Boeck van surgien

Capm. .ij. vanden medicinen die resolveren [ende matureren].

Ghi sult weten al is dat sake dat die medecinen die resolveren ende rijpen doen hebben alsoe veel meer [als een] een natuer in hem om dies wille datse beide van natueren hebben ene goede ghetimperte hitte. Nochtan hebben si besceidenisse in dat die medecinen die resolveren die hebben haer supstancie in haer hitte ghetempert met groter suptiilheit daer si mede die poren ontpluijken daer die quade materie uut waert ghetoghen Ende sterken die natuerlike hitte die de quade materie resolveert ende te niet doet gaan. Nochtan is dat sake dat der materien veel es ende grof is ende sij niet uut den poren ghetoghen en can gheworden al te male soe doense die medecinen [die materie] resolveren ende sonstont ripen. Die medecinen die rijpen doen metter ghetemperder hetten die sij hebben haer supstancije is vyscoys Ende dan dat die poren [dair of] werden ghestopt [ende] alsoe werde die natuerlike hitte onthouden van binnen in die stat die rypen doet. Ghi sult oec weten [dat] vindense luttel goeder materien ende suptiilen ende resolveren[se] ende doen se te niet gaen. Daerom ghevallet wel dat een plaester somstont resolveert ende somstont doet rijpen. Nu hebdi ghehoert die differencie van den medecinen die resolveren ende rijpen ende van haren natueren. Nu wil ic u leeren kennen welke datse siin met haren namen. Dit siin die simpele die resolveren. Als camomille ende haer bloemen olium anetum dat es saet van dillen wilde malve paritarie furfur dat es taruwen achterlinc gansensmout endensmout [ende hoenrensmout] vlieder berenclauwen branca ursina coelen

[p. 243]

ende coelsaet edic storax liquida laudanum mastiic jsopis humida dats iec van der wollen ghesoden alsoe langhe dat het alsoe dic worde als seem ende dat es herde goet resolutiif ende heet ysopis humida. Ende wolle met der yeken ende heefsel is sonderlinghe goet ende veel ander. Mer dit siin die gheproeft siin ende alre ghemeijnste.

Dit siin die conposite medecinen die resolveren: R. wilde malve ende coelbladere ende bloemen van camomille van elc een hant vol ende sietse in water ende stoetse. Daerna maket pulver van een deel van dilsade ende een deel van coelsade ende .ii. deel achterlinc ende daer maect af pulveren ende plaesteren: Item goede plaester: R. olij van camomillen ende van dillen .vi. dr. was .ii. dr. andensmout hoendersmout ana .i. dr. pulver van dilsade ende vanden bloemen van camomillen ana .ii. dr. fiat ung[u]entum: Item diaquilon dat die coude humoren resolveert ende die herde mol[l]ificeert: R. litergierum ghepulverseert ende herde cleen ghebudelt .xii. o. olie camomille oly anetum ana .vii. o. muscilaginis malvenisti seminis lini fenegreci ende van droghen vetten vighen ende vanden keernen van den pussulen ende tsap van den roomschen lessche ende tsap van squillen isopi humida ana .xii. dr. terbentiin .iii. o. wit hers .ii. o. Dit salmen altegader sieden ende maken daeraf plaesteren. Ghi sult weten al is dat sake dat die materie mindert metter medecinen die resolveren. Nochtan gevallet somstont dat die materie overbliift ende wert alte hert. Ende die suldi moeten mol[l]ificeren dat is weiken met wermen water daermede al suverliic ende daaerna salven: R. .iiii. deel van ouder olien ende .i. deel van wasse. Item een ander dat al te goed is mede te mol[l]ificeren scrofulen ende glandelen ende maken een reescap te resolveren ende al te niet te gane: R. out oliifsmout .xii. o. ende doent in een glasen fiole met wortelen van malvevisti cucumeris asmini ghemondeert ana .j. o. Ende doet die viole metter olien ende metter wor\telen

[p. 244]

in een ander vat met water ende doetse sieden die olie metten sie[de]nden water totdat die wortelen moru siin daerna sijdet ende doeter in .iiii. o. was inden somer ende inden winter twee . o. Ende dan suldi een goet mo[l]lificatiif maken daer ghi des eens daechs mede sult doen weyken. Ende des ander daechs mede sult doen resolveren daer nae dat ghi siet dats te doen es.

Dit siin die medecinen die rijpen doen als vette malve die in die hove wast. [Die wortele van malvevisci die wortele van lapacium rotundum]. Die wortel van witten lelijen looc onlooc rapen palsternaec. Ende veel ander wortelen ende cruden ende liinsaet ende venegrecum ende tarwenduust heefsel swinensmeer. Ende composite medecinen die ghetempert siin van heeten ende die viscoijs siin. Dit is die eene conposite plaester die herde wael doet rijpen apostemen van bloede ende van allen appostemen daer hitte toe es ghemenct die bereet is quaet te gheven: Item hofmalve violettencruijt van elken even veel een hantvol. Ende twee ander wortelen van bismalven ende sietse wael ende stoetse sterkeliic. Ende dan nemet .xii. o. [out] oly van oliven ende suet swinensmeer dat out is ende sonder sout .iii. o. ende meel van liinsaet ende van fenigrieck van elken .j. o. taruwenduust .ii. o. al dit sal men tegader incoperreren ende metten water daert in ghesoden is ende maect daeraf plaesteren niet te dicke noch niet te dunne. Ende ghi sult u hoeden dat ghi geenen fenigriec daerin doen en solt daer ghi u ontsiet dat die materie ontsteken mochte: Item dese plaester is goet die coude materie mede te doen rijpen: R .j. hooft onlooc ende .j. hooft loox ende twee doder van eyeren ghebraden in die ameren ende stotet altegader ende doet daertoe al soe veel riip heefsele als alle des anders es ende menghet met ouden oliifsmout ende maect daeraf plaesteren. Antrax ende carbunculus om datse siin van grover materien. Ende beide aen te tasten hert ende haerder beider materie bereet is te ontsteken soe en mach se niet worden gheriipt ten si met doersypender medecinen die rijpen doen Die men niet en vijnt in simpele medecinen

[p. 245]

Alleen sonder den heefsel die suet is ende viscoijs ende riip. Omdat hi suet is ende viscoijs soe doet hi die materie rijpen. Ende omdat hi is riip ende suer doerriipt hi die materie ende doese sceiden. Ende soe doet hi effen rijpen ende wael. Daerom seggic dat heefsel is die beste medecine plaesteren af te maken om die herde materie waer dat si is te doen rijpen ende te sceiden ende te weiken: Foka seit dat dat riip heefsel ghemenct met oliifsmout doettet dat herde gheswel sceiden ende weiken. Ende het trect oec uut den live doren ende splinteren ende quareele ende alderhande dinc dat int liif steect. Ende het heylt oec alle quetsinghe int vleesch dat ghefortseert is. Ende die een luttel vitriniis daertoe dede het soude noch bet werken. Ende dien menghede ende temperde met wiinedic ende soden daermede totdat hi werde een luttel dicke dat is alte goet ende orbaerliic op die milte ende op die lever die hert gheswollen siin die men heet in dietsche den rede koec ende scliro[s]is [in latijn]. Dat is dat alre beste plaester mede te doen rijpen anthraxen ende carbunculum ende ander quade herde ghevenijnde apostemen ende gheswelle. Item ghi sult nemen .vij. droghe vyghen ende een [ o.] rosinen peper sal vitrum van elken .½. o. ende sueren heefsel alsoe veel als alle des anders es ende out oliifsmout ende sterken wiinedic alsoe veel dats ghenoech is mede te conficeren ende plaesteren daeraf te maken: Item scabiosa die ru es ende heeft die blader een luttel breet ende ghebreijt teghen die aerde ende den stoc lanc als vanden ellenboghe toter hant. Ende soe hij hogher wast soe die blader smalder siin. Dit ghestoten met swijnensmoute doet rypen carbunculum ende antrax als met myerakelen.