Vessem
(gemeente Eersel)
Vessem, Brouwerij De Gouden Leeuw
Kerkdorp ontstaan op een dekzandrug in het stroomgebied van de Kleine Beerze, waarlangs zich in de loop van de tijd enige lintbebouwing ontwikkelde.
De R.K. kerk St.-Lambertus (Servatiusstraat 8) bestaat uit een midden-15de-eeuwse toren, waartegen in 1882-'83 naar plannen van H. Bekkers een driebeukige, transeptloze neogotische kerk werd opgetrokken. De toren heeft drie geledingen met overhoekse steunberen en een ingesnoerde spits, en is in detaillering vergelijkbaar met de kerktoren te Middelbeers. De kerk bezit neogotisch meubilair van C. van Opstal en een missiekruis uit 1865. Op het kerkhof staat een Calvariebeeldengroep uit 1887. De pastorie (Servatiusstraat 9) stamt uit 1863.
Het voorm. raadhuis (Jan Smuldersstraat 15) werd in 1898 gebouwd in neorenaissance-vormen en uitgebreid in 1928 en 1973.
Langgevelboerderij Maaskant 5 bevat een kern van vijf gebinten waarvan de datering moet teruggaan tot de tweede helft van de 15de eeuw.
De voorm. brouwerij ‘De Gouden Leeuw’ (Jan Smuldersstraat 24) werd omstreeks 1890 gebouwd en heeft nog de oorspronkelijke schoorsteen.
Windmolen ‘Jacobus’ (Wilhelminalaan 18) is een ronde bakstenen beltkorenmolen uit 1893.
Knegsel. Dit dorp ten zuidoosten van Vessem ontstond op de hogere gronden in het stroomgebied van de Kleine Beerze en is in 1688 verplaatst. De R.K. kerk H.H. Monulphus en Gondulphus (Steenselseweg 2) is een pseudo-basilicale kruiskerk in laatneogotische vormen met een massieve toren voorzien van ingesnoerde spits. De kerk verrees in 1926 naar plannen van H.W. Valk op de plaats van een kerk uit 1857. De pastorie (Steenselseweg 4) werd gebouwd in 1900-'01 naar een ontwerp met neorenaissance-elementen van J.P. van der Mark. Boven de ingang zit een tegeltableau voorstellende de Goede Herder. Ten zuidoosten van het huidige dorp stond nog tot 1790 een kerk op de plaats van het oude dorp. Op die plek resteert het R.K. kerkhof (Pastoor Eijkenweg ong.) met een H. Hartbeeld uit 1925.
Wintelre. Dit dorp ten noordoosten van Vessem was oorspronkelijk een tiendakkerdorp van het kapittel van Oirschot. De R.K. St.-Willibrorduskerk (Willibrordusstraat 37) is een kruiskerk uit 1930-'31, gebouwd naar plannen van J. Vermeulen. De neogotische toren dateert uit 1859 en verrees naar plannen van H.J. van Tulder bij de uit 1822 stammende voorgangster van de huidige kerk. In de toren, bestaande uit drie geledingen en een ingesnoerde spits, zijn motieven van de Kempische gotiek verwerkt. Bij de kerk staat een bronzen H. Hartbeeld - gecombineerd met stenen leeuwen - van J. Dechlin uit 1925. De pastorie (Willibrordusstraat 36) werd in het begin van de 19de eeuw gebouwd en in 1858 vernieuwd.