Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De wellustige tandarts & andere componisten (1985)

Informatie terzijde

Titelpagina van De wellustige tandarts & andere componisten
Afbeelding van De wellustige tandarts & andere componistenToon afbeelding van titelpagina van De wellustige tandarts & andere componisten

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (1.84 MB)

XML (0.54 MB)

tekstbestand






Genre

non-fictie

Subgenre

non-fictie/essays-opstellen
non-fictie/muziek-ballet-toneel-film-tv


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De wellustige tandarts & andere componisten

(1985)–Elmer Schönberger–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 193]
[p. 193]

Een alomvattend plan

Het ambitieuze Stockhausen-project dat het Koninklijk Conservatorium in Den Haag een maand lang de status van een internationaal Royal Conservatory verleende, was perfect georganiseerd. Het schema dat de componist voor de maand november had opgesteld zag er indrukwekkend uit. Hield je het op enige afstand, net buiten het scherptegebied van het blikveld, dan kon je denken dat het de schets voor een van zijn composities was. Hoewel, schets is misschien het goede woord niet; het doet te veel denken aan flarden melodie, onuitgewerkte akkoordverbindingen, doorgehaalde noten en half ingevulde tegenstemmen. Begrippen als blauwdruk, design of constructiemodel lijken meer op hun plaats. De onvoorbereide bezoeker van de Stockhausen-tentoonstelling in het Haags Gemeentemuseum zal bij vluchtige beschouwing van de voornamelijk uit tabellen en berekeningen bestaande voorstudies van bij voorbeeld Gruppen, Punkte of de Klavierstücke eerder aan het werk van een bruggenbouwer dan aan dat van een componist gedacht hebben. Wat de afzonderlijke schroef is voor de bruggenbouwer, is de afzonderlijke noot (of de afzonderlijke groep van noten) voor Stockhausen: een functie die bepaald wordt door de krachtverhoudingen die de constructie in haar totaliteit beheersen. De muziek van Stockhausen is, zoals dat in de moderne compositieleer heet, doorgestructureerd.

Een maand lang Stockhausen leerde dat niet alleen de muziek maar het hele verschijnsel Stockhausen doorgestructureerd is. Het verschijnsel lijkt bestierd te worden door één, alomvattend Plan. Dit Plan voorziet in alles: in muziek, in een eigen uitvoeringspraktijk van die muziek, in

[pagina 194]
[p. 194]

haar exegese, in haar encyclopedische documentatie, in haar analyse, en in de verkondiging van haar bijbehorende kosmologie.

In Den Haag was niet zozeer een componist op bezoek, maar de architect van een autonoom, autarkisch universum. Ergens en ooit moet dit universum ontstaan zijn, in de buurt van dat van Webern; sindsdien dijt het onophoudelijk uit en probeert zijn oorsprong onzichtbaar te maken. Binnen dat universum heeft alles zijn nauwkeurig gedefinieerde functie en bestemming, van de twaalf tonen van het octaaf tot de twaalf speeldoosjes met de melodieën van de dierenriem, en van de bassethoornspelende levensgezellin Suzanne tot de trompetspelende zoon Markus. Overziet men het verschijnsel Stockhausen, dan zijn de eerste woorden die te binnen schieten: integraal, systematisch en gesloten. Het zijn eigenschappen die per definitie indruk maken, zij zijn, zoals het in onvertaalbaar Engels heet, awe-inspiring. Dat bleek ook uit reacties van mensen die Stockhausen een maand lang op de voet gevolgd hadden. Die rare muziektheologie eromheen, daar gíng het toch niet om. Dat schaamteloze narcisme, dat maakte de muziek toch niet slechter. En dat handgeweven zondagsschooltheater, je kon toch gewoon je ogen sluiten. De kritiek smolt als sneeuw voor de zon, de zon van een indrukwekkende eenheid van methode, van een indrukwekkende consequentie en van een indrukwekkend ego. Waar eenheid van methode is, dient kennelijk eenheid van oordeel te zijn. Wie niet voor mij is, is tegen mij.

Ik ben niet vóór Stockhausen en ik ben niet tegen Stockhausen. Ik ben vóór zijn goede stukken (waaronder meesterwerken) en ik ben tegen de Teutoonse kitsch en de biedermeierachtige huisbakkenheid van andere. Dat Vision, Atmen gibt das Leben... en Am Himmel wandre ich uit hetzelfde hoofd afkomstig zijn als Kontakte, Inori of Trans is moeilijk

[pagina 195]
[p. 195]

voorstelbaar. Maar er is nog iets onvoorstelbaarders. En dat is dat de bewonderaar van bij voorbeeld Inori (‘Aanbiddingen van de god hu’) zich moet verzoenen met het idee dat Inori misschien niet Inori was geweest als Stockhausen niet de Stockhausen was geweest die hij is, de narcistische fanaticus van het kosmische denken, precies zoals de bewonderaar van Skrjabins Poème de l'extase zich moet verzoenen met het idee dat Poème de l'extase misschien niet Poème de l'extase was geweest als de maker ervan niet de overtuiging had gehad dat hij god was en ooit met zijn muziek de mens van zijn vleselijkheid zou bevrijden en materie in geest veranderen. Voor de bewonderaars van Wagner en Messiaen geldt tot op zekere hoogte hetzelfde. Stockhausen is kennelijk niet de enige Stockhausen. Hij vertegenwoordigt een kunstenaarstype dat de wereld in tweeën deelt met het hermetisch gesloten systeem van een denken waarin alles met alles samenhangt. Het is moeilijk te verkroppen, maar waanideeën, bijgeloof, trans en meta schijnen de exclusieve voorwaarden voor een bepaald soort kunstwerken en voor een bepaald soort expressie te zijn. Soms moet men zelf gelovige zijn om die kunstwerken te begrijpen. Dan is het onkunst. Soms hoeft dat niet en dan kan het fascinerend zijn.

Het laatste geldt niet alleen voor Inori maar ook voor Trans. De modeluitvoering van dit stuk door het Conservatoriumorkest vormde een van de hoogtepunten van het Stockhausen-project. Er klonk stilstand en er klonk beweging, het een in de vorm van een door luidsprekers verspreide blazersmuziek, het andere in de vorm van een dichte, langzaam vervormende massa strijkersklanken, gespeeld door een orkest van in violet licht gedompelde schimmen waaruit zich zo nu en dan een soloschim losmaakte. Eenmaal week, vele meters boven het podium, de gloeiende mist uiteen en verscheen als in een passe-partout

[pagina 196]
[p. 196]

van fondant het hoofd van een zich uit de naad spelende trompettist.

Trans, zo merkte menigeen na afloop op, was de tien jaar oudere pendant van De Tijd van Louis Andriessen. Daar zit veel in, al zijn de twee stukken meer in muzikaal onderwerp dan in uitwerking vergelijkbaar. De Tijd is precies en gepolijst, Trans globaal en knoestig: kwartshorloge versus torenklok. Het aandrijfmechanisme van Stockhausens uurwerk is het vele malen versterkte geluid van een schietspoel dat op gezette tijden van links naar rechts uit de luidsprekers vliegt. De allerbeste muziek van Trans klinkt ergens op twee derde van het stuk. Plotseling valt er een stilte. Het is een van de meest gedurfde en dramatische stiltes die er ooit in de muziek geklonken hebben. De grammofoonplaat van Trans is de enige waarvan de lege groeven de voornaamste reden tot aanschaf zijn.

 

(1982)


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken