Oldehove
(gemeente Zuidhorn)

Komdorp, ontstaan in de middeleeuwen op een hoog opgeslibde kwelderwal. In het midden van het dorp staat de Herv. kerk. De Schipvaart is een gedempte haven aan de oostzijde van het dorp, waar het Oldenhoofse diep eindigde. Aan de westzijde van het dorp kwam na de Tweede Wereldoorlog nieuwbouw tot stand.

De Herv. kerk (Kerkpad 2), oorspronkelijk gewijd aan St.-Ludgerus, is een eenbeukige, recht gesloten kerk met een forse ongelede toren met zadeldak. De oorspronkelijk overwelfde kerk zal uit de 13de eeuw dateren. De noordgevel is vrijwel gaaf bewaard gebleven. De waarschijnlijk 15de-eeuwse toren, die gelijkvloers grote spitsboognissen en aanzetten voor een koepelgewelf bezit, kreeg in 1664 aan de zuidzijde een nieuw ingangsportaal in classicistische stijl. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel en herenbanken uit de 17de eeuw en een door de gebroeders Van Oeckelen gebouwd orgel (1903). De kerk bevat verder een grafkelder van de familie Ripperda, met daarin de zandstenen sarcofaag van Margaretha gräfin Von Coblenz (†1730), echtgenote van Rudolf Luirt Ripperda. Ten slotte is er een witmarmeren steen die herinnert aan Douwe en Aedsge Martens Teenstra, inpolderaars van de Ruigezandpolder in 1794.

De Geref. kerk (Wilhelminastraat 20) is een zaalkerk uit 1929, gebouwd naar ontwerp van de architecten Van Wijk en Broos.

Woonhuizen. Aardige eenlaags panden in het dorp zijn de dwarse woning Hofmastraat 15 (19de eeuw) en T.P. Oosterhofstraat 3 (1918).

Windmolens. De achtkante stellingkorenmolen Aeolus (Schipvaart 10) heeft een met hout beklede romp en bakstenen voet. De molen werd in 1846 gebouwd voor W.D. Wolters. De hoge achtkante stellingkorenmolen De Leeuw (Molenstraat 8) heeft eveneens een met hout beklede romp en bakstenen

voet. De molen werd in 1885 gebouwd voor H.J. Wouthuis door molenmaker B. Ipema. De in 1974-'76 gerestaureerde molen heeft ook een koppel pelstenen.

De garage E.M. Jansma (Schoolstraat 21) is een karakteristiek bedrijfsgebouw van omstreeks 1935 in expressionistische trant.

Boerderijen. Ten westen van Oldehove ligt de Oude Ruigezandsterpolder, die in 1794 werd ingepolderd naar plannen van de twee broers Douwe en Aedsge Martens Teenstra. De Teenstraheerd (Teenstraweg 7) ligt op een dubbel omgracht terrein en heeft een monumentaal dwars eenlaags voorhuis dat geheel is onderkelderd. De ingang bevindt zich in een middenrisaliet dat eindigt in een halsgevel. De boerderij werd in 1796 gebouwd door Douwe Teenstra. De boerderij met dwars geplaatst voorhuis Teenstraweg 9 ligt ook op een omgracht terrein. Het schuurgedeelte werd in 1798 gebouwd in opdracht van Aedsge Martens Teenstra. Pas in 1803 werd het monumentale eenlaags voorhuis met afgewolfd zadeldak en brede kroonlijst toegevoegd. In het buurtschap Lammeburen ligt de boerderij met dwars geplaatst voorhuis Holmsterheerd (Aalsumerweg 26) uit omstreeks 1850. Op het erf staan schuren uit dezelfde tijd. Uit 1874 dateert de Nieuw Retkemastede (Electraweg 2), een boerderij met dwars geplaatst voorhuis, kapschuur en bijschuur.

Het gemaal ‘De Waterwolf’ (Teenstraweg 2), gelegen ten noordwesten van Oldehove op het punt waar het Kommerzijlsterrijt uitmondt in het Reitdiep, is een van de grootste van Nederland. Het elektrische gemaal werd in 1920-'21 in opdracht van het in 1913 opgerichte

waterschap Electra gebouwd voor de ontwatering van Hunsingo, Westerkwartier en de Kop van Drenthe. Verder moest het het dichtslibben van het Reitdiep tegengaan. De grote rechthoekige hal bevatte aanvankelijk drie en sinds 1928 vier elektrische Stork-schroefpompen. Tegelijk met het gemaal werden een nieuwe schutsluis, twee bruggen en enkele dienstwoningen gebouwd. In 1930 verrees er nog een botenhuis bij het gemaal.

Saaksum. Dit wierdedorp ten noordoosten van Oldehove is ontstaan in de vroege middeleeuwen. Het dorp is een beschermd gezicht. De Herv. kerk (Heralmastraat 4) is een driezijdig gesloten zaalkerk; de ongelede toren is voorzien van een zadeldak en een lage meerzijdige traptoren. De toren stamt blijkens een gedenksteen in het torenportaal uit het midden van de 16de eeuw maar werd later grotendeels beklampt. In de toren hangt een klok uit 1629, gegoten door Nicolas Siekmans. Op de eerste verdieping bevindt zich een dichtgezette doorgang, horend bij de voorganger van de huidige, in 1850 opgetrokken zaalkerk. Deze kerk met pilasters en gepleisterde siervelden werd ontworpen door D.H. Bos. Tot de kerkinventaris behoren een 17de-eeuwse preekstoel en een orgel uit 1889, deels met ouder pijpwerk. De kerkvloer bevat een grafzerk van ds. J.P. Engels (†1762). Rond de kerk staan enkele 19de-eeuwse kop-romp-boerderijen, waaronder Eiso Jargesstraat 1 uit omstreeks 1850 met schuur uit de dezelfde tijd.