Gedichten (2 delen)

[220] Vreedelof (p. 374)

toelichting	Een vroegere versie van dit gedicht op de vrede van Munster (1648) verscheen onder de titel de sapphoȯsche lier in Six' bundeltje Vreugbde-Zangen Over den eeuwigen Vreede van 1648 (fol. b recto-b verso; vgl. de Toelichting bij no. [218]). Six heeft die vroegere versie ingrijpend herzien voordat hij het gedicht opnam op p. 283-285 van zijn bundel van 1657, getuige de achter de volgende Annotatie besproken Varianten van dit gedicht. De versvorm en de metriek van dit gedicht zijn Horatiaans (vgl. bijvoorbeeld Horatius' Ode i, xxii en vgl. ook r. 6 van het gedicht).
annotatie
1	Vreenimf, van Jupyn gebooren: Nimf van de vrede, dochter van Jupiter. De godin van de vrede is Pallas Athene.
3	Thalye: Thalia, naast muze van het blijspel ook een van de drie Gratiën en godin van de vreugde.
	uw lof: indirect object
	beschooren: toebedeeld, bestemd
5	op geen Duitschen veeder: op een onnederlandse vedel (wnt xviii, 1274), voor: op een niet-Nederlandse zangwijs, een uitheemse dichttrant
6	Saffoos melkâar: Sapfo's borsten. De gesangen zijn Sapfische oden.
8	Huiden ontfangen: Dat wij nu hebben gekregen
10	glansen: stralen
14	rokkende op: agressief, ophitsend, van het werkwoord oprokken, ‘ophitsen’ (wnt xi, 1135)

[p. 398]

14-15	in baaren Bloedigh: door een bloedzee
15-16	by de haairen Grypend: stevig vastgrijpend
19	om syn kroon verleegen: zich met zijn koninklijke figuur geen raad wetend (wnt xx, 769)
20	En te beschermen: En (een Kooningh) die bescherming nodig heeft
21	Even, of: Precies alsof
22	quam vryen: was gaan paaien
23	Rochels partyen: de Franse protestanten in de wijkplaats La Rochelle
26	staagh: onophoudelijk
	rammespieren: vlees van rammen (wnt xiv, 2768)
29	vervaarder: angstiger
	Iber: Iberia, Spanje
31	doorlucht'ger: edeler, verhevener
	uw eerglans: het schitteren van de roem van u, Willem ii (vgl. r. 33)
34	Diane: de maangodin (vgl. Sonne, r. 33), dwz. Maria Stuart
35	lauwren franje: lauwerversiering (ten teken van de overwinning)
36	Neevens olyven: En onder olijftakken (ten teken van de vrede)
37	ryk van vreede: een veelvuldig bij andere dichters voorkomend woordspel met de voornaam van Frederik Hendrik
38	niet smaakte: Frederik Hendrik was in 1647 overleden
39	braaver: met een nog groter faam
40	Des kloots: Van de wereldbol
41	veinsen: voordoen
42	slooten: vrede sloten
	gepeinsen: wens
43	Blyvende vleijen: Terwijl hij (de Fransman) toch blijft vleien
	Lisbon: Portugal
	deinsen: terugschrikken
44	treeken: valse streken, dwz. de Portugese aanslagen op Nederlandse posten in West-Indië (Brazilië)
45	's Keisers roei, de Sweeden: de Zweden, gesel voor de Duitse keizer. Zweden had een aandeel in de dertigjarige oorlog in verband met de suprematie in het Oostzeegebied.
46	d' Arend van Weenen, met syn seeven leeden: De Duitse keizer met zijn zeven keurvorsten, tijdens de dertigjarige oorlog voortdurend in conflict
47	de Polakken: de Polen, in oorlog met Zweden en Rusland
49	Mahomethiters: Turken, berucht om hun wreedheid
51	die van Tartars 't ryke voelen ryten: het volk dat zijn rijk door Tartaren voelt uiteenrijten, dwz. de Chinezen van de Ming-dynastie, door de Mantsjoes uit het noorden aangevallen. Bij de val van Peking (1644) was de Tj'ing-dynastie gevestigd.
54	onwilligh [...] luchten: tegen zijn zin ... verdragen, dwz. niet graag ... ontvangen (wnt viii, ii, 3165, deze plaats)
55	veilen: verhandelen

[p. 399]

varianten	De vroegere, in 1648 uitgegeven versie van dit gedicht verschilt zo ingrijpend van die van 1657, dat ik haar hieronder in haar geheel geef, gevolgd door een aanvullende Annotatie.
	De vierde en vijfde strofe van deze vroegere versie (r. 13-20) zijn omgewerkt tot één strofe in de hierboven behandelde versie-1657 (r. 13-16), zodat r. 17-56 van die versie de omwerking van r. 21-58 van onderstaande versie bevat. De r. 59-72 van de sapphoosche lier kwamen in vreedelof te vervallen.

Zaalige Vreê-Nymf schoone maacht gebooren

Uyt Iovis Zeetel, die uw heeft verkooren
D'eerste der Nymfen, 'k heb uw lof beschooren

Nieuwe gezangen.

Zangen gezongen op geen Duytschen veeder,

Welke van Sapphoôs melk-aâr vloeyden needer,
Om uw te looven voor dat Heyl-zaam weeder,

Als wy ontfangen.

Klaare Godesse hoe schoon zien wy blinken

't Gulzel der straalen, die ghy wijdt laat zinken
Op Spanjaarts harten die dorstich die drinken,

Heet van Verlangen.

d'Oorlogh verslaagen buyght haar voor uw voeten

Grijnende, als baaren die 't getier verzoeten
Wen held're Heemels haar met stilte 't ontmoeten

En doen Bedaaren.

O! die de Weerelt als heeft konnen dwingen,

En van zijn Throon af over al bespringen,
Dien wisten Hollandt en de Zeeûw t'ontwringen

Landen en Baaren.

O! Wat een juychingh, en een grooten Zeegen!

Dat zoo een Koningh eerder heeft gezweegen,
Dan zijn gezeetens, om zijn Kroon verleegen,

En te bescharmen.

Even of Roome 's Weerelts Heerschappyen

Voerend, Carthago om verbandt quam vryen.
Even of Vrankrijk om Rochel te myen

Vreê gingh om-armen.

Geen Leeuw spant zaamen met de zwakke harten,

Noch felle Tyger laat van schaap zich tarten,
Ook zal geen Walvisch kennend Swaards-visch parten

Schrikkende deyzen.

Hoe laager d'Iber werdt misleyt van vreezen,

Te hooger zien wy zellefs booven 't weezen
Der Zonglans 's middachs uwe Zon gereezen,

En meer te rijsen,

Tref'likste Willem Prinsse van Oranje

[p. 400]

 

Met uw Diane 't schijnsel van Britanje

 

Eeuwigh verheerlijkt spijtelijk voor Spanje,

40

En al haar Kroonen.

 

Dat eel gemoedicht bloedt als ingedronken

 

Van dry Augusten, lijk Robijn zal pronken

 

Met naam van Vree-rijk dieze uw heeft geschonken

 

Uyt Iovis Throonen.

45

Nu zal de Fransman als verkort zich veynzen

 

Toornich met reeden, maar licht anders peynsen,

 

Uw niet min vleyend: nu zal Lisbon deynsen

 

Meerder met vreezen.

 

De Taams vol twisten, 's Kaisars roey de Sweeden,

50

d'Arendt van weenen met zijn zeeven leeden

 

't Graanrijke Poolen, zullen haar bescheeden,

 

Vreedich uw leezen.

 

Mahomethiters, Norsse Moscovyten

 

Wilde Barbaaren, afgeleegen Scijthen,

55

En die van Tartar 't rijke voelen rijten,

 

Zullen haar buygen.

 

Geen deel des Weerelts zal haar Boesem sluyten,

 

Om niet te deelen wat de Landen uyten.

 

Wy uwe Biekens zullen 't eelst der fruyten

60

Lekkerkens zuygen,

 

Uyt goude Bloessems in de Hesper hooven

 

Schaduw-rijk van uw Appel-boom bestooven,

 

Lieflijk vol geuren. Koopman zal uw looven

 

Om vrye Scheepen.

65

Visscher om Visch vangst, die zijn netten zwanger

 

Ja schier voelt scheuren nu de Visch niet langer

 

Duykt in de Kolken, voor 't geschut eer banger

 

Met schrik beneepen.

 

De Huys-lien nu haar Koeyen ruymer graazen

70

Zullen vervroolijkt offren vette Kaazen

 

Dien goeden Wey-Godt: En wy zullen blaazen,

 

Langh leef Oranje.

annotatie
titel	de sapphoósche lier: vgl. de annotatie bij r. 6 van de versie-1657 van dit gedicht, hierboven.
2	Iovis: Jupiters
	uw: u
10	't Gulzel: Het verguldsel, dwz. Het fraaiste, aangenaamste, De voordelen van de toestand van vrede
13	haar: zich
14	Grijnende: Zijn gezicht in een andere plooi brengend (vgl. wnt v, 723)
	't getier verzoeten: het woeden van de storm tot bedaren laten komen
15	Wen: Wanneer
	haar: voor hen (nl. de baaren)
	stilte: stilling
	't ontmoeten: het (nl. 't getier) ... tegengaan

[p. 401]

16	doen Bedaaren: het doen bedaren
17	die: nl. de Spaanse koning, die
	als: als het ware, bijna
18	bespringen: aantasten
23	gezeetens: onderdanen
27	myen: aan ... te ontkomen, van ... af te komen
29	harten: herten
31	parten: streken
32	deyzen: terugdeinzen, vluchten
33	werdt misleyt: ten onder wordt gebracht
34-35	't weezen Der Zonglans: de zonneschijf
36	meer te rijsen: dwz. des te hoger zullen wij die nog zien rijzen
40	al haar Kroonen: dwz. alle rijken die samen het koninkrijk Spanje vormen
41	Dat eel gemoedicht bloedt: Dat bloed dat u een edel gemoed verschaft
41-42	als ingedronken Van dry Augusten: dat wel het ingedronken bloed van drie Romeinse keizers lijkt. Six doelt op Willem van Oranje, Maurits en Frederik Hendrik.
42	lijk: zoals
43	Met naam: Evenals de naam
	dieze uw: die het (nl. het bloed) aan u
44	Uyt Iovis Throonen: Vanaf de troon van Jupiter, dwz. Vanuit het hemelgewelf, zelf een hemellichaam zijnde (sluit aan bij pronken, r. 42)
45	verkort: tekortgedaan
46	met reeden: slechts in woorden
	licht anders peynsen: hij zal er waarschijnlijk in zijn hart niet zo over denken
47	Uw niet min: U niet minder dan voorheen
51-52	haar bescheeden, Vreedich uw leezen: u op vriendschappelijke wijze hun officiële besluiten ter goedkeuring voorlezen
56	haar: zich
58	te deelen: nl. met Nederland te delen
	uyten: voortbrengen
59	uwe Biekens: de bijtjes van u, Willem ii
	't eelst der fruyten: het edelste voortbrengsel van de fruitbomen
61	de Hesper hooven: de tuinen van de Hesperiden, waar gouden appels groeien, dwz. de rijke landen, die de kooplieden aandoen
62	Schaduw-rijk: In uw luwte, In hun door u beschermde ligging (vgl. wnt xiv, 201). Of: Rijk dat als een schaduw bij uw rijk hoort (bijstelling bij de Hesper hooven).
	van uw Appel-boom: door uw boom van Oranje-appels
	bestooven: bevrucht
63	uw: u
64	vrye: zonder tolverplichting en gevaar voor kapers varende
65	Visscher om Visch vangst: De visser zal u loven wegens de visvangst (vgl. r. 63-64)
67	't geschut: het schieten, de oorlogvoering op zee
	eer banger: voorheen heel bang
69	Huys-lien: boeren
71	Dien goeden Wey-Godt: Aan die goede veldgod, die Pan, nl. Willem ii
	blaazen: fluiten, op de fluit spelen