi alder wiiseliixst moecht ende gripen metter tanghen die

[p. 65]

wederhaken vanden ijser wiseliic [ende dwinget die wederhaken metten quareel zuverlic metten tanghen]. Ende en can men des niet ghedoen soe salmen nemen piipkens van copere of van ysere. Ende en canmen die niet ghehebben soe salmen nemen gansen piipen ende steken die in die weder haken ende dan griipse metten tangen ende dwinghetse te gader ende trecse al te gader uut metten jser suverliic ende met behendicheiden ende roeret tijser harwaert ende darwaert soe langhe dat been daert tijser in steect widet. Ende die wonde vanden vleesche salmen laten verrotten al om ende om dat ijser. Ende ghi sult u hoeden met dat ghi dat ijser roert dat ghiit niet en breect int been. Ende ghij sult u oec hoeden dat ghi niet en quets met snidene al om dat ijser die pesen ende die aderen ende die corden ende die arterien ende sult soeken alle die behendicheit die ghi vinden moecht dat ijser mede uut te trecken uut wat leden dat het si. Es oec een ghescut in die hersenen of in die liese of int hersenbecken alleene opdat hem die sterke teeken niet en togen die voerseit siin soe en suldi u niet onthopen. Ende alst ghescut uut es ghetoghen op dat die sieke die macht heeft soe seldi u pijnen die wonde te cureren met der cueren vanden hoeft wonden die voerscreven siin. Al hebbe ic ghescreven alst ghescut in die hersen is ende in die liesen men dat uut sal trecken dat en es miin raet niet wat datmen scriift of leert. Want ic hebber voetstaens sien sterven alsoe scier alsdat ijser uut was maer ic rade bet datment der in laet ende men trecke dat hout uut of men saghet af soe men suptijlste mach naest den vleesche ende laet der natueren gebaren [ende gode] dat es miin raet. Waer oec tghescut inde borst of inden rugghe soe salmen cuereren alsoe alst int capittel es gescreven vanden wonden die indie borst doergaen tot inden gront. Ende vallet oec in die darmen soe seldiit cuereren alsoet int capittel es ghescreven vanden wonden inden buiic ende in die darmen. Waer oec dat ghescut gheveniint waer dat suldi bekennen met desen teekene. Dat es dat dat vleesch al om swart es ende bleec ende al verstorven ende verandert siin varuwe. Ende dan

[p. 66]

moeti al dat vleesch dat begrepen es metten fenine of snijden toten gronde. Ende daer na cuereren die wonde met medecinen die daer orberliic toe siin. Nu wil ic u scriven hoe ghedaen dat die tanghe sullen siin daer mede datmen tghescut uut doen sal. Die tanghe siin ghescepen voren als [die] bec van enen vogel [die langhe becken hebben] ende voren ghemaect als een saghe met tanghen die sullen siin ghemaect van finen stale ende wel ghetempert alsoet tijser heeft begrepen alsoe dat hem niet en ontga. Ende daer moeter veel siin ende menigherhande som clein som groot ende som middelbaer na dat die ghescutten siin clein of groot ende die wonde wiit es of nauwe. Nu willic u scriven int einde van desen capittel een experment dat mij zeer goed dunct want het es met gode onsen heere die alle dinc machtich [is]. Als ghi coemt daer die sieke es ende ghi dat ijser uut wilt trecken soe suldi vallen op u knijen ende segghen .iii. pater noster ende iii ave maria. Ende als die gheseit siin soe seldi nemen dat yser met beiden handen ende segghen noch Nicodemus extraxit clavos ex manibus et pedibus domini nostri jhesu christi. Sic trahatur sagitta ista de corpore huius pacientis. In nomine patris et filij et spiritus sancti amen. et statim per virtutem dey exibit.

Van doren of splinteren uut te trekken.

Doren ende splinteren ende al sulke dinghen die den mensche int liif steken mach men uijt doen met plaesteren ende met medecinen die uyt reckende siin. Neemt armoniacum ende menct met zeeme ende legt daer op. Item cepe narcisci dats een maniere van aiuyne dat ghestoten met zeeme ende daer op gheleit. Item die wortel van ryede ghestoten ende met zeer ghemenct ende daer op gheleyt. Die alle dese medecine mengede te gader ende daer op leide si souden sterkeliic trecken ende werken. Avicenna seit dat een ghevilt vorsch daerop gheleit trect wonderlike zeer of die den vorsch stiete te pulver ontween ende leiden daer op. Ende alsoe doet den creeft ghestoten. Item thooft van den laceerten alst of ghesneden is met langher hoelwortel ende wortel van riede ende aijuun te gader ghestoeten ende daer op ghelijt

[p. 67]

trect wonderlike zeer. Ende macer seit dat riet arundo met smeere daar op gheleit dat trect wonderlike zeer doren ende splinteren uut op dat si niet te vast en steken. Item ghescut ende aldat int liif steect trect uut bladeren beeten ende diptamus te gader ghemenct. Ende macer seit dat aristologie rotundum ghestoten ende daer op gheleit trect uuiit alle dinc. Ende hi seit dat die wortel van eraca dats vanden witten peper dat in der lieden hove wast [als ander wermoes] dat ghesoden ende daer op gheleit trect die beene uut die verrot siin. Ic segghe u oec dat spolium serpentum dat es der slanghe sluiif ghestoeten met swinen smeere ende daer op gheleit doet tselve dat alle die ander doen. Item een plaester appostolicum dat na siin recht ghemaect es na de resepte vanden antidotarius es sonderlinghe goet quareele uuiit te treckene ende alle dinc dat int liif steect.