Monumenten in Nederland. Overijssel

Wesepe
(gemeente Olst)

Hoevenzwermdorp voor het eerst genoemd in 1230. De naam van het dorp betekent ‘drassige weide’. In 1318 is er voor het eerst van een kerk sprake en 1549 werd het een zelfstandige marke.

Met de aanleg van de weg van Deventer naar Raalte in het midden van de 19de eeuw, ontstond daar een tweede kern waar in 1909 het station Wesepe van de Overijsselsche Lokaalspoorweg Deventer-Ommen verrees. Het station zou tot 1934 in gebruik blijven. In 1915 werd hier een coöperatieve zuivelfabriek opgericht. Na de oorlog verbeterde de ontwatering in het gebied en vond dicht bij de kerk enige uitbreiding plaats.

De Herv. kerk (E. Kreikenlaan 3) is een eenbeukige gotische kerk met hoogopgaand koor en een toren van twee geledingen. Het tentdak van de toren kreeg een kleine spits met kruis. De kerk werd in 1318 voor het eerst genoemd. Het zeer gedrukte schip en de gedrongen toren, waarvan de benedenruimte oorspronkelijk naar het schip was geopend, stammen vermoedelijk uit deze tijd. Het schip is overwelfd met brede en lage kruisribgewelven. De tweede geleding van de toren wordt geleed door telkens, zowel in de breedte als in de hoogte, twee rondgesloten nissen. In de toren hangen twee klokken, uit 1502 en uit 1690; de laatste is gegoten door Gerhard Schimmel uit Deventer. In 1503 maakte het oude koor plaats voor het huidige, hoogopgaande koor. In 1651 en 1828 heeft men de kerk hersteld. In 1938 is het koor gerestaureerd naar plannen van W. Uytenhoudt. In die tijd zijn ook de 19de-eeuwse gietijzeren vensterharnassen vervangen door de huidige baksteentraceringen. De verdere restauratie vond in 1950-'51 plaats onder leiding van B.T. Boeyinga, waarbij de ingebouwde consistoriekamer in het westelijke eind van het schip werd verwijderd. Tevens is toen aan de noordzijde van het koor een uitbouw met zondagsschool tot stand gekomen. In de kerk staat een zwaar gehavend onderstuk van een romaanse doopvont, als voet voor een metalen doopvont. Midden in het koor ligt de hardstenen grafzerk van Unico Ripperda (†1566) en zijn vrouw Judith van Twickelo (†1554). De twee gesneden psalmborden dateren uit 1726. De gebrandschilderde ramen in het koor uit 1936 zijn een ontwerp van E. Bokhorst. De kleine boerderij annex pastorie (E. Kreikenlaan 1) werd 1834 gebouwd.

De voorm. openbare lagere school (E. Kreikenlaan 2) is een L-vormige school met eclectische details, gebouwd in 1855. In 1953 werd ze als brandweergarage in gebruik genomen en nu is er een fietsenzaak in gevestigd.

Woonhuizen. Het woonhuis annex maalderij Raalterweg 65, kwam omstreeks 1880 tot stand. In de bosrijke omgeving ten westen van Wesepe liggen enkele grotere villa's, waaronder de uit circa 1890 stammende neoclassicistische burgemeesterswoning Huize Zorgvlied (Boxbergerweg 2). Naar plannen van E.A. Mensink zijn de beide uit omstreeks 1925 stammende villa's De Lankhorsterkamp (Roozenvoorderdijk 1) voor M. van Doorninck en M. van Doornincksweg 23. Beide zijn uitgevoerd in een plastisch, maar sober vormgegeven expresionisme.

Het voorm. station Wesepe (Raalterweg 41) is een langgerekt gebouw met aan beide zijden een lagere aanbouw, gebouwd in 1909 voor de Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij Deventer-Ommen. Aan de voormalige spoorzijde hangt nog een tegeltableau met stationsnaam. Na 1934 is het als woonhuis in gebruik genomen.

[p. 273]

Wesepe, Zoenkruis

Zoenkruis (Boxbergerweg ong.). Ten westen van Wesepe nabij de buurtschap Eikelhof staat bij de boerderij Voetdijk een zandstenen zoenkruis met het opschrift: ‘In 't jaer unses heren MCCCC en XCIII (1493) de donredagh na sinte Michiel dache doe staerf hier Johan Luekens. Bid vor die sele’. Dit zoenkruis werd door de dader opgericht ter boetedoening en om zich met het slachtoffer te verzoenen.

Boxbergen (Bouwhuispad 2), gelegen aan de Soestwetering ten zuidwesten van Wesepe is een havezate die voor het eerst in 1344 vermeld werd.

In 1537 kwam ze in bezit van Unico Ripperda, Drost van Salland en Judith van Twickelo die in 1540 een geheel onderkelderd huis lieten bouwen in laatgotische vormen. De kelderkeuken, de overwelfde torenkamer aan de zuidzijde en de laatgotische schouw aldaar behoren tot deze fase. In 1585 viel ze in Spaanse handen en liep bij de herovering flinke schade op. Tussen 1599 en 1609 werd het gebouw onder Unico II Ripperda, drost van Twente, herbouwd tot een omvangrijk huis met diverse maniëristische inen uitgezwenkte gevels. In 1650-'53 volgde in opdracht van Willem Ripperda en Aleid van Buckhorst een verbouwing, waarvan de huidige ingangspartij met het jaartal 1653 bewaard is gebleven.

Inwendig is toen onder meer de schouw met schoorsteenstuk in de zaal aangebracht. Rond 1682 werd het pand aan de zuidoostzijde verkleind. In 1756 kocht Frederik August Alexander rijksgraaf von Wartensleben het huis. In zijn opdracht werden de beide vooruitspringende vleugels aan weerszijden van de ingang afgebroken, de topgevels door lijstgevels vervangen en de voorzijde van een schilddak met hoekschoorstenen en een luidkoepeltje voorzien. Verder werd de gracht om de havezate gedempt. Rond 1770 volgde een modernisering van het inwendige. De zaal kreeg een ingebouwd buffet en een met landschappen beschilderd doekbehangsel, gesigneerd P. Reijnes. Ook de overwelfde, veelzijdige hoekkamer aan de achterzijde kreeg geschilderd doekbehangsel met landelijke tafereeltjes omkaderd door rococo-ornamenten. De Deventer leerlooier J.C. Lamberts kocht het huis aan in 1821, waarna het uiteindelijk in 1951 overging in handen van de Verenigde Gestichten en het Burgerweeshuis te Deventer. In 1964 werd er een exclusief hotel in gevestigd, maar sinds 1969 is het bezit van de fabrikant W.G. Nuy, die de toen bepleisterde gevel van steenstrips liet voorzien en de vensters een nieuwe roedenverdeling liet geven. Het bouwhuis aan de noordzijde is modern. In de nabijheid staat een dubbele woning met trapgevels, Boxbergerweg 30-32, oorspronkelijk behorend bij Boxbergen. Op de nog aanwezige graankelders werden in 1914 de twee huizen gebouwd.

Wiene, Sluizencomplex in het Twentekanaal