Uithuizermeeden
(gemeente Eemsmond)
Dorp, ontstaan in de eerste helft van de 13de eeuw op de hooi- en weidelanden - de meeden - van de kwelders ten oosten van Uithuizen. De oudste kern kwam tot ontwikkeling rond de kerk in het zuidwesten van de huidige gemeente. In de 19de eeuw kwam een lintbebouwing langs de Hoofdweg tot ontwikkeling. Na de bouw van het station in 1893 ontstond hier een tweede dorpskern. Door verdichting van de bebouwing langs de Hoofdstraat groeien de kernen naar elkaar toe.
De Herv. kerk (Torenstraat 26), oorspronkelijk gewijd aan Maria, is een op een wierde gelegen, gepleisterde eenbeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een westtoren. Het schip dateert uit het midden van de 13de eeuw. Het gotische koor met de versneden steunberen kwam in de 16de eeuw tot stand en in 1705 werden de dwarsarmen toegevoegd. In de 20ste eeuw heeft het interieur een aantal ingrijpende wijzigingen ondergaan en in 1970 een restauratie. Inwendig heeft het schip één meloenvormig koepelgewelf; de andere gewelven in de kerk zijn kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren twee herenbanken (1706) en een rijk bewerkte preekstoel (1708), alle vervaardigd naar ontwerp van Allert Meijer en met snijwerk van Jan de Rijk. Het lofwerk op het doophek dateert uit 1810 en is van de hand van M. Walles. Het orgel werd in 1785 gebouwd door A.A. Hinsz en voltooid door M. Hardorff met snijwerk van Christiaan Reurschen. Ten slotte is er de graftombe uit 1574 van Rudolf Huïnga, met een houten beeld van de overledene in wapenrusting. Dit oorspronkelijk vrijstaande monument werd in 1708 hersteld en verplaatst naar de zuidelijke koorwand.
De opvallende, gepleisterde toren verrees in 1717-'26 in opdracht van Onno Tamminga van Alberda, eigenaar van de borg Rensuma, naar ontwerp van Allert Meijer. De vierkante onderste geleding gaat over in een achtkant en daarop zijn twee opengewerkte achtkanten geplaatst met een koepeltje als bekroning. De in 1896 afgebrande toren werd in het jaar daarop naar plannen van O. de Leeuw Wieland hersteld in de oorspronkelijke 18de-eeuwse vormen. De bekroning is geschilderd in wit en blauw. De hoekblokken van de onderbouw zijn zandsteenkleurig. Boven de met toscaanse pilasters omlijste toreningang vermeldt een gedenksteen de wederwaardigheden van het bouwwerk. Uit 1897 dateren de door Petit & Fritsen gegoten klok en het door A. Veenhof vervaardigde mechanisch torenuurwerk in de toren.
De Geref. kerk (Vrijgemaakt) (Kerkstraat 7) heeft een T-vormige plattegrond en bij de voorgevel een dakruiter
Uithuizermeeden, Groene-Kruisgebouw
met spits. De kerk werd in 1874 als zaalkerk gebouwd naar plannen van (architect) Selms. De dwarsarm kwam in 1922 tot stand naar plannen van H.P. Offringa. De baksteen- en pleisterdecoratie toont invloeden van de neogotiek.
Het voorm. raadhuis (Hoofdstraat 184) is een gepleisterd pand met L-vormige plattegrond, samengestelde daken en in de binnenhoek een toren. Bij de bouw in 1908, naar ontwerp van A.L. van Wissen, was het gebouw ongepleisterd en had de toren een andere bekroning. Het raadhuis is verbouwd in 1912 en 1917.
Het voorm. Groene-Kruisgebouw (Schapeweg 5) dateert uit 1915. In het tweelaags hoekgedeelte met plat dak was het bureau ondergebracht en in de lagere delen bevonden zich dienstruimten, een woning en een garage. Het pand is opgetrokken in verschillende kleuren baksteen, afgewisseld met gepleisterde delen.
De Rensumaborg (Rensumalaan 3), gelegen op een omgracht terrein, bestaat uit een gepleisterd eenlaags huis met afgeknot schilddak en een gepleisterd schathuis met schilddak. De borg heeft een 17de-eeuwse oorsprong en wordt in 1623 voor het eerst vermeld. De huidige opzet dateert uit 1700 toen de borg in opdracht van Onno Tamminga van Alberda en Josina Petronella Clant werd herbouwd. Kort na de aankoop in 1829 door Oncko van Swinderen kreeg het huis zijn huidige uiterlijk; het pleisterwerk, de kap, de dakkapel met balkon op consoles en de vensters dateren alle uit de 19de eeuw. Het hoger opgetrokken middendeel met pilasters aan de achterzijde is 18de-eeuws. Het pand werd in 1974-'77 gerestaureerd naar plannen van P.L. de Vrieze.