Dagboekfragmenten 1940-1945

Huishoudster, 43 jaar - Wijhe
6 October 1944

- Een dag vol emotie's. Vannacht om 3 uur de bel. Op de stoep een soldaat, met het geweer in de aanslag, en de helm op. Hij eischte open, hij moest de soldaten roepen. Kortaf en bevelend. Ik heb hem opengedaan, waarop hij zonder verder notitie van me te nemen, naar boven stormde. Om 4 uur vertrokken onze soldaten, en hoorde ik het heele regiment weg marcheeren. Vanzelf niets meer geslapen. Om 7 uur hevig schieten, boven en om ons. Om kwart over 8 zitten we allen in de kelder, zoo hevig wordt er dan geschoten. Er is geen ophouden aan. Wij denken aan de honderden gravers die net zingende voorbij gegaan zijn, en houden onze harten vast. Bommen doen het huis schudden. Het schieten schijnt alleen op de treinen bedoeld te zijn. Een trein vol Duitsche soldaten. Even later wordt het dorp overstroomd van soldaten, uit de beschoten

[p. 424]

trein. Zoo zwerven den geheelen dag ± 500 uitgeputte jongens Wijhe rond. Ze liggen bij ons op het gras in de zon. Ze zijn zwart en vuil en stil. Geen leven zit er meer in. Ze vallen op de grond in slaap. Ik zie er tot m'n schrik kindergezichten onder, 17 à 18 jaar, die treurig en zielig voor zich uitstaren. Ze hebben in 3 dagen geen warm eten gehad, en kouwen nu op hun laatste stuk grauw brood zonder boter. Ze weten dat ze naar het front moeten. Er zullen er niet veel terug komen, zeggen ze. Zoo liggen ze op het gras, en staren ze naar de blouwe lucht. Geen enkele lach hoort men. Hun trein is zoo vaak beschoten, dat ze nu niet verder willen. Dan geven we ze 's avonds om 5 uur warme koffie, waar ze van opknappen. Men moet een hart van steen hebben, om deze jongens waaronder kinderen, niet een beetje tegemoet te komen. Om 6 uur gaan ze. Hoeveel zullen er van overblijven? Deventer wordt gebombardeerd. De dag door ieder keer schieten uit de lucht. Onze soldaten zijn om 10 uur nog niet terug. 't Is een groot raadsel.

7 Oct[ober]

- Over 10 uur zijn ze teruggekomen, doodmoe, maar ze zeggen niet, waar ze geweest zijn. 's Morgens van 10 uur tot in de middag, één gedreun en geronk van Engelsche vliegmachine's. Naar schatting ± 1500. Ze gaan naat Duitschlaad, en komen later terug. Niet één Duitsche Jager zien we. 's Middags trilt heel Wijhe. We weten niet of het kanongebulder of bommen zijn. Niemand weet waar het is, of waar het gedreun vandaan komt.

8 Oct[ober]

- De nacht en de Zondag zijn rustig, en we komen weer een beetje op adem. Volgens geruchten zou het gedreun uit Arnhem zijn gekomen, waar de grootste slag van het Westen wordt uitgespeeld. De 500 soldaten die 6 Oct s'avonds 7 uur naar Olst zijn vertrokken, wilden daar niet verder. Toen zijn daar boeren met wagens gevorderd, die in de nacht de soldaten moesten wegbrengen. De boeren zijn nog niet terug, en men weet niet waar ze heen zijn.

11 Oct[ober]

- Vier dagen van rust. Soms hoort men licht kanongedreun. Gister zijn de boeren teruggekomen Ze hebben de soldaten tot Utrecht gebracht Daar zijn de meeste paarden en wagens in beslag genomen, en konden de boeren weer huiswaarts

[p. 425]

gaan. Op hun terugweg zijn ze tallooze kapot geschoten wagens voorbijgegaan.

De huishoudster waar de Burgemeester woont, duikt onder. Ze kan niet langer bij zoo'n bende zijn. Den volgenden dag wordt ze gearresteerd, en aan de Landwacht uitgeleverd, omdat ze haar kamer met oranje versierd heeft. Een broer van de Burgemeester wordt doodgeschoten. Zoo iets is al heel gewoon.

Ik slaap heel weinig. De soldaten naast me, worden op de onmogelijkste uren gewekt, en de schildwacht roept de geheele nacht door Halt, Werda Parool.

Vanmorgen kwamen er ruim 300 gravers langs ons huis. Menschen van alle standen Heeren en arbeiders. Een bundeltje op de rug. Ze moesten bij de boeren in het stroo slapen. Velen loopen kreupel. Vermoedelijk van de blaren. Ze moeten 3 aan 3 in de rij marcheeren. Het staat hun niet, en ze kunnen het niet. De Duitschers die bij hun zijn, vloeken ze uit, en bewaken ze met het geweer. Alles bij elkaar een zielig gezicht. De Koningin heeft in Engeland gesproken, en gezegd, dat de hongersnood voor de deur stond. Inderdaad is het zoo ver. We krijgen geen suiker meer. Stroop niet te krijgen op de bon. In de stad zal het erg worden. We gaan de winter tegemoet, zonder kolen, zonder licht, en waarschijnlijk zonder eten. Zout is gedistribueerd. In Putten zijn ± 100 huizen verbrand. 800 mannen zijn naar Duitschland gestuurd. De oorlog schijnt niet op te schieten. 15 Duitsche pantserdivisie's moeten in de Betuwe liggen. In Zeeland wordt gevochten. Aken schijnt in brand te staan. Meer weten we niet. Zoo wachten we iederen dag af. Een ieder bespreekt een pension, als hij weg moet Koffers staan gepakt Sieraden en waardevolle voorwerpen, worden in de grond begraven. En verder is het wachten.