Midwolda
(gemeente Scheemda)

Wegdorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de rand van het zogeheten schiereiland van Winschoten. Als gevolg van de Allerheiligenvloed in 1570 heeft men het dorp zuidwaarts verplaatst naar de in 1545 gereedgekomen Dollarddijk. De oude kerk, waarvan de toren in 1667 was ingestort, werd in 1738 geheel gesloopt. De toegenomen welvaart dankzij Dollard-inpolderingen leidde in de 19de eeuw tot de bouw van diverse grote boerderijen in het langgerekte dorp. Aan de zuidzijde kwamen haaks daarop twee stroken van lintbebouwing met kleine landarbeiderswoningen tot stand, waartussen na de Tweede Wereldoorlog een nieuwbouwwijk is verrezen.

De Herv. kerk (Hoofdweg 168) is een zeer brede, recht gesloten zaalkerk met getrapte steunberen, een afgewolfd zadeldak. De ongelede toren heeft een achtzijdige bakstenen bovenbouw, welke overgaat in een houten lantaarn met Lodewijk XIV-motieven en een opengewerkte koepelvormige spits. De eerste

steen voor de in 1738-'40 gebouwde zaalkerk werd gelegd door Anna Maria Hora. Aan de noordzijde bevindt zich een toegangsportaal met ionisch poortje en zandstenen cartouche in het fronton. De toren werd gebouwd in 1708. In de toren hangen twee klokken, waarvan er één in 1897 gegoten is door A.H. van Bergen. De kerk is gerestaureerd in 1965-'72.

Het kerkinterieur wordt overdekt door een gedrukt houten tongewelf met dwarsbalken en korbelen, gedragen door oorspronkelijk zes gemarmerde houten zuilen met composietkapitelen. De buitenste vier zijn in 1880 door slanke gietijzeren zuilen vervangen. Tijdens de restauratie heeft men geschilderde decoraties uit de bouwtijd ontdekt en hersteld. Tot de kerkinventaris behoren een fraai gesneden Lodewijk XIV-preekstoel uit uit 1725, gesneden door Menke Molanus met enkele veranderingen uit 1742 door Jan Bitter. Daarnaast nog twee

blokken van vier banken door Jan Bitter uit 1742, twee identieke, overhuifde herenbanken voorzien van het wapen van Johan Hora Siccama (uit ca. 1738). Het orgel werd in 1770-'71 gebouwd door A.A. Hinsz en is gevat in een kast van de hand van L. Bekenkamp met snijwerk van A.D. Smit. De achterwand van de orgeltribune heeft 18de-eeuwse beschilderingen in trompe-d'oeil: opgetrokken draperie met kwasten; zuilen met kapitelen; blad- en bloemguirlandes. De kerkvloer bevat een aantal grafzerken, waarvan de oudste uit 1625; interessant is die voor predikant Wilhelmus Schortinghuis (†1750). Op het kerkhof staan enkele grafmonumenten, waaronder die van predikant P.R. Buurma (†1877) en die van J. Oosterbaan (†1872); het laatstgenoemde heeft neogotische details.

Het voorm. raadhuis (Hoofdweg 169) is een sober gebouw met het oude gemeentewapen. Het is in 1927 gebouwd in kubistisch-expressionistische vormen naar plannen van H.B. Meijer en in 1954 verbouwd. Nu is het in gebruik als restaurant.

Van de Ennemaborg (Hoofdweg 96), gelegen op een omgracht terrein, gaat de geschiedenis mogelijk terug tot de in 1391 genoemde borg van Sebo Ennema. De oudste delen van de huidige aanleg zijn de laat- 16de- of wellicht vroeg-17de-eeuwse muurdelen in groter baksteenformaat aan de zuidzijde. Kort na het huwelijk van Anna Maria Clinge met Wilhelmus Hora in 1681 kreeg de borg zijn huidige blokvormige aanzien met omlopend schilddak en hoekschoor-

stenen. Na het huwelijk van hun dochter Anna Maria Hora met Wiardus Siccama in 1737 kwam een nieuwe voorgevel tot stand. Hun zoon Johan Hora Siccama liet na 1775 een nieuwe ingangspartij met omlijsting en bovenlicht aanbrengen. Uiteindelijk werd de borg in 1965 het bezit van de Stichting Het Groninger Landschap, die hem vervolgens liet restaureren. Het park is in 1982 opnieuw ingericht. Aan de westzijde staat een eenvoudig, waarschijnlijk 19de-eeuws schathuis.

Woonhuizen. De gave dubbele landarbeiderswoning Homerilaan 8-10 dateert uit circa 1870. De villa Hoofdweg 99 is in 1904 opgetrokken in neorenaissance-vormen, maar heeft in de boogvullingen boven de vensters jugendstil-tegels.

Boerderijen. In het dorp staat een aantal belangrijke boerderijen die alle tot het Oldambster type behoren. Hoofdweg 33 is een fraaie boerderij met een schuur uit 1850 en een woongedeelte uit 1855, met tuitgevel en drie series zaadzoldervensters, gebouwd voor E.A. Edskes. Op een ruim erf in Engelse landschapsstijl ligt de boerderij R. Abdenaweg 1, met wagenschuur, stookhok en tuinhuisje. De boerderij is gebouwd in 1858 voor P.R. Buurma en E.J.A. Land. In 1877 kreeg ze een nieuwe schuur. Het interieur met bedsteden, meubilair en behangsels is sinds 1906 niet meer gewijzigd. Een afgewolfd voorhuis met symmetrische, omlijste ingangspartij en centrale dakkapel hebben de boerderijen Hoofdweg 251 (1865), gebouwd voor G.R. Toren, en Hoofdweg 25 (1870) voor M. Edskes. Bij de boerderij Buitenhof (Gereweg 8) is het dwars geplaatste woongedeelte, gebouwd in 1882 voor K.T. Hemminga, uitgebouwd tot een middenrisaliet met puntgevel. De beide keuterijtjes Hoofdweg 69 en 71, bestaande uit een woning en een korte schuur, zijn aan het eind van de 19de eeuw ontstaan.