Werken. Deel 39. Fata morgana. Deel 1

VI. Fitzel en het meisje met het houten beentje.

Op eene achterkamer, bij Nants moeder, woonde de oude Fitzel, een manneken dat altijd in een langen schanslooper gekleed was, en zijn grauwen, wilden haarbos door eene kleurlooze pots, met groote groene klep, bedekte.

Als Fitzel den schanslooper aan den hals toeknoopte en den kraag opsloeg, zag men niets van zijn aangezicht dan de punt van zijnen stompneus, een deel van den aschkleurigen, gekroezelden baard, en zijne twee kleine oogen,

[p. 126]

niet ongelijk aan die van den vos, welke uit zijn donker hol loert.

Eene kamer, slechts eenige voeten groot, diende Fitzel tot slaap- en eetvertrek, tot kook- en werkhuis. Zóó bewolkt was soms die kamer, dat men het manneken in de nevelen bijna tastend moest zoeken, al hoorde men dan ook zijne stem.

Als de dampen waren opgeklaard, zag men witgekalkte muren, eene lange tafel, een paar stoelen, eene verroeste stoof, een bed achter eene groene gordijn, in eenen hoek eenig potwerk en eenen bak, gevuld met de wonderlijkste werktuigen: dat was de huisraad.

De versiersels der kamer hingen boven de schouw: een koperen kruisbeeld, rond welk een verdorde krans van bloemen en bladeren, en eenige oude horens en trompetten, waarin zoovele gaten waren, dat men er op een half dozijn plaatsen op blazen kon.

Fitzel oefende een overgroot getal ambachten uit: hij plakte gescheurd porcelein voor onvoorzichtige dienstmeiden en liefhebbers van oudheden; hij lijmde oude violen, poetste en verzorgde versleten trompetten en bazuinen, repareerde oude regenschermen, schreef muziek over, was hondendokter, verkocht blinde vinken - kortom, Fitzel had meer ambachten dan de schraapziekste ontvanger van patentbelastingen kan bedenken.

Fitzel verdiende met al dat geknutsel wel is waar geene schatten, doch genoeg om te leven, en zelfs had hij een kleinen spaarpot. Bij dag ging hij zelden uit; doch 's morgens en 's avonds verliet hij altijd voor eenige oogenblikken zijne kamer, en hernam, bij zijne terugkomst, zijn knutselwerk.

Het manneken was in alles kalm, goedhartig, kinderlijk zelfs in gelooven en hopen.

Er was echter één punt, dat hem uit zijne voorbeeldige kalmte schudden kon, ja, hem zelfs deed opbonzen van

[p. 127]

verontwaardiging: 't was als men sprak van gerecht en zaakwaarnemers. Dan fonkelden zijne oogen, dan balde hij de handen tot vuisten, dan riep hij sissend: ‘Dieven! dieven!’

Terwijl Fitzel, op zekeren avond, bij het lamplicht eene oude viool lijmde, en wij, Fitzel, de viool en ik, omwolkt werden door een niet heel wierookachtigen lijmdamp, vertelde ik hem de geschiedenis van mijn leven.

Telkens dat ik van mijne moeder sprak, zag het manneken op, en er lag in zijnen oogslag eene uitdrukking van teêre belangstelling; maar toen de naam van Spitskeller in mijn verhaal voorkwam, stiet hij de viool met een driftigen snok over tafel, sprong op, nam eene pijlrechte houding aan en riep: ‘Spitskeller is een dief!’

Fitzel beefde en zijn gelaat was geelbleek geworden gelijk dat eens dooden.

Ik begreep weldra, beter dan ooit, dat die Spitskeller de zaakwaarnemer - en die wonderlijke zaken waarnam! - een huwelijkskoppelaar was en ik, in het geval van Rinkel en Madzy, de handlanger van dien beleefden schurk zijn moest.

‘Spitskeller, de schurk der schurken!’ zegt Fitzel. ‘Een klamper en eene rat halen zeer knap het laatste vezeltje vleesch van een hun toegeworpen schenkel - Spitskeller kan dit beter dan een klamper, beter dan eene rat!’

Na dien hevigen uitval zakte Fitzel weer op zijnen stoel terug, trok de weggestooten Stradivarius weer tot zich, doch beefde nog altijd onder het passen en meten.

Toen ik hem echter vertelde hoe ik Spitskeller de pruik van den kalen kop trok, en ze hem als eene vervloeking achterna wierp, liet Fitzel een koortsachtigen lach hooren. Hij vond het jammer dat ik hem den bol niet van den romp getrokken en daarmeê naar zijne magere beenen gekegeld had.

[p. 128]

Fitzel vertelde mij nu ook zijne levensgeschiedenis. De Fitzel's werkten van vader tot zoon, bij den instrumentmaker Dortens, eene oude en eerlijke firma. In dezen dienst was vader Fitzel gestorven; als leerjongen was de zoon in dat huis tot gezel opgegroeid.

Liefde voor zijn vak had hij altijd aan den dag gelegd; meer dan eens bleef hij in de straat, vóór het huis zijns meesters, staan om de winkelkas te bewonderen.

De reusachtige baspijpen, met kromten als olifantstrompen; de langbeenige schuiftrompetten, de slangachtig, gekronkelde horens, de fluiten en klarinetten met zilveren kleppen, niet ongelijk aan sterren met staarten - alle blinkend en schitterend - waren in zijn oog schooner dan de juweelen in eenen goudsmidswinkel.

Meester Dortens verkeerde destijds in zijnen bloeitijd; doch deze nam af toen Spitskeller, na den dood der vrouw, het huis binnentrad, om er de geldelijke zaken en de belangen van het minderjarige kind in orde te brengen, die, verwonderlijk! meer en meer in wanorde geraakten.

Die kerel weefde in de woning van vader Dortens eene reusachtige spinneweb, waardoor hij den ongelukkige ten slotte gansch omzwachtelde.

Onder Spitskeller's invloed werd het huis, vroeger zoo zonnig, koud, nevelig, winterachtig. Het werkhuis was ledig. De hamer tikte geen melodie meer op het koper, de vijl zong niet meer mee; de blaasbalg deed de helle vlam niet meer suizen.

Alle gedruisch stierf weg, het stof viel als een doodsluier op de gereedschappen, en denzelfden invloed onderging de glinsterende winkelkas.

De meeste speeltuigen verdwenen uit deze laatste, en die welke overbleven, verloren hunnen glans. De vliegen teekenden zwarte stippels op het koper; het stof besmeurde 't, en de spin weefde haar web in de opening eener geblutste trompet.

[p. 129]

Het huis was in verval, evenals meester Dortens - een lang, mager bleek man, met diepliggende oogen en lange, grauwe, klisachtige haren. De ongelukkige zat als wezenloos, omringd door zijne vervallen nijverheid, bedreigd door de schuldeischers, vervolgd door gezegeld papier en in gedurige worsteling met de advokaten, totdat hij eindelijk in zijne hersens gekrenkt werd.

‘Ik heb hem gezien,’ vertelde Fitzel, ‘ronddwalend in zijn ledig werkhuis. Bevend tikte hij soms met eenen hamer op een stuk koper en frazelde, akelig lallend op de maat van het tikke-tikke-tak; ofwel hij zat omringd van oude speeltuigen, sloeg de maat en waande een volledig orkest te hooren. Hij beknorde de onderstelde muziekanten, stopte de ooren voor beweerde valsche tonen, of er zweefde een glans van tevredenheid op zijn uitgemergeld gelaat, als hij waande eene zoete melodie uit zijne speeltuigen te hooren opstijgen.

‘Soms als hij goed bij zinnen was, greep hij mijne hand, zag mij met holle oogen aan en vroeg me: ‘Zult ge voor het kleine Bertje zorgen?’ Ik beloofde 't, en om die belofte gestand te doen bleef ik vrijgezel. Arm klein Bertje! Dortens' kleindochterken was een lief kind; maar het had een houten beentje. Toch pikkelde het vroolijk door het huis.

‘Op eenen morgen kwam het in het huis waar ik woonde; ik hoorde in den gang, op den steenen vloer, het doffe getok van het houten beentje en kwam snel den trap af. ‘Fitzel, Fitzel,’ riep Bertje weenend, ‘grootvader is zoo aardig!’ Ik vermoedde het ergste en vond inderdaad den armen stumperd dood tusschen geplooide, gekrookte en geblutste instrumenten. Liefdadige personen hebben hem begraven en - hoe? dat weet ik niet - Spitskeller was meester van het huis, zoo zegde 't gerecht.

‘Ik vond bij toeval, in eene laê, eenen bundel papieren, waarop geschreven stond ‘Voor Bertje.’ Dien ten minste stak ik in den zak, nam, na de begrafenis, klein Bertje bij

[p. 130]

de hand en leidde 't kind naar het weezenhuis. Daar groeit zij nu op, wel wetende dat er iemand in de wereld is, die over haar waakt. Soms, o zeer zelden, ga ik haar bezoeken, en als ik weet waarheen de kinderen wandelen, neem ik op den weg plaats; zij knikt mij toe en roept ‘Dag vader’ en dat roert, dat treft mij en maakt mij tevens gelukkig....

‘Nog twee jaar en Bertje zal het huis verlaten en dan zal ik bij haar gaan wonen. Zij zal fijnnaaister zijn, ik blijf aan mijn knutselwerk, en wie weet of wij de winkelkas niet zoo blinkend kunnen herinrichten als zij ooit vroeger was.

‘Nu reeds bespaar ik cent voor cent, en telkens als een koperstukje tingelend in den porceleinen spaarpot valt, meen ik eene zoete muziek te hooren. 's Avonds en 's morgens als ik uitga, drentel ik door verschillende straten en en ik kies het huisken dat wij zullen huren, zonder mij er over te bekommeren of het verhuurd is, of misschien eenen eigenaar heeft. ‘Gek manneken!’ zeg ik dan soms tot mijzelven, ‘gek manneken!’

Bij het uitspreken van die woorden lachte Fitzel en groote tranen overwolkten tevens zijne oogen.

Ik had het meisje met het houten been nooit gezien, toch dacht ik het soms te hooren pikkelen. Ik kende het niet, maar ik droomde weleens dat het plezierig zijn zou om, met Fitzel, voor dat arme schepseltje te werken.

Ik denk nog dikwijls aan het kleine groenselwinkeltje, dat van buiten en van binnen zoo lachend voor mij was; waar langs buiten zoovele frissche groenten, sappig fruit en eenige bloemen te zien waren, waar ik binnen die kloeke moeder, dien gullen Nant, en boven in de hanebalken, dat edelmoedige Fitzelke ontmoette.

Toen ik, na jaren afwezigheid, terugkeerde, was het huis verdwenen, sliep Fitzel reeds ergens in den kouden grond, en het meisje met het houten beentje bestond, zooals vroeger, voor mij in droombeeld.