Kiel-Windeweer
(gemeente Hoogezand-Sappemeer)

Langgerekt kanaaldorp, ontstaan nadat het in 1637 gegraven Kielsterdiep in in 1647 zuidwaarts werd doorgetrokken naar Windeweer. Tussen 1850 en 1940 groeiden de twee kernen aan elkaar. De in 1898 gevestigde coöperatieve aardappelmeelfabriek ‘De Eendracht’ is inmiddels verdwenen. Van de in 1900 in het nabijgelegen Nieuwe Compagnie opgerichte coöperatieve aardappelmeelfabriek ‘De Toekomst’ staan nog wel delen. Kiel-Windeweer is beschermd dorpsgezicht, als gaaf voorbeeld van een Veenkoloniaal lint.

De Herv. kerk (P. Venemakade 93) is een door pilasters gelede, recht gesloten zaalkerk met schilddak; de opengewerkte dakruiter heeft een koepelvormige bekroning. Aan de voorzijde van de in 1755 gebouwde kerk staat de pastorie. De kerk werd in 1763 vergroot en heeft een haaks op de kerk gebouwde vleugel. In de dakruiter hangt een 14de-eeuwse

klok. Het windvaan toont het wapen van de stad Groningen. De preekstoel naar ontwerp van Jan Bitter - uitgevoerd door zijn atelier - stamt uit 1756. De orgelkast is vroeg-19de-eeuws. De kerk ligt in een park in Engelse landschapsstijl.

Het woonhuis P. Venemakade 43 dateert uit 1874 en is een goed voorbeeld van een rentenierswoning in neoclassicistische vormen.

Boerderijen. Langs het kanaal staat een aantal interessante boerderijen die alle tot de Veenkoloniale variant van het Oldambster boerderijtype behoren. De boerderij Pieter Venemakade 167 stamt uit omstreeks 1800 en is nog voorzien van een versmald middendeel met puntgevel. Dit geldt ook voor Dorpsstraat 28 uit omstreeks 1840. Bij de uit 1855 stammende boerderij Dorpsstraat 222 is het middendeel voorzien van een wolfeind. De boerderijen Sluisweg 7 en Dorpsstraat 26 (1868) hebben een breed symmetrisch voorhuis. Dorpsstraat 94 is een goed voorbeeld van een boerderij met dwars voorhuis uit omstreeks 1880.

Bruggen. Over het Kielsterdiep liggen enkele interessante bruggen. De ophaalbrug (tegenover P. Venemakade 85) is een goed voorbeeld van een Veenkoloniale ophaalbrug of ‘klap’ met houten portaal en hamei uit omstreeks 1875. Vergelijkbaar, maar geheel in ijzer uitgevoerd, is de ophaalbrug (bij Sluisweg 50) uit omstreeks 1935. De draaibrug of ‘draai’ (bij Sluisweg 5) is een ijzeren voetgangersbrug uit omstreeks 1900. De schutsluis in het Kielsterdiep werd in 1907 gebouwd en in 1928 verbouwd. De bijbehorende sluiswachterswoning (Sluisweg 46), met vooruitspringend geveldeel voorzien van gepleisterde cordonbanden en wenkbrauwbogen boven de vensters, is wat stijl betreft rond 1875 te dateren.