Margraten, Mheer en Noorbeek

(1991)–A.G. Schulte– rechtenstatus



[pagina 213]
Terhorst Het gehucht Terhorst is gelegen op een halve kilometer ten zuidoosten van het dorp Banholt, waarmee het vanouds is verbonden via de Hondstraat. Deze weg loopt vanaf het Loverixplein in zuidoostelijke richting, buigt na circa 250 m met een bijna haakse knik om in zuidwestelijke richting en verbreedt zich in de kom van het gehucht, waar de zwengelpunt en de devotiekapel staan. Deze straat mondt in westelijke richting uit op een voetpad en in zuidelijke richting is er een oude, onverharde verbinding naar Terlinden. De belangrijkste hoeve in Terhorst was het grote, bijna gesloten complex ten zuiden van het ‘pleintje’, de huidige nrs. 15, 15a en 17. Een vergelijking van het kadastraal minuutplan en een recent nette plan geeft ook in het kleine Terhorst zoveel opmerkelijke verschuivingen te zien, dat per object duidelijkheid moet worden verschaft (afb. 198-199). Karakteristiek als voorbeeld van die ‘wandelende’ architectuur is het hoevecomplex nrs. 21 en 23 aan de weg naar Terlinden. Het gehucht vertoont zowel op de Oostenrijkse Kabinetskaart als op de kaart van Tranchot en Von Mueffling en op het kadastraal minuutplan een verkavelingspatroon met percelen die vrijwel loodrecht op de doorgaande wegen staan en een padenstructuur (voor een deel kerkpaden naar Mheer en Banholt) die zich daarin voegt. In het midden en de tweede helft van de 19de eeuw is in de omgeving van de putplaats verdichting van de bebouwing opgetreden, waardoor er toch een soort centrum in het gehucht is ontstaan. In een oktober 1963 gedateerd inventarisatie-rapport van de Restauratiestichting Limburg staat nog de aanbeveling om het gehucht Terhorst tot ‘reservaat’ te verklaren, zodat daar storende toevoegingen voorkomen zouden kunnen worden. Nieuwbouw is hier echter niet volledig geweerd. Er staan een paar, tamelijk verscholen gelegen bungalows aan de westzijde van het gehucht.
Straatmeubilair Put Midden in het gehucht Terhorst staat een zwengelput van het type dat te Margraten voorkomt. De put dateert uit XIX A. Het huidige lattenhuis is bij restauratie in de jaren '70 nieuw aangebracht.
Wegkruis Wegkruis geplaatst onder een lindeboom nabij de aan de H. Cornelius gewijde wegkapel aan het landpad naar Terlinden.
Devotiekapel Aan de zuidrand van het pleintje bij de put, staat een devotiekapel ter ere van Maria Sterre der Zee. De kapel is in juni 1949 gebouwd uit dankbaarheid voor het feit dat Terhorst in de Tweede Wereldoorlog gespaard bleef voor verwoesting.
[pagina 214]
De kapel is op voorstel van de heer Math. Hermans en met spontane financiële bijval van de dorpsgenoten gesticht op de plaats van een kleine waterpoel. In het kapelletje bevindt zich een schildering van de hand van Jef Hutschemakers. Kruis en gedenksteen zijn van de hand van Jac. Wanders. - Literatuur. L. van Roijen e.a. 1985, 81.
Wegkapel Aan de weg naar Terlinden staat een bakstenen wegkapel met het beeld van de H. Cornelius (speciaal vereerd in het bedevaartsoord Kornelimünster bij Aken). Bakstenen bouwsel bestaande uit voetstuk, waarop beeldnis onder zadeldak. In het voetstuk een hardstenen plaat met dedicatietekst: ‘Uit dankbaarheid / Fam. J. Sleuter-Scheepers / 1959’.
Boerderijen Terhorst nrs. 15-15a-17 Boerderijcomplex, waarvan de vleugels wat onregelmatig zijn gegroepeerd rond een bijna gesloten cour. Complex verdeeld in verschillende wooneenheden. In nr. 15 nog elementen van vakwerkconstructie; nr. 17 met vooruitstekende schuur is vernieuwd. Het complex is gezien zijn omvang en ligging te identificeren met de laathof van Ter Horst. - Archivalia. R.A.L., Maastricht (overheids- archieven), het Land van Daelhem, Spaans-Oostenrijkse partage, Mheer, inventaris Laathof van Ter Horst, 1594-'96.
Terhorst nr. 21 Vakwerkhuis (afb. 221), gebouwd ter plaatse van een door brand verwoeste, maar na de wederopbouw voor bewoning geschikt gemaakte vakwerkschuur. Datering ca. 1800. Thans woning met verdieping onder een met rode en zwarte golfpannen gedekt zadeldak, evenwijdig aan de landweg naar Terlinden. Het huis sluit met de rechterzijde aan tegen een bakstenen uitbouw van nr. 23. De vrijliggende linker zijtopgevel is uitgevoerd in vakwerk; constructie van vier 221 Terhorst nr. 21. Op oude plek herplaatst vakwerkhuis, opname 1989.
[pagina 215]
222 Terhorst nr. 23. Hoeve, opname 1989. 223 Terhorst nr. 23. Woonhuis vanaf de cour, opname 1989. balkvakken met ankerbalkgebint en tussenstijlen; schuurdeur in lange, naar de weg gerichte wand. De oorspronkelijke schuur behoorde bij het huidige woonhuis van nr. 23. Zij komt op het kadastraal minuutplan voor als nr. 1787. Aan de korte zuidzijde sloot in het begin van de 19de eeuw nog een gesloten hoeve aan, op de minuut geregistreerd onder nr. 1790. Hiervan is geen spoor meer over. Zie verder ook nr. 23. - Bouwkundige tekeningen. Tekening verbouwing van schuur tot woonhuis, schaal 1:100, door L. Pirson, 1974. Tekening van plattegrond, gevelaanzichten en gebinten, schaal 1:50, niet gesigneerd, Gemeente-archief Margraten.
Terhorst nr. 23 Boerderij (afb. 222-223), bestaande uit een bakstenen woonhuis met haaks aansluitende, voor bewoning ingerichte vakwerkschuur en tegenover het woongedeelte aan de cour gelegen vakwerkschuren op L-vormig grondplan, aan de voorzijde afgesloten door een poort. Datering woonhuis XVIII; doorrijschuur XIX A, rest XIX B.
[pagina 216]
224 Terhorst nr. 25. Gesloten hoeve, opname 1989. Woonhuis met verdieping in baksteen, met vrijwel gesloten kopgevel aan de weg. In het woongedeelte beganegronds aan weerszijden van de met hardsteen omlijste toegangsdeur een dito venster met middenstijl en latei met boogjes; kleine vensters op de verdieping. In de linker gevel zijn eveneens vensters aangebracht. Achter het woongedeelte en daarmee onder een kap gelegen sluit de voormalige stal aan, waartegen aan de linkerzijde nr. 21 is aangebouwd. Achter de woonvleugel staat een in 1986-'87 tot woning verbouwde doorrijschuur. De schuur had een oorspronkelijke breedte van vijf balkvakken en een topgevel in vakwerk aan de rechterzijde; aan de linkerzijde een dakschild dat doorloopt in de dekking boven de woonvleugel. Rechts van de woning bevindt zich, geheel in baksteen uitgevoerd, de poortmuur met afdak en een aansluitende stalvleugel met naar de courzijde afhellend lessenaarsdak. Haaks aansluitend en evenwjdig aan het woonhuis nog twee schuurtjes waarvan een in vakwerk. Het boerderijcomplex heeft de volgende ontwikkelingsgang doorgemaakt. Het woonhuis van nr. 23 is het oudste gedeelte, dat oorspronkelijk aan de linkerzijde U-vormig was uitgebouwd met een bedrijfsgebouw, waarvan de schuur ongeveer de omvang had van het tegenwoordige pand nr. 21. Dit gedeelte is te dateren in de 2de helft van de 18de eeuw. Links daarvan stond volgens het kadastraal minuutplan nog een boerderij, geregistreerd onder nr. 1790, die heeft gestaan ter plaatse van het huidige, onbebouwde perceel naast nr. 21. De hoeve met het kadastraal minuutnummer 1787 is in de 19de eeuw gesplitst, waarbij nr. 23 het woongedeelte werd van een zelfstandige boerderij. Dit gedeelte ontwikkelde zich na 1830 naar rechts tot een bijna gesloten hoeve door de aanbouw van de grote achterschuur, later gevolgd door een vakwerkschuur tegenover het woonhuis en de poortvleugel die van recenter datum zijn. - Opmetingstekeningen. Schuur achter nr. 23, schaal 1:50, door P. en B. Laugs, Reijmerstok, 1984, bestaande toestand en restauratie-ontwerp; witdruk archief RDMZ. Opmetingstekening van stallen schuren rechts van de poort, bestaande toestand, schaal 1:100, door R. Bertels Noorbeek; witdruk in archief RDMZ.

[pagina 217]
Terhorst nr. 25 Boerderij (afb. 224), bestaande uit ingekort woonhuis haaks ten opzichte van de weg en een schuur langs de onverharde weg naar Terlinden. Datering: woonhuis gedeeltelijk XVIII, rest XIX b en later. Woonhuis met verdieping onder zadeldak, thans met een breedte van vijf traveeën, maar oorspronkelijk met de kopse wand doorlopend tot aan de straat. Het rechter gedeelte van het woonhuis, gezien vanaf de binnencour, is jonger dan het linker gedeelte; dit blijkt niet alleen uit het kadastraal minuutplan, maar het is ook te zien aan het muurwerk van het woonhuis aan de veldzijde. De groepering van het huis en de bedrijfsgebouwen is haaks ten opzichte van elkaar. De langgerekte schuur onder zadeldak is met twee poorten aan de straat gelegen. Bij de straathoek sluit een iets jongere bedrijfsvleugel aan.
Terhorst nr. 4 Boerderij met woonhuis links van de binnenplaats, lagere poortvleugel met aangrenzende vakwerkschuur, waarin baksteenvulling, en schuurdeur aan de straat. Datering: ca. 1800 en XIX.
Terhorst nr. 6 Boerenhuis met verdieping; het rechter gedeelte van het woonhuis vormt de van voor 1800 stammende kern van het huis, dat in zijn huidige vorm dateert uit XIX d.
Terhorst nrs. 8-10-12 Groep van drie kleine woningen met verdieping in baksteen onder zadeldak. Datering: XIX d. Deels gewijzigde, maar oorspronkelijk vier of vijf traveeën brede voorgevels, met hardstenen vensteromlijsting in de gevel van nr. 12. Karakteristiek voorbeeld van laat 19de-eeuwse verdichting, gelegen bij de zwengelput en gebouwd op een perceel rechts van het kerkpad naar Banholt.
Terhorst nr. 14. In baksteen vernieuwd huis, links van het kerkpad naar Banholt, dat waarschijnlijk nog de kern in zich bergt van een veel oudere boerderij.