De bijekening

[p. 129]

It jongerein-ringriden

Dy simmers gyng Peter Hommema rejaal oer nei de fjirde klasse fan de HBS. Hermanna rêde it sawier ek, al wie it al wer krekt mei de hakken oer de sleat. Hja die in wat steiler wurd as Peter fan har wend wie. Har heit hie sein dat sa'n HBS foar ien as har einliks net goed genôch wie. Hja soe dochs noch wat better Frânsk leare moatte. En mefrou van Wevelghem hie sein dat it sa spitich wie, dat op de HBS de humaniora ûntbrieken. Humaniora, dat wurd moast Peter al even yn syn wurdboek opsykje. It blykte te wêzen wat hy al tocht: alles wat mank wie mei de klassike talen.

Letter seach er har noch wer op in jûn by it kuorbaljen; hja fertelde, dat hja nei har mem yn Lausanne útfanhûs gyng; en wa wit kaam hja mei har werom. Leaustû dat Hermanna? No nee, dat leaude hja dochs net. Hja prate der gau wat oerhinne. Har heit hie ek sein, dat hja letter it bêste trouwe koe mei in diplomaat, mar dan moast hja in femme savante wêze dy't meiprate koe oer boeken en skilderijen en filosofy. Hja lake wat skealik. Us heit is bytiden in rotfint. Peter sei mar neat oer syn heit.

It stie al sjesa, dat it der by him yn 'e hûs net fleuriger op waard en hy wie bliid, dat er wer in skoft nei Hollân koe. Mei omke Franke en muoike Wybrich gyng er nei in konsert yn Skeveningen en Douwe, syn neef, liet him nei Leien komme om de stjerrewacht te sjen. Douwe wie net fier mear fan syn promoasje ôf. Hy hie trouplannen en tocht, dat hja wol nei Amearika gean soene. Syn professor wie in ferneamd man en syn learlingen koene yn it eigen lân lang net allegearre oan 'e slach komme op in wize dy't oerienkaam mei har kundichheden. De Sitter hjitte de heechlearaar, in Snitser jonge dy't mei Einstein briefke en berekkenings opset hie oer de kosmos. De kosmos, sei Douwe, is foar ús fansels de matearje en net de lege romte, mar der is sa'n bytsje matearje dat De Sitter dy stelt op in persintaazje fan nul.

Peter hie him foarnommen letter skiednis te studearjen, as er de

[p. 130]

kâns dêrta krige; dat wie fansels hiel wat oars as stjerrekunde, mar Peter woe al graach witte, oft Douwe tocht dat yn dy einleaze romte noch oare libbene en beskaafde wrâlden wiene. Neffens Douwe koe dat hast net oars, mar de minsken soene dat wol nea te witten komme. Want as der ferbinings mooglik wiene, moasten dy der al hast west hawwe om't der gjin reden wie om oan te nimmen, dat earne yn 'e romte net folle âldere en hegere beskavingen bestiene as op ierde. Yn in kleare simmernacht sûnder moanne mocht Peter ek it teleskopysk byld fan de himel besjen, de ljochte bôge fan de molkwei en in rige bekende stjerrebylden. Yn safolle romte allinne mar wat ylluminaasje, sei Douwe, mar mei nijsgjirrige geheimen by de rûs.

Doe't Peter werom kaam foel er mei de noas yn de tariedings foar de simmerfeesten. Der soe wer in grutte kuorbaldei wêze, mar de feest- en sportkommisje hie dêr in hynderdei oan tafoege. Ien fan de nûmers wie it ringriden foar de jongerein. Dielnimmers moasten har oanjaan mei in faam. Gjerryt Veldema en Anders van Keimpema, dy't beide yn de kommisje sieten, hiene net sa daliks út 'e rie west oer it oanpart fan de jongerein. Veldema hie der noch oan tocht om wat te dwaan mei pony's. Yn Ingelân hied er ris op in doarpsfeest west dêr't de pony's de ruters der ôf smieten; dy't it lêst sitten bleau krige de priis. Men skuorde jin de bûsen út, lykwols, dat wie in soarte fan boartlike bisten dy't yn ús lân net bestiene. In apart soarte, sa hiene de bruorren Durks him te witten dien. Neffens harren wiene hjir allinne mar fan dy eilân-pony's fan de Shetlands en Iislân dy't fikse kedden wurde as se goed te fretten krije. Veldema ornearre, dat wie grapperij; mar yn alle gefallen wie it op it guodlike ringriden útdraaid. Foar lettere jierren koe der dan faaks wat bjusterbaarlikers útfûn wurde.

Van Keimpema sei tsjin Peter: dû moatst dy oanjaan. Dû krigest fan my in weintsje mei in makke rûn derfoar. As de fammen dat hearre, dan wurdste bestoarme, want hja wolle fansels allegearre meidwaan. It like Peter skoan ta en hy tocht fansels oan Hermanna, mar hy wie wol sa wiis om dat net te sizzen. Hoe lang

[p. 131]

haw ik de tiid om in faam op te jaan? Trije dagen, en sykje mar in kreazenien út.

Wie Hermanna al werom út Lausanne? Hja wie der, hy seach har by de tarissing fan de kuorbalderij. Der ferriisde in grut tintekamp en der moast ek plak makke wurde yn lege bûthuzen. Ek in stik of fjouwer fjilden moasten reemakke wurde. De beskermhear, de grutte Camstra Simonides rûn der wat mei in swart gesicht by om. Hy hat in min sin, sei Hermanna tsjin Peter. Hy hie mei west nei Lausanne, mar hja wiene sûnder har mem weromkommen. De reis hie gjin sukses west. Syn eigen skuld, lústere Hermanna. It hat neat skeeld of ik wie der ek bleaun.

Hermanna, wolstû mei my ringride? Ik moat der in famke foar opjaan.

Peter, hastû in hynder en in weintsje?

Ja, dêr ried Anders van Keimpema foar.

Ik wit net oft ik mei. Mar ja, jou my mar op, it kin my ek neat skele wat ús heit seit.

Letter op 'e dei seach Anders van Keimpema Peter skodholjend oan. Rekkenje dêr mar net op, Peter. Sykje mar gau in oarenien op. Maaike Meindersma hie oars wol wat west, mar dy is noch altyd net better. Mei Maaike siet it sjesa dat dy diftery hie, oerbrocht troch har mem, de goefrou, dy't de sykte by har droech sûnder der wat fan te fernimmen of te witten. Ek in kreamfrou hie it krigen, dat wie wûnderbaarlik goed beteard, mar Maaike hie al twa moanne har wurk net dwaan kinnen yn dokter Groothof syn apteek. Peter mocht Maaike ek net sa graach lije.

Ja mar Van Keimpema, Hermanna hat tasein, dan kin ik dochs net in oarenien sykje?

Pas op, Peter, hja seit nee as it te let is en dan stiest der nêst. Veldema en ik wolle fan tefoaren witte wat hynders der komme. Astû net op 'e tiid biste giet myn rún nei in oar en dat soe my ivich muoie. Mar der meie gjin ûngelokken fan komme. Veldema is o sa foarsichtich.

Gjerryt Veldema, in man van kwizekwânsje. It wie him dochs

[p. 132]

slagge om Bouwe Caesar Hommema in kearmannich mei te krijen nei it prôffjildsje dêr't de soarten nêst mekoarren stiene, it iene part behannele mei keunstdong en it oare mei natuerdong. Uterlik wiene der amper ferskillen te sjen, ek net no't it seisoen al opskeat.

It is gjin kwestje fan ien jier, Hommema; in jier of trije moatte jo teminsten rekkenje.

Bouwe Caesar like it dêrmei iens. Hy wie frijwat nuet wurden nei syn útfal earder tsjin Veldema. It moast lykje oft er geduld hie. It moast lykje as wied er mar in gewoane Hommema en net de man dy't der ticht oan ta wie en fyn it elikser út dat de minsken ferheegje soe ta wierlik sosiale wêzens en de wrâld feroarje yn in wierlik feilige en freonlike planeet.

In jier of trije, Veldema, dat tinkt my ek. Yn syn hert lykwols achte er dy prôven alhiel oerstallich. In man fan de wittenskip as professor Rollingswier silger koe fansels gjin ûngelyk hawwe. Mar Veldema wie net sa'n slimme man, men moast him in earlike kâns jaan.

Thús hie Bouwe Caesar himsels ek twongen om rêstiger te wêzen. Berber hie wer wat moed krige. Wa wit foel alles noch wat ta.

Peter kaam thús. Mem, ik sil mei Hermanna ringride.

No dan, Peter. Botte optein wie Berber net, mar hja wie bliid om Peter. Heit kaam der ek by en sei dat it him goed talike. Men moat in bytsje by mekoarren passe. Jimme wurde neigeraden al aardich geleard. It wie in wûnder sa dimmen as hy wie, de skriuwer fan de fûle brosjuere oer it strieminne ûnderwiis.

Berber hie even prakkesearre. Peter, fynt Hermanna har heit it goed? Peter lake wat ûnwis. Hermanna hat sein, dat it har neat skele kin oft har heit it goed fynt of net.

Dû moatst it dochs fan te foaren goed witte.

Peter kaam it te witten.

Twa dagen foar de hynderdei wie der in briefke fan de grutte man fan it Mienskar sels: Hermanna hie sein, dat hja mei Peter ôfpraat hie foar it ringriden, mar spitich genôch koe dat net

[p. 133]

trochgean, want Hermanna koe ride mei har broer dy't tafallich thús wie.

Van Keimpema hie gelyk krige. Peter rôp, dat it net koe om't dy broer, dy Sikko, al in ein oer de tweintich wie en meidoggers mochten net boppe de achttjin wêze. Hy sette daliks nei Van Keimpema ta; it skriemen stie him neier as it laitsjen. Van Keimpema hie sizze kinnen: dat hie ik dy ommers al sein. Van Keimpema lykwols kloppe him op't skouder. It komt wol goed Peter. Niiskrektsa hat Joukje Meinema hjir west, hja wol graach meidwaan. Dat is in tûkenien. Better kin it net. Kom moarnier hjir mar even. Dan kin de rún wat wenne. Peter wie opluchte, mar frege al, oft sa'n grutte jonge fan Camstra meidwaan mocht. Perfoarst net, sei Van Keimpema, as er âlder is as achttjin jier. Dus mei Joukje Meinema, de dochter fan de komelker en arbeider Goaitsen. Hja wie al moai opsketten op de normaalskoalle, in fleurich ding. It hie minder kinnen, moast Peter tajaan, al bleau it in ôffaller foar him.

Tsjin Van Keimpema sei er moedich: dat tref ik nochal. Van Keimpema knikte. Hast it begrepen? Ik haw noed dat dy jongfaam fan it Mienskar oan 'e kant komt te stean, Peter. De ynskriuwing is feitlik al ticht. Camstra sil wol in dofke jaan wolle, mar wy binne syn sinten net brek. Wy hâlde ús oan de regels. Doe't Peter thús kaam, wied er in stik opfleure, mar it hiele gefal stiek him noch wol tsjin it krop. Mem sei: Hermanna kin it net helpe. Mei Joukje ride, pas op, praat der net oer tsjin heit. Bouwe Caesar hie him de lêste tiid al wat bedimme, mar hja wist hoe't er tocht oer it Goaitsenfolk. Mar Peter koe it net ferswije, doe't heit yn de keamer kaam en frege hoe't it beslein wie. Ik ryd mei Joukje, heit. Bouwe Caesar sei: o. Oars net as o. En hy blêde ferwoeden yn syn papieren om.

En doe, de jûns tefoaren, wie dêr ynienen op 'e fyts Hermanna. Peter, ik mei dochs noch meidwaan mei dy. Sikko is te âld en hie der ek gjin sin oan.

En Joukje dan? Peter tocht it, mar sei it net. Wy moatte Van Keimpema freegje, Hermanna. Ik wit net oft it noch kin.

[p. 134]

Van Keimpema sei fansels fan nee. Jimme fan it Mienskar hawwe Peter ôfskreaun. No hat dy in oare faam nêst him. Dat kin net mear feroare wurde.

It wie mar goed dat der in Van Keimpema bestie. Peter hie faaks noch wol feroarje wollen.

In pear triennen rûnen Hermanna oer de wangen. It is ús heit syn skuld. Altyd ús heit. En doe, fansiden tsjin Peter: Ik krij him noch wolris.

Van Keimpema hie it op gjinien fan de Camstra's, mar no begrutte it him dochs om Hermanna. Harkris jongfaam, astû moarn foar tolven noch in gaadlike feint fynste, kinst om my noch meidwaan.

Fan dy rejalens hat Van Keimpema letter wol spyt krige. Yn sân hasten tromme Hermanna har heit noch in neef op. In lange, bleke, jonge dy't wol oer de achttjin wêze sillen hat, mar dêr waard net mear nei frege. Der waard ek net nei frege, oft er mei hynders omgean koe. Dat koed er tafallich net. En sa kaam it, dat op in stuit in oars tige mak hynder út de stâl fan Hector Camstra Simonides midden tusken de minsken op 'e kletter slaan soe. Gjerryt Veldema wie net fier ôf en krige it noch krekt op 'e tiid ûnder lûd gebear fan de manlju en skrille needgjalpen fan de froulju yn' e macht.

In ferlerne dei en in ferlerne slach foar de Camstra-klub. Der klonk wat nocht oan ûnnocht yn Van Keimpema syn lûd doe't er dat sei, mar hy wist dat hy oer dit trelit sels ek noch wol wat hearre soe. Want men moat jin op't lêst oan de regels hâlde.

Peter en de tûke Joukje wûnen noch in pryske. Peter bearde blider te wêzen as er wie. Hy wie sechtjin jier en fereale op in oarenien. Hy hie Hermanna noch graach goed dúdlik sizze wollen hoe't it him allegearre muoide, mar al fier foar it priisútrikken wie der yn gjin fjilden en wegen in Camstra mear te bekennen. Op it kuorbalfeest lykwols kaam Hermanna op Peter ôf. Hja koe al wer laitsje, mar net sa hiel hertlik. Har heit hie poerlilk west, fertelde hja, en Joldert hie har neef noch deselde jûns wer nei de trein brocht. Dy neef fan har wie in Hillebrand, noch

[p. 135]

dommer as Sikko. Hy wurke earne op in notariskantoar en sei, dat er ek foar notaris studearre, mar neffens Hermanna hied er amper it ferstân fan in sânstoersklerk of in boadskippejonge. Dy jûns wie der dûnsjen yn 'e tinte en dêr wie dan Sikko ek by. De famkes seine, dat er rûkte nei lodderein of sa. Hy dûnse in kear of wat mei Anny Adema en dy sei letter tsjin Peter, dat er har ferteld hie no by Mussert te hearren. Jan Baars wie him net, neffens Sikko, mar Mussert hie kâns om in Nederlânske Mussolini te wurden. Peter, dy't alles lies wat er yn 'e hannen krige, prate in krante nei dy't it faksisme yn Nederlân in wat ûnskuldige Yndiaantsje-boarterij neamde. Mar Anny tocht, dat it dochs wol wat mear wie. Peter moast it net oerfertelle, mar der waard grute dat Hector Camstra Simonides ek yn de klub fan Mussert siet.

Letter op 'e jûn kaam de eare-foarsitter sels ek noch. Hy dûnse nochal ris in kear mei in Bontsje Hoogeveen, ien fan de âldere leden fan de kuorbalklub, in faam dy't langer minlike graach woe dat hja Bonny neamd waard. Kreas en leidich stie hja by de jongkeardels moai heech yn 'e geunst. De grutte man fan it Mienskar like leaf en freonlik, mar syn troanje ferloek hommels, doe't er Hermanna foar de tredde kear mei Peter oer de dûnsflier swieren seach. Hast wol sjoen, lústere Hermanna, dat er de iene kant oer laket en hast op itselde stuit grimmitich de oare kant oer sjocht?