Schatkamer der Nederlandsse oudheden. Of woordenboek, behelsende Nederlands steden en dorpen, kasteelen, sloten en heeren huysen, oude volkeren, rievieren, vermaarde luyden in staat en oorlogh, oudheden, gewoontens en lands wysen

[Holland]

HOLLAND; hier ontrent meen ik me weer van Verdeelingen te bedienen; sullende een korte reden voeren van I. De Naamreden. II. Van haar weesen en gelegenheid. III. Haar steden. IV. Aanmerklykheden, ontrent deese laage en vlakke landstreek.

I. De Naamreden bevind ik weder, by de Schryveren, te syn vyf dubbeld.

Holtland seggen eenige; synde quansuis deese landstreek, voor de grootere bevolkinge, vol holt of hout, bossen en wouden geweest. Sie, boven, het aangeteekende, 36 en 39 bl.

Holland, hollend land; soo stellen het andere, noemende onse landslieden hollers, om dat sy muitineerden en opstonden, toen Karel de Kaale, soo se voorgeven, Didrik, de eerste graaf, hen toevoerde. Boxhorn. Stedeb. 1 H. 3 bl. Junius, Batav. 301 pag. Buchelius, in Hedam, 7 pag.

Hooiland; soo spreeken weder sommige, wegens des lands grasrykheid. Deselve Junius, Batav. 300 bl.

Holland bolland, ik hou myn aan de heykant, singen eindlyk

[p. 143]

sommige; wegens des aardryks moerassige en veenige weekheid, onder de voeten bevende en lillende. Boxhorn. over de Chron. van Veldenaar, 137 bl. Bertius, German. Descript 1 Part. 87 pag. en Parivall. Verm. van Holl. 164 bl. behalven Guicciardin, Wachtendorp, Varenius, &c.

Hier af komt het konstwoord by de Vetweyders; bourlekyks land. Soo noemense de lichte, weeke en dryvende weylanden, ook seer licht hooy gevende.

Maar ondertussen sou ik die Schryveren konnen toevallen, welke stellen, dat de Deenen, Gotten en andere Noorluy, de naamen van Holland en Zeeland hebben medegebracht. Scriverius, Nader Verklaring. 37 bl. behalven Heda, Dousa, Junius, Petr. Nannius, en eindlyk weder Boxhorn. Stedeb. 3 bl.

Eindlyk is het seeker, dat dit selve land eerst word Holland geheeten in de Brieven van keiser Henrik de III, A. 1064. of Holtland, in het Inventaris der goederen van Uitrecht, by Alting, Notit. 2 Part. 216 pag. en dat gr. Diderik de V. sich allereerst heette Graaf van Holland. Boven, 59 pag.

Dit van haar Naam; nu van haar gelegenheid.

II. Holland is de boesem van de Rhyn en de Maas. Oudenhove, Suyd Holl. 24 bl. door den Rhyn en de Noordweste wind veroorsaakt. Nanning, Miscellaneor. 10 lib. seer laagh, en dagelyks het ebben en vloeijen onderworpen; self al ten tyde van Plinius. Sie hem, Hist. Natural. 16 lib. 1 cap. In welke het Bedykken allereerst is aangevangen, ontrent den jaare, 1180. Meyerus, Chronicor. 6 lib. Het geen echter andere vroeger stellen; volgens het bovengeschrevene, 62 bl. Uit het welke het water, met Molens, ook allereerst is uitgedreven, in de jaaren 1520 en 1529; of ten minsten daar ontrent. Weder Oudenhove, uit de Plakkaaten, 21 en 22 bl.

Was eertyds naauwer bepaald; het beste daar af synde de Dortsse Waart. Immers, Noord Holland heette toen, daar sich heden Schieland, Delfsland en Rhynland vertoonen. Het tegenwoordige Noord Holland noemde men toen West-Friesland. De rentmeester van Noord Holland had binnen Delf syn verblyf. Ja selfs, ten tyde van Koning Willem, stond West-Friesland noch niet onder Holland; alsoo hy van de Friesen, by Hoogwoude, op den Friessen bodem is verslagen. Buchelius, over Heda en Beka, by Slichtenhorst, Gelders. G. 6 B. 70 bl. en elders.

[p. 144]

III. De XXXIII steden van dit ons Holland vind men meerendeels, door deese geheele Schatkamer verspreid, bestaande in deese volgende: 1. Dordrecht. 2. Haarlem. 3. Delf. 4. Leiden. 5. Amsteldam. 6. Gouda. 7. Rotterdam. 8. Gorkom. 9. Schiedam. 10. Schoonhoven. 11. Briel. 12. Geertruydenberg. 13. Klundert. 14. Heusden. 15 Workom. 16. Vianen. 17. Leerdam. 18. Asperen. 19. Heukelom. 20. Ysselstein. 21. Woerden. 22. Oudewater. 23. Naarden. 24 Weesp. 25. Muyden. 26. Vlaardinge. 26. Gravenhage. 28. Delfshaven. 29. Beverwyk. 30. Goeree. 31. Alkmaar. 32. Schagen. 33. Hoorn. 34. Enkhuysen. 35. Edam. 36. Monnikedam. 37. Purmerent, en 38 Medemblik.

IV. Wat de aanmerkelykheden ontrent deese landoord betreft, is onder de selve voor eerst

De seldsaame veranderinge der gronden; synde de selve hier vast en dicht en daar weder los, licht en trillende; gelyk we soo eeven boven hebben aangeweesen. Daar nevens hier sandigh of kleyigh en ginder weder veenigh en darrigh. Doch deese stoffe sal gespaard worden tot den letter T, of V; alwaar wy, uit Martin. Schook, de Turfis, &c. van de Turven en Veenen een redenkaveling sullen opstellen.

Ten tweeden, een onfeilbaare bedervenis, door een Hemelsche voorschikkinge, met de gaven van de Natuyr gestuyt.

I. Met de helm; sonder welke te planten, geheel Holland van de Duynen sou worden overstoven. Sie boven, 69 bl.

II. Met de wier of het wiergras, de Diikken op een wonderbaarlyke wyse aan malkanderen houdende en verbindende. Junius, van beide spreekende, Batav. 45 en 68 bl.

Dit dan, ontrent Holland; doch hoe kan ik overslaan, om syne vreemdheid, het geen my voorkomt by Gabbema, Leeuward. Beschryv. 39 bl. uit Geschrevene Stadsboeken, dat, A. 1435, by die van Leeuwarden; noch, A. 1446, by die van Groningen, geen Hollander wierd tot Burger aangenoomen.